Vertrouwensdeuken bij de rechtsgang
Wat me opvalt, is dat het zich afzetten tegen de samenleving blijkbaar reeds door contacten met de rechtsgang kan geconsolideerd worden. Voorbeelden: een onderzoeksrechter die weigert de versie van de gevangene rechtstreeks te beluisteren, en daarvoor naar de ondervragende politie blijft verwijzen, ook als het vertrouwen tussen de gearresteerde en de politie compleet zoek is.
Of, de ervaring dat medegevangenen soms ook al heel snel weten wat iemand bij een ondervraging gezegd heeft. Ik citeer: “’Heel goede verklaring,’ riep iemand toen ik de gevangenis weer binnengeleid werd, ‘heel goed,’ en hij stak zijn duim omhoog. Hoe kon die weten wat in mijn dossier stond?” Er zijn dus heel duidelijk lekken.
Verlies van vertrouwen in de raadkamer, in sommige gevallen. Ik citeer:
Je denkt tijdens je voorhechtenis dat je in een rechtsstaat leeft en dat alles correct en zeer snel behandeld wordt, want tenslotte ben je nog niet schuldig bevonden en heb je recht op een normaal leven … Vergeet dat. Ik herinner me een voorval bij de raadkamer, tijdens de voorhechtenis: ‘Waar is zijn dossier? (…) Ach, het is er niet.’ Het was absoluut de zorg niet van die mensen dat ik misschien wel recht kon hebben op een normaal leven. Maar de procedure wordt gerespecteerd. Uw rechten zijn gewaarborgd, heet het dan. De helft van de tijd ligt uw dossier er zelfs niet. En je advocaat? Die mag zich kwaad maken. Dat verandert niets aan de zaak.
Het leven in de gevangenis
Citaat: “Daar stonden twee potten in de cel, ‘s morgens en ’s avonds geledigd. Overdag zat je in de stank. Soms zat er een deksel op zo’n pot, soms half niet.”
'Daar stonden twee potten in de cel, ‘s morgens en ’s avonds geledigd. Overdag zat je in de stank. Soms zat er een deksel op zo’n pot, soms half niet'
Daartegenover in Tilburg: “Ik kreeg er een televisie. Ik kon in de namiddag fitnessen. Ik kreeg er zelfs drie keer een begeleider. ‘Wij zijn hier niet om u te straffen, maar om u te begeleiden.’ Nou, dat klonk nu eens echt nieuw. Nooit meegemaakt in het Belgische gevangeniswezen. In Tilburg werden de spelregels duidelijk uiteengezet. Ze werden heel strikt toegepast, maar op een heel rechtvaardige en transparante wijze. (…) In België zijn er regels. Ze worden al dan niet gehandhaafd, sterk afhankelijk van de chef in kwestie. Maar willekeur is nooit ver weg. Wat de sanctie is, weet je ook nooit in België.”
Hoe verklaart een van de gevangenen de radicalisering?
Citaat: “Als u me vraagt of ik versta dat jonge mensen kunnen radicaliseren in de gevangenis, dan moet ik antwoorden dat ik dit perfect begrijp.
Ten eerste, je bent er aan je lot over gelaten. Je belandt daar in no man’s land. Als je geen geld kan verdienen in de gevangenis en geen geld krijgt van buiten uit, dan kan je je tanden niet poetsen. Je kan geen tandpasta kopen. Zeep krijg je niet. Je krijgt elementaire kost om te eten. Wil je iets méér erbij, dan moet je dit kopen. Drank is water uit de kraan.
Ten tweede, er is niet echt een rechtssysteem. Het recht is afhankelijk van directie en chefs. Dit maakt alles erg willekeurig. En dat ervaar je regelmatig.
Ten derde, je voelt je ook heel vaak zonder reden voor de gek gehouden.
Ten vierde, die jonge Belgo-Marokkanen genieten de sympathie niet van de andere gevangenen. En ze krijgen ook niet veel geld van buiten af. Ze zoeken dus ergens een ander houvast.
Ten vijfde, veel van die jonge mensen ginds zijn kleine crimineeltjes … die niet veel toekomst zien. En heb daar geen te grote idee over. Voor hen kan zo’n jihadist een houvast worden. Onder elkaar begrijp je mekaar. Je sympathiseert en er groeit loyaliteit met wie iets positiefs voor u betekent, hoe mager het ook uitvalt.
Tenslotte, hoe moeten die jongens zich voelen? Ze voelen zich in de gevangenis allesbehalve geconfronteerd met een samenleving die rechtvaardig en correct is."
In bijna elke cel waar hij terecht kwam, waren drugs aanwezig
Ik geef hen daarom geen gelijk, maar dit is de manier waarop een Belgische gevangeniscultuur overkomt. En dat is bijvoorbeeld een enorm verschil met gevangen zitten in Tilburg. Daar is er ernstige professionele begeleiding.”
Ik noem de gevangenissen waar betrokkene verbleef niet bij naam om hem geen problemen te bezorgen. Hij zei me ook dat de gevangenissen erg kunnen verschillen van elkaar.
Een laatste iets waar hij me op wees: in bijna elke cel waar hij terecht kwam, waren drugs aanwezig.
Mijn voorstel
Misschien dringt een objectieve externe doorlichting van onze gevangenissen zich op, met inbreng bijvoorbeeld ook vanuit Nederland. Want, misschien zit radicalisering ingebakken in het functioneren van ons gevangeniswezen. En het is zeer de vraag of mini-projecten (via inbreng van islamconsulenten, enzovoort) hier in wezen iets kunnen aan veranderen.
