Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

De intrigerende psychologie van de geschenkeneconomie

Koen Smets
eurogift2

Elke vrijwillige transactie tussen twee mensen is essentieel onderhevig aan een fundamentele economische wetmatigheid. Het moet een win-win zijn. Dat wil zeggen, beide partijen moeten geloven dat wat ze opofferen, wordt gecompenseerd door wat ze verwerven. Geschenken geven en krijgen zijn niet anders, maar we treffen er toch enkele interessante kronkels aan. Wat kunnen we te weten komen over onze complexe, menselijke kantjes wanneer we het ontleden?

De economische term die de gepercipieerde waarde van een goed uitdrukt, is het economische nut, dat verwijst naar de voldoening die de consument ervan ervaart. Vanuit het standpunt van de gever van een geschenk, lopen we meteen aan tegen een eerste eigenaardigheid. Als een cadeau schenken een win-win transactie is, dan moet de schenker nut ondervinden door iets weg te geven. Het nut kan dus niet materieel zijn. Integendeel, er is een materieel verlies, dat dus moet worden gecompenseerd door een niet-materiële baat. Wat zou die kunnen zijn? Van de kant van de ontvangers lijkt de transactie in elk geval een ‘win’: zij krijgen iets zomaar voor niets. Maar is het echt zo simpel?

Weggeven om verlies te vermijden

Een deel van de motivatie van de schenker kan, paradoxaal, verliesaversie zijn. Als je zonder cadeaus verschijnt op het kerstfeest zou je hoogstwaarschijnlijk een gênant verlies van reputatie ondervinden. Met lege handen opduiken, vermijd je dus best. Maar het zal niet volstaan om het even wat mee te brengen: een ongepast geschenk zou je reputatie nog altijd kunnen schaden.

Doet de geldwaarde ervan ter zake? Voor de meeste cadeaus zal de ontvanger een redelijk idee hebben van de kostprijs. Waarom dan niet gewoon geld geven? Dat is op zijn minst iets wat hetzelfde nut heeft voor iedereen: je kunt het vrij ruilen voor iets naar smaak of voorkeur. Maar hoeveel? Puur economisch zouden ontvangers met om het even welk bedrag tevreden moeten zijn: het is altijd meer dan wat ze al hadden. Maar iemand een mooi verpakt stuk van een euro geven zal je reputatie wellicht niet al te veel goed doen. En teveel kan dan weer voor verlegenheid aan beide kanten zorgen. Geld geven is dus geen mirakeloplossing, zoals deze studie ook suggereert.

giftsundertree
Er is misschien geen bloed in die pakjes, maar vast wel zweet en tranen (foto: pexels)

Misschien is het dan toch beter iets te kopen dat de ontvanger consumptienut oplevert – de waarde in het oog van de toeschouwer. Maar dat verlost je niet echt van de vraag hoeveel het mag kosten.

Als het cadeau zelf, hoe mooi of nuttig ook, als te goedkoop of te duur wordt gezien zit je nog altijd in de problemen. En wat doe je wanneer je iets waardevol tegen een gunstprijs kon kopen... moet je dat meenemen in je geschenkenstrategie?

Beeld je in dat je twee broers hebt, en je hebt een boek voor elk. Maar het boek voor je oudere broer was afgeprijsd en kostte slechts een kwart van de prijs van het andere. Moet je dan nog iets toevoegen aan het goedkope boek om het verschil goed te maken (wat betekent dat je een lastige uitleg zult moeten geven)? Of het beter stil houden, en hopen dat je oudere broer niet te weten komt dat je maar enkele euro’s voor hem overhad? Lastig!

Emotioneel nut: de gedachte telt

Helaas is dit nog niet het einde van je moeilijkheden. Naast de geldwaarde en het consumptienut is er ook nog zoiets als het emotionele nut. Wanneer we geschenken geven, dan spelen de gedachten en de inspanning die we eraan besteden ook een rol.

Dat is overigens een van de belangrijkste redenen waarom we in het algemeen liever geen geld geven: dat vereist letterlijk geen aandacht en overweging. Maar toch opletten: het emotionele nut, vertegenwoordigd door je inspanningen, is een gladde zaak.

De moeite die je erin stopt een om een zeldzame speciale editie van een CD van Slipknot op te sporen, scoort misschien wel hoog op de emotionele-nuts-schaal, maar het is misschien uiteindelijk toch wel de verkeerde gedachte als het een geschenk is voor je oudtante Martha.

En een trui met een prachtige kerstthema die je zelf breide, ongeacht hoeveel uren je dat kostte, of drie potten zelfgemaakte pruimenjam, hoe zoet ook, zullen wellicht niet al te veel consumptienut vertegenwoordigen als geschenk voor je 15-jarige dochter.

En het kan nog erger worden als je iets geeft waarvan je vindt dat ze ervan moeten houden (omdat jij dat natuurlijk ook doet). Koop geen box set van De Kampioenen voor iemand, tenzij je 100% zeker bent dat ze daarmee in de hemel zouden zijn – hoe groot je eigen bewondering voor de reeks ook is.

En wees bijzonder voorzichtig met ethische geschenken, zoals een geit voor een Ethiopisch dorp of malarianetten, uit naam van de ontvanger. De gedachte is ongetwijfeld bijzonder nobel, maar je bent op glad ijs. Het is best ethisch te zijn met je eigen geld.

goat
Mijd de geit (foto: chraeker)

Nog zo’n verleiding is het, te proberen je hoogst originele persoonlijkheid in je geschenk te leggen. Zie je jezelf als grappigaard, een excentriekeling, of zelfs een gevoelige natuur, dan is het aantrekkelijk een cadeau te kiezen dat die kant weerspiegelt. Maar zou dat echt zo sterk overkomen bij de ontvanger van je edelmoedige gift?

Naar de kern van de zaak

Uiteindelijk is het vermijden van reputatieverlies slechts een randvoorwaarde. Met de zeldzame uitzondering van puur symbolische geschenken (zoals de koning krijgt bij bezoeken van een vreemd staatshoofd), is het nut van het geven van een geschenk voor jou nauw verbonden met het nut dat de ontvanger ondervindt. Hoe blijer zij zijn, hoe blijer je zelf bent.

Als je daarvan vertrekt, dan kan het niet echt mis gaan. Dus als je, wanneer je dit leest, nog voor een cadeau moet zorgen voor iemand, maak dan van uitzoeken wat hen blij zal maken de focus van je gedachten en je inspanningen, dan komt het wel in orde.

En wanneer je de pakjes opent die je zelf krijgt, denk dan eerder aan hoe ze je gelukkig maken, dan aan hoe gelukkig ze je maken. Dat is de beste manier om er het meeste nut uit te halen.

Vrolijk kerstfeest!

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Recent opgedoekt Russische desinformatiekanaal Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus
Jan Stevens / 28-03-2024

Stad Antwerpen dekt krediet van 42 miljoen euro voor steenrijke bouwpromotor

Een krediet van 42 miljoen euro voor luxehotel Botanic Sanctuary wordt gedekt door de stad via een hypotheek.
De gevel van het luxehotel Botanic Sanctuary Antwerp op de Elzenveldsite.
Tom Cochez, Jan Antonissen / 27-03-2024

Wat Filip Dewinter echt over Koen Metsu vertelde

Het onnavolgbare bochtenwerk van Dewinter over zijn werk voor de Chinese spion Changchun Shao.
Filip Dewinter en Koen Metsu (rechts) tijdens een debat in de Kamer in 2019.