Maar vorige week realiseerde ik me dat er eigenlijk nog heel wat meer economie zit in drama. Ik zat te kijken naar de zaterdagavondprogrammatie op BBC Four, een speciale traktatie voor een Europese expat in het VK, met uitstekende reeksen als The Bridge, Inspector Montalbano en I know who you are.
Een tijdje terug kregen we zelfs de Belgische serie Salamander te zien. Dezer dagen is het de Franse misdaadserie Engrenages (Spiral in het Engels), in België voorlopig enkel op de RTBF te zien. En terwijl ik de beproevingen van de personages gadesloeg, werd het me duidelijk.
Economie gaat, in essentie, over het maken van keuzes. Niet enkel die van centrale bankiers die de basisrente bepalen, of de CEO's die een investeringsvoorstel evalueren en goedkeuren.
Als we onze koek én zouden kunnen houden, én hem opeten, als tijd en geld overvloedig en onuitputtelijk zouden zijn, als het nastreven van het ene niet noodzakelijk het opgeven van het andere zou inhouden, dan zou zoiets als economie niet bestaan.
Maar we moeten nu eenmaal afwegingen maken, we moeten de voordelen en de nadelen van de opties die voor ons liggen beoordelen, onder onzekerheid, onder druk, en onder invloed van een flinke collectie cognitieve biases.
En die personages in dat politiedrama, die staan inderdaad voor nogal wat lastige keuzes.
De hoofdrol is voor Laure Berthaud, een kapitein bij de Parijse gerechtelijke politie. Ze leidt een team van detectives dat momenteel bezig is met een onderzoek rond de brutale moord op een politieman.
Een eerste bron van spanning voor haar is het feit dat ze haar aandacht moet verdelen tussen haar job en haar prematuur geboren dochtertje, dat nog steeds op intensieve zorgen ligt.
Maar ook op het werk staat ze voortdurend voor de keuze tussen netjes de regels volgen, of ze buigen (of zelfs breken); tussen bevelen opvolgen of de instructies van haar oversten negeren. Huiszoekingsbevelen? Daarvoor is er geen tijd!
Naarmate het onderzoek vordert, leggen ze een kinderprostitutienetwerk bloot dat wordt geleid door twee corrupte politiemannen in een naburige voorstad. Was hun vermoorde collega daarbij betrokken, of was hij integendeel de booswichten op het spoor?
Sommige leden van Berthauds team hadden al meteen besloten dat hij slachtoffer eerder dan dader was, en de cognitieve dissonantie die ze ervaren, neemt almaar toe wanneer zijn connecties met het misdaadnetwerk duidelijk worden. Hun geloof dat hij een goeie was kleurt onvermijdelijk hun theorieën en hun keuzes bij het onderzoek.
De burgemeester van de voorstad waar dit allemaal plaatsvindt, heeft haar eigen dilemma’s. Er is een grote groep van volatiele Afrikaanse jongeren, die voortdurend maar een klein incidentje verwijderd zijn van relschoppen.
Nadat de broer van de charismatische leider van de jongeren wordt doodgeschoten door de lokale politie moet ze proberen te vrede te bewaren. Haar keuze? Het al dan niet op een duister akkoordje gooien met de leider, en hem de kans geven een grote hoeveelheid gestolen geld wit te wassen.
Een van de leden van haar team zit met financiële problemen, en wordt verleid tot het verduisteren van gestolen goud waar hij op stoot tijdens een huiszoeking – een mooi voorbeeld van de strijd tussen Daniel Kahnemans Systeem 1 en Systeem 2. Maar hij bedenkt zich, gaat te biecht bij zijn baas Laure, en zorgt ervoor dat het goud weer terug wordt gelegd.
Helaas blijkt in het midden van een operatie waarbij ze de kopstukken van de bende op de hielen zitten, dat er CCTV-beelden bestaan waarop hij te zien is wanneer hij het goud in zijn zak stopt.
Berthaud staat eens te meer voor een keuze: als ze de operatie verder zet dan worden de beelden publiek gemaakt en hangt haar collega. Loyauteit, of misdadigers inrekenen?
En er is meer. De onderzoeksrechter in de zaak, een uiterst ervaren en toegewijde man die prat gaat op zijn onpartijdigheid, wordt ervan beschuldigd een procureur de hand boven het hoofd te hebben gehouden.
Voor het tribunaal moet hij kiezen tussen zijn integriteit, en liegen om zijn hachje te redden. Een ambitieuze advocaat wordt gedrogeerd en verkracht, en gedumpt onder een spoorwegbrug.
De dader blijkt haar baas te zijn, die eerder werd aangeklaagd voor onrechtmatig ontslag van een medewerkster die niet op zijn avances wilde ingaan. Moet ze hem ontmaskeren, of ingaan op zijn verzoek hem te verdedigen voor de disciplinaire hoorzitting bij de balie?
Eens je erop afgestemd bent de tekens te zien, zijn ze overal.
En het zijn precies deze beslissingen, deze keuzes, deze afwegingen die de personages werkelijk tot leven brengen. Onmiddellijk voordeel verkiezen boven meer strategisch nut, vriendschap of collegialiteit plaatsen boven gehoorzaamheid aan wetten en regels, het doel de middelen laten rechtvaardigen, hoe dubieus ook, principes en waarden opgeven om ons uit de penarie te helpen... op een of andere manier hebben we empathie met de morele moeilijkheden waar de protagonisten in goed drama mee worden geconfronteerd.
We zijn allemaal economen, niet enkel omdat we met schaarse financiën en tijd moeten omgaan, maar ook omwille van de keuzes die we moeten maken tussen veel meer etherische zaken.
We zijn allemaal economen, schreef ik in een van mijn eerste stukjes alhier – niet enkel omdat we met schaarse financiën en tijd moeten omgaan, maar ook omwille van de keuzes die we moeten maken tussen veel meer etherische zaken. Het is dus niet verrassend dat drama’s, die zulke diepmenselijke problemen portretteren op een manier die ze intens doet weerklinken met onze eigen afwegingen, zo aangrijpend zijn.
En misschien is het evenmin verrassend dat wellicht de meest bekende zinsnede uit de wereldliteratuur de ultieme keuze uitdrukt: “to be, or not to be”. Geen goed drama zonder economie.
