Van die kritiek trekt hij zich niet zo erg veel aan, nu de erosie van centrum-rechts vaart wint. Met 74,64% van de stemmen werd immers Laurent Wauquiez verkozen tot voorzitter van Les Républicains, de historische erfgenaam van La Droite, die ooit presidenten als Nicolas Sarkozy, Jacques Chirac en Valéry Giscard d’Estaing voortbracht.
Wauquiez wil de partij naar rechts laten opschuiven om zo Front National-kiezers terug te winnen. Maar hij geeft daardoor aan Emmanuel Macron en zijn La République en marche een boulevard aan manoevreerruimte om het Franse politieke centrum in te palmen.
De ruk naar rechts bij LR
Wauquiez was minister van Europese Zaken onder Sarkozy en diens favoriete kandidaat voor de voorzittersverkiezingen bij Les Républicains. Zijn gedachtengoed is een mix van de harde rechtse standpunten waarmee Sarkozy op het einde van zijn presidentschap in 2012 vergeefs het Front National op afstand probeerde te houden en het katholieke landelijke conservatisme die de laatste LR-presidentskandidaat François Fillon incarneerde.
Met nog een flinke schep daar bovenop. Want in zijn pleidooien voor patriottisme en de versterking van de Franse identiteit, schuwt hij uithalen naar illegalen, de islam en zelfs steuntrekkers niet.
Hij begon zijn politieke carrière in de voetsporen van zijn geestelijke vader, Jacques Barrot, een christen-democratische centrumfiguur en overtuigd Europeaan, die in 2004 Eurocommissaris werd en zijn kiesdistrict Haute-Loire aan Wauquiez overliet.
Dat zou zijn springplank worden naar het ministerschap en later het voorzitterschap van de regio Auvergne-Rhône-Alpes. Maar gaandeweg nam Wauquiez afstand van de christelijke solidariteitsgedachte en de pro-Europese ideeën van Barrot en ging naar eigen zeggen onder invloed van wat leefde aan de partijbasis hardere rechtse standpunten innemen.
Hij verdedigde de belangen van de provincie tegen het centralisme van Parijs en de uitwassen van het globalisme en eist dat Frankrijk weer soeverein kan beslissen over zijn immigratiepolitiek. Het multiculturalisme moet van hem op de schop en het is de taak van het onderwijs om migranten te leren de Franse cultuur en waarden te assimileren. Tegelijk omarmt hij ook de conservatieve waarden van de katholieke beweging Sens Commun, die actief de presidentiële campagne van François Fillon steunde. En in 2013 stapt hij vooraan mee in de demonstraties tegen de wet Taubira die het homohuwelijk en adoptie door homokoppels mogelijk heeft gemaakt.
Wanneer hij in 2014, het jaar van de Europese verkiezingen, in zijn boek ‘Europe, il faut tout changer’ de hele constructie van de Europese Unie onderuit haalt, krijgt hij de Europeesgezinden van Les Républicains over zich heen. Hij verdedigt een ‘Europese Unie van natiestaten’ en wil dat Frankrijk het initiatief neemt om schoon schip te maken met de bestaande EU-verdragen en een nieuw Europees verdrag te schrijven dat in een referendum aan de bevolking wordt voorgelegd.
Voor Alain Juppé, het boegbeeld van de gematigde vleugel binnen LR, die in de presidentiële voorverkiezingen de duimen moest leggen voor François Fillon, is dat vloeken in de kerk.
Front National op drift
Heel wat van Wauquiez’ ideeëngoed lijkt op een lightversie van het opgepoetste Front National-programma waarmee Marine Le Pen haar campagne voor de presidentsverkiezingen voerde.
Volgens Juppé banaliseert hij het zo het extreem-rechtse gedachtengoed. Sommige centristen waarschuwen zelfs dat Wauquiez uit is op een samenwerking met het Front National. Maar dat ontkent hij met klem.
Hij wil La France Périphérique, de vergeten Fransen die in de tweede ronde van de parlementsverkiezingen massaal thuisbleven (57%), een alternatief bieden voor het Front National, beweert hij.
Dat Front National is op drift sinds de nederlaag in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in het voorjaar. Marine Le Pen zelf is door haar pijnlijke afgang in het einddebat tegen Macron heel wat geloofwaardigheid kwijtgespeeld binnen haar eigen partij.
Haar partijstrateeg Florian Philippot die de partij acceptabeler wou maken voor een breed publiek en de bedenker was van de desastreuze Frexit-strategie, waarmee hij Frankrijk uit de eurozone wou loodsen, stapte op toen hij merkte dat hij nog nauwelijks een draagvlak had in de partij.
Hij startte prompt zijn eigen beweging ‘Les Patriotes’. Zijn grootste rivale, Marion Maréchal-Le Pen, de jongere nicht van Marine en getipt als haar opvolgster, stapte enkele maanden eerder moegestreden uit de politiek.
Intussen lijkt de partij bij gebrek aan leiderschap en als gevolg van slinkende partijdiscipline, terug te grijpen naar haar traditionele, ruige anti-immigratie en anti-islamdiscours. Voor Wauquiez is dit een gedroomde gelegenheid om de twijfelende FN-kiezers los te weken.
Les Républicains in crisis
Maar ook LR verkeert in crisis en wordt verteerd door interne twisten. De vernederende uitschakeling van haar kandidaat François Fillon in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen kwam aanvankelijk hard aan in de LR-rangen, maar nog verwoestender was het succes van Emmanuel Macrons La République en Marche (LREM) die de bezem haalde door het politieke landschap met zijn oude links-rechts opdeling.
Met de benoeming van rechtse centrumfiguren als de burgemeester van Le Havre Edouard Philippe, de voormalige woordvoerder van Juppé, tot eerste minister en van Bruno Lemaire tot minister van Economie en Financiën, sloeg Macron een flinke bres in de verdediging van LR.
Liep de Parti Socialiste al snel leeg op haar rechterflank richting LREM, dan wisten Les Républicains de dissidentie nog binnen de perken te houden in de aanloop naar de parlementsverkiezingen in juni.
Die verkiezingen decimeerden de PS-fractie tot 45 zetels in het parlement, terwijl Les Républicains met bondgenoten nog 135 zitjes overhielden. Tegen het Macron- blok van La République en Marche en haar partner MoDem die dankzij het meerderheidsstelsel samen 350 van de 577 zetels in de wacht sleepten, stonden ze zo goed als machteloos.
Van zodra de verkiezingen voorbij waren, staken de interne twisten in de partij weer de kop op in de aanloop naar de verkiezingen voor het partijvoorzitterschap. In die omstandigheden liet de LR het als oppostiepartij volledig afweten.
Leegloop van centristen dreigt binnen LR
Het is aan de 42-jarige Wauquiez om zijn zwalpende partij weer op koers te zetten en de oppositie tegen Macron te organiseren. Maar ondanks zijn oproep tot eenheid en verzoening, lijkt de bres op de gematigde vleugel van zijn partij niet langer te dichten.
Maël de Calan, de kandidaat van Alain Juppé, liet al verstaan dat zijn ‘medewerking uitgaat naar het centrum’. Voor een goed verstaander is dat de LREM van Macron. Jean-Christophe Lagarde de voorzitter van de UDI, de kleine centrumpartij waarmee LR een alliantie had, had eerder al aangekondigd dat hij die alliantie zou opbreken als Wauquiez werd verkozen.
En nauwelijks een dag nadat Waucliez een warme oproep tot eenheid had gedaan, kondigde Xavier Bertrand, een voormalig minister onder Sarkozy, zijn vertrek uit de LR aan. Bertrand is een zwaargewicht in de LR. Hij versloeg bij de regionale verkiezingen in 2014 niemand minder dan Marine Le Pen in haar eigen bolwerk, de regio Nord-Pas-de-Calais-Picardie (omgedoopt tot Hauts-de-France).
Hij neemt het de LR nog steeds kwalijk dat de partij niet opriep om na de uitschakeling van Fillon op Macron te stemmen in de tweede ronde.
Het centrum-rechtse beleid van Macron
Ook tegen de afschaffing van de Solidariteitsbelasting op de grote Fortuinen (ISF) kan het rechtse LR moeilijk stormlopen. Macron wil dat het vrijgekomen kapitaal in de ondernemingen wordt geïnvesteerd en verving de rijkenbelasting door een vastgoedbelasting, die minder opbrengt voor de staatskas.
Er is wellicht nog een tweede reden waarom de oppositie van LR tegen Macron zo zwak was. Centrum-rechts ziet namelijk weinig reden om de neus op te halen voor de hervorming van de rigide arbeidsmarkt die Macron doorvoerde, ondanks het straatprotest van de vakbonden en La France Insoumise (LFI), de linkse beweging van Jean-Luc Mélenchon.
Hun eigen Sarkozy had dat namelijk eerder ook al eens geprobeerd, maar mislukte jammerlijk. De hervorming maakt de arbeidsmarkt flexibeler en laat ondernemers toe makkelijker te ontslaan. Volgens Macron is dat de basisvoorwaarde om jobs te creëren en het ondernemerschap te stimuleren.
Ook tegen de afschaffing van de Solidariteitsbelasting op de grote Fortuinen (ISF) kan het rechtse LR moeilijk stormlopen. Macron wil dat het vrijgekomen kapitaal in de ondernemingen wordt geïnvesteerd en verving de rijkenbelasting door een vastgoedbelasting, die minder opbrengt voor de staatskas.
Ook de verlaging van de personenbelasting die volgend jaar ingaat, zou volgens de berekeningen van de krant Le Monde vooral voordelig uitvallen voor de rijken en de begoede middenklasse en veel minder voor de lagere inkomens. Ten slotte verlaagde Macron ook de huursubsidie van 6,5 miljoen minder begoede Fransen die in de troosteloze HLM’s (woonblokken) wonen om de begroting van volgend jaar met 1,5 miljard euro te spijzen.
Mélenchon en de PS vinden dat schandalig, maar niet de LR. In de publieke opinie overheerst, zeker bij de lagere inkomensgroepen, de stemmers op La France Insoumise en het Front National, de perceptie dat de president een rijkenvriend is.
De voormalige Rottschild-bankier in Macron heeft de bovenhand gehaald, menen ze. Vooral de publicatie van de inkomens door La Haute Autorité de la Vie Publique van de inkomens van zijn ministers, zette kwaad bloed ter linkerzijde. Daaruit bleek dat tal van zijn ministers (Muriel Pénicaud, Nicolas Hulot, Françoise Nyssen, Philippe Edouard) miljonair waren.
Macron voorlopig in een zetel
Mélenchon en zijn LFI wisten totnogtoe onvoldoende de straat te mobiliseren tegen de arbeidsmarkthervormingen, waardoor hij moest toegeven dat Macron ‘de eerste slag gewonnen had’.
Door zijn partij rechtser te positioneren kan Wauquiez met LR wellicht krachtdadiger oppositie voeren dan totnogtoe het geval was, maar hij loopt het gevaar dat nog meer centrumfiguren de partij verlaten.
Bovendien is Macron niet alleen oppermachtig in het parlement, in de publieke opinie gaat zijn populariteit weer in stijgende lijn.
50% van de ondervraagden toonden zich begin december na 7 maanden beleid tevreden over Macron in een peiling van het peilinginstituut IFOP/Fiducial voor Paris Match.
Macron geeft de indruk dat hij de economische stilstand in het land heeft gedeblokkeerd
In augustus zakte die tevredenheid naar 40%. Noch Sarkozy noch Hollande slaagden erin uit het dal te klimmen toen ze onder 50% zakten. Die stijgende waardering voor de president wordt bevestigd in een andere peiling van BVA-La Tribune-Orange, waar hij van 46% in november naar 52% stijgt in december. Daarin scoort hij vooral goed bij kaderleden en de hogere inkomens en wint hij terrein bij jongeren.
Volgens IFOP-directeur Brice Teinturier in Le Monde (13 december) heeft Macron zijn stijgende populariteit te danken aan drie redenen.
De socialisten van PS hangen in de touwen, de LR was in de greep van interne twisten en ook het Front National is stuurloos na het vertrek van kopstukken en na de wanprestatie van Marine Le Pen in haar presidentiële campagne
Ten eerste geeft hij de indruk dat hij de economische stilstand in het land heeft gedeblokkeerd. Ten tweede houdt hij woord en voert zijn beloftes uit en onderscheidt zich hiermee zowel van Hollande als van Sarkozy. En ten slotte heeft hij nauwelijks last van enige oppositie.
De socialisten van PS hangen in de touwen, de LR was in de greep van interne twisten en ook het Front National is stuurloos na het vertrek van kopstukken en na de wanprestatie van Marine Le Pen in haar presidentiële campagne.
In zijn eigen partij, de LREM, heeft Macron daar allemaal geen last van. Een groot deel van zijn parlementairen heeft hij gerecruteerd uit de société civile. Zij hebben nauwelijks politieke ervaring of een achterban waaraan ze verantwoording moeten afleggen en danken hun prille politieke carrière vooral aan Macron zelf.
Bijgevolg zijn ze vrij volgzaam, een beetje zoals kaderleden in een bedrijf nauwelijks hun CEO in vraag stellen. Als persoonlijk adviseur en minister onder Hollande heeft Macron de clantwisten bij de PS van dichtbij meegemaakt en hij weet hoe verwoestend ze kunnen zijn.
In die omstandigheden kan hij het tempo van zijn hervormingen nog een tijdje volhouden. Zo startte deze week het overleg tussen de sociale partners over de hervorming van de werkloosheidsuitkeringen en volgen volgend jaar de pensioenhervormingen.
Macron en Europa
Macron weet dat Frankrijk tegenover Duitsland en Nederland een geloofwaardigheidsprobleem heeft omdat zijn economie bleef sputteren en het zijn begroting niet op orde kreeg
Macron heeft zoals bekend grootse plannen met Europa. Hij stelt een Duits-Frans overleg voor dat een beleid voor Europa en de eurozone uitstippelt. De huidige eurozone wil hij een eigen begroting, parlement en minister van Financiën geven, de fiscale en sociale regels ervan harmoniseren.
Daarnaast wil hij in de EU een eigen Europese defensie uit te bouwen. Angela Merkel liet al meermaals blijken Macrons pleidooi voor meer federalisme in de eurozone niet ongenegen te zijn, maar kan momenteel het Frans-Duitse overleg hierover niet starten, omdat ze in eigen land onderhandelingen voert voor een nieuwe coalitie met de sociaaldemocratische SPD.
Macron weet dat Frankrijk tegenover Duitsland en Nederland een geloofwaardigheidsprobleem heeft omdat zijn economie bleef sputteren en het zijn begroting niet op orde kreeg.
Met zijn bedrijfsvriendelijke arbeidsmarkthervorming scoort hij bij deze landen, maar voor zijn begroting 2018 belandde Frankrijk weer aan de staart van het Europese peleton met een gepland tekort van 2,6%.
Macron kreeg van de Franse eurocommissaris Moscovici, die toeziet op de landenbegrotingen, alvast een niet mis te verstane steek onder water mee: "Als we het voorbeeld willen tonen aan Europa, moeten we eerst het goede voorbeeld thuis tonen", zei hij eind september daags nadat Macron zijn ambitieus plan voor Europa had voorgesteld aan de Sorbonne.
Een front tegen de eurosceptici
Wauquiez vindt dat de huidige EU met zijn 28 lidstaten onwerkbaar is geworden. Hij wil de Unie eenvoudigweg ontmantelen en terugkeren naar een kern met 12 landen in een soort confederatie en kant zich tegen de verdere uitbreiding van de EU naar de Balkanstaten.
Hij pleit voor een concentrisch Europa met in de kern een confederatie van 12 landen waar een verdere harmonisering van fiscale en sociale regels mogelijk is, met daarrond de eurozone met zijn eenheidsmunt en een derde grotere vrijhandelszone met onder meer Oost-Europa en eventueel het Verenigd Koninkrijk.
De Europese Commissie vindt hij als bureaucratisch orgaan dat wetgeving uitvaardigt, niet langer legitiem. Daarom wil hij ze afschaffen. Ook het Schengenakkoord moet eraan geloven. Als het van hem afhangt, wordt de douanecontrole aan de landsgrenzen dus weer ingevoerd.
Met die anti-Europese houding staat hij dichter bij de eurosceptici als Marine Le Pen en Jean-Luc Mélenchon (die dat weliswaar om heel verschillende redenen zijn) dan bij partijgenoten als Christian Estrosi, de burgemeester van Nice, of Alain Juppé.
Vooral Juppé, een voorstander van een federaal Europa, drijft hij verder in de armen van Macron. Als oud-minister van Buitenlandse Zaken ligt Europa Juppé heel nauw aan het hart en voor hem kan het een reden zijn om met Wauquiez en zelfs met de LR te breken.
Hij kon zich naar eigen zeggen helemaal vinden in de Europese speech van Macron aan de Sorbonne. In de aanloop naar de Europese verkiezingen van 2019 verkondigde Macron al dat hij een brede pro-Europese beweging op de been wil brengen tegen het heersende euroscepticisme.
Juppé’s repliek was duidelijk: "Ik ben bereid om deel te nemen aan een pro-Europese campagne samen met europeesgezinden en tegen degenen die onze medeburgers willen doen geloven dat Europa de bron is van alles wat hier verkeerd loopt", zei hij in Le Figaro. Een duidelijker waarschuwing aan het adres van Wauquiez kon er niet komen.
Op kousevoeten schrijdt Juppé naar de uitgang met in zijn gevolg een flink deel van de gematigde vleugel van de LR.
