Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Als ministers mogen liegen, mogen politiemannen dan schieten?

Walter De Smedt
BRUSSELS SOLIDARITY FOR ALL MAWDA
Parents of Mawda Shawri pictured during a press conference of 'Solidaruty for All' regarding the death of Mawda Shawri, in Brussels, Monday 21 May 2018. Two-year old Mawda died in the night of May 16 and 17 during a police pursuit in Maizieres, near Mons. She was hit by a police bullet while she was in a van with illegal immigrants. BELGA PHOTO THIERRY ROGE

In het dossier rond de aankoop van de jachtvliegtuigen gaat het om de verantwoordelijkheid van de minister van defensie en van de legertop. Het SoGent-dossier gaat over mogelijk gesjoemel in een stadsdienst bij het verlenen van overheidsopdrachten, het onderzoek over de dood van de Koerdische peuter Mawda moet uitmaken in welke omstandigheden een politieman het vuur opende op een bestelwagen waarin mensen zaten.

Omdat het over ambtenaren in functie gaat, is er een bijkomend probleem: is ook de verantwoordelijke van de dienst of de minister die instaat voor de goede werking ervan aanspreekbaar of sanctioneerbaar?

Telkenmale gaat het over daden gesteld door ambtenaren die mogelijk als een 'disfunctie' of zelfs als een misdrijf kunnen worden omschreven en dus aanleiding kunnen geven tot sanctionering.

Omdat het over ambtenaren gaat die handelden in uitoefening van hun opdracht is er ook een bijkomend probleem: is ook de verantwoordelijke van de dienst of de minister die instaat voor de goede werking ervan aanspreekbaar of sanctioneerbaar?

Wisselwerking

Zowat alles wat ambtenaren in uitoefening van hun opdracht doen is onderhevig aan regeltjes en deontologische voorschriften. Dat officieren die gelast zijn met de voorbereiding van de aankoop van vliegtuigen hun minister volledig moeten inlichten is een evidentie.

Maar ambtenaren zijn mensen die net als iedereen ook gevoelig zijn voor de bredere context: hoe denkt de maatschappij erover, en vooral wat wordt er door de politiek verantwoordelijken over gezegd en gedaan?

Dat stedelijke ambtenaren die aanwijzingen vinden van mogelijke misdrijven verplicht zijn de procureur hiervan in kennis te stellen, is een algemeen principe.

Dat een politieman enkel mag schieten uit wettelijke zelfverdediging wordt hem tijdens de opleiding aangeleerd.

Maar ambtenaren zijn mensen die net als iedereen ook gevoelig zijn voor de bredere context: hoe denkt de maatschappij erover, en vooral wat wordt er door de politiek verantwoordelijken over gezegd en gedaan?

Indien de voogdijminister verklaringen doet over het door hem gevoerde beleid heeft dat een invloed op wat zijn ambtenaren in de uitvoering ervan mee doen.

Verklaringen

De sterke, vaak ongenuanceerde, en veelal stoere uitspraken hebben vooral tot doel de kiezer te overtuigen van de daadkracht van de minister

Ministers doen niet alleen uitspraken in het parlement: zij doen het dagelijks in de media, twitteren het rond of schrijven het op hun website. De tweede soort van communicatie is niet als loutere kennisgeving bedoeld.

De sterke, vaak ongenuanceerde, en veelal stoere uitspraken hebben vooral tot doel de kiezer te overtuigen van de daadkracht van de minister. Vooral de NV-A-voorzitter, zijn minister van binnenlandse zaken en zijn staatssecretaris voor vreemdelingenzaken blinken uit in deze vorm van communicatie.

Hun doel is duidelijk: de kiezer te overtuigen van de 'Kracht van de Verandering'.

Gevolgen

Aan wat denkt die politieman wanneer hij in een actie geconfronteerd wordt met een bestelwagen waarin mensen gesmokkeld worden? Denkt hij dan aan de hem aangeleerde regeltjes of wordt hij ook gedreven door de uitspraken van zijn oversten?

Wat heeft het tot gevolg als de heer De Wever verklaart in oorlog te zijn of hij administratieve huiszoekingen of aanhoudingen voorstelt?

Hoe interpreteren politieambtenaren de uitspraak van hun minister in het VTM Nieuws: “We blijven acties voeren tot de netwerken van mensensmokkelaars 'uitgeroeid' zijn” (De Standaard, 13 mei 2018).

Welk gedacht krijgt dezelfde politieman wanneer staatssecretaris Francken Artsen zonder Grenzen mensensmokkelaars noemt?

Aan wat denkt die politieman wanneer hij in een actie geconfronteerd wordt met een bestelwagen waarin mensen gesmokkeld worden? Denkt hij dan aan de hem aangeleerde regeltjes of wordt hij ook gedreven door de uitspraken van zijn oversten?

Verantwoordelijkheid

Politieke mandatarissen zijn niet alleen aanspreekbaar én verantwoordelijk voor het door hen gevoerde beleid zoals het in omzendbrieven of uit interpellaties in de Kamer blijkt.

Vermits wat zij via andere kanalen verspreiden evenzo, en misschien nog meer dan wat langs de officiële kanalen gaat, invloed heeft op wat de uitvoerders denken en doen, zijn die politiekers ook daarvoor verantwoordelijk.

In de praktijk wordt aan dit fenomeen al te gemakkelijk voorbij gegaan: het volstaat dat zij zich verontschuldigen als het te grof wordt, en steeds meer komen die verontschuldigingen er zelfs niet meer.

Als je opsomt wat er in het F-16-debat door de defensieminister werd gezegd, beweerd, of verklaard kan je er enkel uit besluiten dat het niet meer ernstig is.

Wat is nog de geloofwaardigheid of het gezag van een minister na dergelijke vertoning? En wat is daar binnen het korps waarover hij het gezag heeft het gevolg van voor een verdere, behoorlijke, behandeling van het dossier?

Onderzoek

Wanneer feiten te duidelijk zijn, of omstandigheden politiek te heet, worden er steeds onderzoeken opgestart. Die hebben minstens tot gevolg dat er een 'afkoelingsperiode' komt en ander nieuws de voorpagina haalt.

Eens de onderzoeken zijn afgerond en daarover verslag is gedaan is het probleem meestal van de baan. En veelal zijn de meest pertinente vragen dan zonder antwoord gebleven.

In het meer dan vijf jaar durende onderzoek naar de dood van Jonathan Jacob in een politiecel te Mortsel was één van de belangrijkste vragen te weten of er al dan niet door een substituut opdracht was gegeven om Jonathan “plat te spuiten”.

Eens de onderzoeken zijn afgerond en daarover verslag is gedaan is het probleem meestal van de baan. En veelal zijn de meest pertinente vragen dan zonder antwoord gebleven

Omdat de toenmalige procureur-generaal weigerde de vraag in het gerechtelijk debat te brengen, wat zijn persoonlijk voorrecht is, bleef de vraag ook bij de behandeling door het hof van beroep onbehandeld.

Dat enkel de politiemannen en de betrokken geneesheren werden veroordeeld en de vraag naar het gevolg van een gegeven bevel niet werd bekeken, werd door de advocaat van de verdediging juist geduid: “Dit arrest kan een impact hebben op de werking van de politiediensten”, zegt advocaat Jan De Man. Hij gaat het arrest met zijn cliënten bespreken en daarna bekijken of er cassatieberoep wordt aangetekend” (Het Laatste Nieuws, 22 februari 2017).

Impact

Wat is het impact van het beleid en van de steekvlampolitiek op wat de uitvoerders ervan mee doen? Zouden de 'bottinekes' op dezelfde wijze zijn opgetreden zonder het mogelijke bevel om het slachtoffer plat te spuiten?

Zou de politieman die op de bestelwagen schoot dat gedaan hebben zonder de sterke uitspraken van de voogdijminister en zijn staatssecretaris?

Zoals de eerste vraag uit het gerechtelijk debat werd geweerd zo wordt de tweede vraag uit het politiek debat gehouden: als ministers mogen liegen, mogen politiemannen dan schieten?

LEES OOK
Liesbet De Kock / 07-04-2023

Roep om actie nadat politie man in psychische nood neerschiet

Twee personen met psychische problemen kwamen dit jaar om het leven na een politie-interventie.
Ukkel Fond'Roy
Walter De Smedt / 07-09-2016

Het nieuwe assisenproces

"Vroeger had de strafrechter een meervoudige opdracht: zoeken naar de waarheid en oordelen over schuld en boete. Daar blijft nog weinig van over", zegt Walter De Smedt.
shutterstock_468557567
Peter Casteels / 16-12-2013

Dirk Leestmans (Panorama): 'Justitie wordt journalistiek verwaarloosd'

Gisteren kreeg het VRT-documentaireprogramma Panorama de Prijs voor Mensenrechten uitgereikt. De makers werden geroemd om de onderzoeksjournalistiek waarmee ze verder gaan en…
panorama