Zulke keuzes intrigeerden me al veel langer. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze een grote rol speelden in mijn groeiende interesse in het domein van de micro-economie. We staan elke dag voor talloze beslissingen, privé en professioneel, klein en groot, met weinig of vele opties. Zelfs op zijn allersimpelst moeten we nog steeds kiezen tussen doen en niet doen, gaan en niet gaan, kopen en niet kopen, eten en niet eten, enzovoort.
Elke mogelijkheid heeft voor- en nadelen – “aan de ene kant, en aan de andere kant”, de uitspraak die president Harry Truman in de gordijnen joeg wanneer zijn economische adviseurs het almaar gebruikten, en hij wenste dat iemand hem een eenhandige econoom zou brengen.
Kosten-batenanalyse is een algemeen gebruikte methode in zakelijke en openbare investeringsplannen – zelfs al slaan zij die ze uitvoeren de bal wel eens mis.
Niet dat we nooit redeneren over de plus- en minpunten. Kosten-batenanalyse is een algemeen gebruikte methode in zakelijke en openbare investeringsplannen – zelfs al slaan zij die ze uitvoeren de bal wel eens mis. Cass Sunstein, de rechtsgeleerde, mede-auteur van Nudge en uomo universale van de gedragswetenschappen schreef meerdere papers over de toepassing ervan, en is een groot fan, zoals hij uitlegt in dit Bloomberg artikel.
Wij gewone stervelingen volgen misschien niet altijd de formele methodiek van openbare aanbestedingen, maar als het keuzes betreft waarin emoties geen al te grote rol spelen,dan zijn we niet zo slecht in het afwegen van de diverse aspecten.
Emoties op de weegschaal
Wanneer er emoties bij komen kijken, echter, wordt het een stuk moeilijker. De twee voorbeelden van destijds – pipi in het drinkwater, bleh! – en het beeld van een geliefde, om het leven gekomen in het verkeer, spreken sterk tot onze verbeelding.
En dat verhindert vaak het maken van meer berekende keuzes. The concentratie aan urine in het Portlandse drinkwater was bijzonder laag (1/3 van de veilige limiet van het giftige arsenicum), en de enige manier om nul verkeersdoden te bereiken is geen verkeer te hebben. We spreken hier dus niet echt over beredeneerde beslissingen.
Soms wordt eenzijdigheid geïnspireerd door affiniteit. Zo zei de Belgische vereniging van Cardiologen deze week dat het aantal dieselvoertuigen drastisch naar beneden moet. De fijne stofdeeltjes en de stikstofoxiden die ze produceren leiden tot een toename in het aantal hartaanvallen met 20%, zelfs als Europese smoggrens niet wordt overschreden.
Maar vaak is eenzijdigheid toch vooral een kwestie van emotie.
Wat de gevolgen van zo’n heftige reductie zouden zijn, wordt niet bekeken in dit onvoorwaardelijke pleidooi. Als cardioloog hou je je bezig met de harten van de mensen, niet met de economie of met klimaatverandering.
Maar vaak is eenzijdigheid toch vooral een kwestie van emotie. Southern Railway is een Britse treinoperator met een, laten we maar zeggen, niet onbevlekte reputatie. Enkele weken terug startten ze een campagne op de sociale media om de reizigers eraan te herinneren dat hun voeten op de vloer thuishoren, en niet op de zetels.
Een goede zaak, dachten sommigen, ongeacht de tekortkomingen van het bedrijf. Maar voor anderen schenen vooral de emoties van de dagelijkse confrontatie met de ellendige dienstverlening toch tot een eerder eenzijdige reactie te leiden.
Emotie en (misschien zelfs nog meer) partijgeest, zijn ongetwijfeld ook betrokken bij de manier waarop we de twee belangrijkste recente politieke gebeurtenissen beoordelen: het Britse Brexit-referendum en de verkiezing van Donald Trump als president van de VS.
In het VK tellen de Brexiteers af naar de dag waarop het land deze ‘afschuwelijke EU-superstaat’ zal verlaten, en wimpelen doemvoorspellingen af als nonsens van ongeloofwaardige experten. Maar ook Remainers kunnen eenzijdig zijn: aan de pro-EU kant van de scheidingslijn tussen de stammens hoor je vooral over de nakende economische ramp na de Brexit.
Hier zijn het de kansen die een land heeft om, ongehinderd door de EU-regels, vrij handel te drijven, die worden genegeerd of geminimaliseerd. In de VS (en daarbuiten) wuiven fans van Trump vrolijk zijn twijfelachtige statements en onwaarheden weg, en prijzen ze zijn beleidskeuzes (waarmee ze het eens zijn).
Critici hebben vooral oog voor de slechtere kanten van de man (en daar hebben ze wel keuze te over). Zij hebben het moeilijk iets positiefs te vinden, zelfs in een groots infrastructuurplan (met weliswaar uitzonderingen, zoals Cass Sunstein in “Trump did something good this week”).
Fake evenwicht
Als we er vast van overtuigd zijn dat onze kant de juiste kant is, dan zijn we niet eenzijdig wanneer we de andere kant negeren
Een van de processen hierachter is het zogenaamde gemotiveerd redeneren (motivated reasoning), een mechanisme dat ons toelaat te pretenderen dat we evenwichtig en afstandelijk zijn, terwijl we in werkelijkheid geïnspireerd, geleid en genudged worden door wat we geloven en verlangen. Als we er vast van overtuigd zijn dat onze kant de juiste kant is, dan zijn we niet eenzijdig wanneer we de andere kant negeren: we geven hem gewoon het gewicht dat hem toekomt, namelijk nul.
Maar zelfs als we onze best doen om tweehandig te zijn en naar beide kanten te kijken, dan is dat nog geen garantie voor betere besluitvorming. Philip Tetlock is de auteur van Superforecasting, waarin hij uitlegt hoe het benaderen van de wereld op een coole, berekende manier leidt tot meer nauwkeurige voorspellingen. “Eenzijdigheid is de zwakte van de dogmatici”, zegt hij, maar “beide-zijdigheid is de zwakte van diegenen met een open geest.”
Emoties, voorkeuren en geloof leggen ook gewicht in de schaal, en die variëren van persoon tot persoon.
Een fundamentel moeilijkheid met tweehandigheid is dat er bijna altijd objectieve én subjectieve elementen zitten aan beide kanten. Emoties, voorkeuren en geloof leggen ook gewicht in de schaal, en die variëren van persoon tot persoon.
Dat maakt het lastig te oordelen of een keuze goed is of niet. Is het een goede beslissing in een klotejob te blijven die ook nog eens slecht wordt betaald, omdat het zoeken naar een nieuwe baan je afschrikt? Is het een slechte keuze je ontslag te geven na enkele weken omdat je een hekel hebt ontwikkeld aan een collega, en je optimistisch bent dat je gauw een nieuwe job zult vinden?
Het lijkt zoveel eenvoudiger om altijd gewoon je gevoel te volgen, en niet te veel aandacht te besteden aan wat op de andere schaal van de balans ligt.
Zo vermijd je in elk geval tijd te verspillen met het zorgvuldig afwegen van voor- en nadelen. Het risico van tweehandigheid dat je terechtkomt in een eindeloze lus van ‘enerzijds, anderzijds’ en nooit nog tot een besluit komt.
Tweehandigheid en beide-zijdigheid kunnen een vloek zijn. Maar eens je het plezier hebt ervaren van het innemen van een alternatief standpunt, en van het verbreden van je inzichten door advocaat van de duivel te spelen, dan is het moeilijk daarvan weer afstand te doen.
Misschien doe ik hier ook wel aan gemotiveerd redeneren, maar dat zij dan maar zo: tweehandigheid ligt mij best.
