Beleid van rechter kan mensheid redden

Premier Michel beantwoordde het negatieve advies van de Raad van State over de effectentaks met de uitspraak: ”Maar het is duidelijk dat de Raad van State geen politiek akkoord zal wijzigen.” Zijn justitieminister Koen Geens deed hetzelfde met de uitspraak van het Grondwettelijk Hof over de afkoopwet: afgekeurd maar opnieuw in de begroting ingeschreven.

Als je de democratie bekijkt als de optelsom van de stemmen van een regeringsmeerderheid hebben voorgaande beleidsmakers gelijk. Als je het enkel daarbij houdt, laat je echter heel veel liggen: zowel onze geschiedenis als onze toekomst.

Beleid van de rechter

“Het beleid van de rechter is het beleid van elke jurist. Ook academici, advocaten, bedrijfsjuristen, en a fortiori de wetgever werken zowel met waardenafwegingen als met zuiver juridische factoren, zoals wetteksten, reglementen, rechtsgeleerde geschriften, precedenten en ook algemene rechtsbeginselen. Allen kijken ze naar de economische, sociale en ethische implicaties, maar steeds onder de marginale toetsing van rechtsfactoren. Binnen het divergent systeem van mogelijke rechtsbronnen moeten de algemene rechtsbeginselen ons in staat stellen om door de bomen nog het bos te zien (Walter Van Gerven, 'Het beleid van de advocaat-generaal', Jura falconis, 1995-1996). “Het is ondenkbaar dat de postmoderne rechter zich niet zou oriënteren naar wat in de samenleving leeft. Hij moet zijn oor te luisteren leggen naar wat zich in de maatschappij afspeelt: aankondigen wat komen gaat, verwoorden wat reeds onderhuids aanwezig is en één enkele keer halt toeroepen aan ontwikkelingen die hij nefast acht (Marcel Storme, 'Onafhankelijkheid van de rechterlijke Macht').

In Tertio van 18 februari 2009 geeft senator Vandenberghe hierover een genuanceerd beeld: “Montesquieu was een groot voorstander van de scheiding tussen de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht voor het verzekeren van de gemoedsrust van de burger. Hij noemde dat 250 jaar geleden ‘la tranquillité’. Die gedachte is vandaag nog altijd actueel. Het is ook in onze samenleving van groot belang dat iedereen met een gerust gemoed kan gaan slapen. De angst verhindert immers iedere vorm van positief denken (…) Zo is het de taak van de juridische macht de dynamiek van de politiek te temperen en in evenwicht te houden. Precies dat kanaliseren van de politiek door het recht, vormt de kern van de rechtstaat en zit ook verankerd in de grondwet.”

Vorige uitspraken van de collega's van professor Elgardus zijn van een ander gehalte, stroken met een bredere kijk en gaan ook terug naar dieper gelegen gedachten dan de enkele wet van de politieke meerderheid.

Rechten van de Mens

Het beleid van de rechter stoort wanneer het in aanvaring komt met dat van de regering. Dat is nu meermaals het geval als het om uitwijzingen van vreemdelingen gaat. Ook daar kan je een onderscheid maken tussen economische, politieke, religieuze vluchtelingen, asielaanvragers of gelukzoekers. Voor de rechter is er ook een andere referentiekader: het zijn allemaal mensen en die hebben allemaal dezelfde rechten. Het is voor de rechter niet zo maar een overweging en het geldt ook voor een minister: het gaat om de meerwaarde van onze maatschappij en die volgt uit een in 1789 afgelegde en nadien universeel opgelegde verklaring. Sindsdien wordt ons leven niet meer bepaald door de macht van de prins of van de kerk en de daarmee verbonden schrik voor het hiernamaals: sindsdien dragen wij God niet meer in de nek maar, voor wie het wil, in het hart en kan het leven op mensenmaat worden geleefd.

Geschiedenis

Wie dat wil kan uit het verleden ook opmaken welke weg voor het heden is aangewezen. Dat doen wij niet meer en daar is een sterke reden voor: er is niets nieuws onder de zon, het is allemaal al eens voorgevallen, en hoe wij er voordien mee omgingen is niet zo fraai. Onze geschiedenis is één aangehouden vorm van volksverhuizing met geweld: oorlog.

Nadat de Visigoten in Spanje de Vandalen hadden verdreven kwam de invasie door de Amayyadische moslims. Onder Abn al-Rahman ontstond na 750 na Chr. een onafhankelijke staat. De betekenis van de 'Vertaalschool' van Al Andalus voor de Westerse beschaving wordt stelselmatig vergeten: Toledo was het intellectueel centrum van Europa, waar het Arabisch zorgde voor de kennisoverdracht niet alleen vanuit Bagdad maar evenzeer van onze eigen Griekse beschaving.

Daartegenover staan onze kruisvaarten met moord, brandstichting en verkrachting, aangezet door de grootste haatprediker aller tijden, Bernardus van Clerveaux. De inzet van onze Jihad, letterlijk de inspanning om ons doel te bereiken, vind je krachtig weergegeven in het door de meest invloedrijke monnik van de twaalfde eeuw geschreven loflied, waarin hij de bestaansreden en de opdracht van de kruisvaarder omschrijft. ”Hij vreest de dood niet, want hij wenst te sterven (...) Wat een glorie voor hen die met een overwinning terugkeren! Maar wat een geluk voor hen die sterven als martelaars in de strijd.(...) Als hij sterft dan is dat voor zijn goed, als hij doodt, dan is dat voor Christus (...) De dood die hij toebrengt, is een winst voor Christus, en de dood die hij krijgt, is een winst voor zichzelf (...) Met de dood van een heiden verheerlijkt de kristen zichzelf, want het is Christus die door de dood zalig wordt geprijsd (...)."

Evian

In een interview stelde de VN-topman Zeid Ra’ad Al Hussein dat de taal van het vluchtelingendebat hem herinnert aan de conferentie van Evian in 1938. Toen besloten vrijwel alle landen geen aanzienlijke aantallen Duitse en Oostenrijkse Joden die op de vlucht waren nadat Hitler Oostenrijk had geannexeerd, op te nemen. Zij argumenteerden dat het maatschappelijk en economisch evenwicht van die landen er zou door verstoord worden.

Volgens Zeid Ra’ad Al Hussein, heeft dit ertoe bijgedragen dat Hitler besloot tot het uitroeien van de Joden als alternatief voor hun deportatie. In de nacht van 9 op 10 november van hetzelfde jaar, vond de Kristallnacht plaats, een door de nazi’s georganiseerde actie tegen de Joodse bevolking in Duitsland en Oostenrijk. Driekwart eeuw later, zo zei Zeid Ra’ad Al Hussein, wordt dezelfde retoriek aangewend door mensen die politiek voordeel willen halen uit de huidige vluchtelingencrisis (The Guardian, 14 oktober 2015).

Kanaliseren

Het is geen tegenstelling en nog minder mag het een open conflict worden: het (vreemdelingen)beleid van de rechter is een aanvulling van dat van de regering. Wij mogen er niet flauw om doen: de aanwezigheid van vreemdelingen stoort ons allemaal. Het brengt ons in verwarring over wat mag en kan, over wat moet en over wat niet is toegelaten. Het is de moeilijke opdracht van een regering om maatregelen te nemen om het leefbaar te houden.

Maar het is evenzeer de rol van de rechter om 'de dynamiek van de politiek te temperen en in evenwicht te houden', bij de toepassing van individuele dossiers de mens en zijn rechten, de meerwaarde van onze beschaving, in stand te houden. Als je de rechter dit beleid ontneemt vervang je de mens door quota en dat leidt tot gevaarlijke uitkomsten.