Deze twee waarnemingen verklaren grotendeels waar onze status quo bias vandaan komt. Dankzij dat ‘goed genoeg’ gedrag vermijden we het ons te beklagen over gemaakte keuzes, en dat draagt zeker bij tot ons algemeen welzijn. Een goede zaak, maar het is natuurlijk geen sterke drijfveer om ons leven te verbeteren.
In de keuken
Een goed ontworpen keuken minimaliseert het aantal onnodige stappen
Neem een kijkje in je keuken. Heel wat taken bestaan erin zaken te verplaatsen tussen de drie meest belangrijke punten: de koelkast, de gootsteen en het fornuis. Een goed ontworpen keuken wordt verondersteld gebruik te maken van de zogenaamde werkdriehoek, die het aantal onnodige stappen minimaliseert.
Maar hoe belangrijk is dat werkelijk? De meeste mensen zouden nauwelijks de verspilling van een of twee extra stappen merken. Geen wonder dat we ons niet al te druk maken wanneer een keukenontwerp meer aandacht heeft voor de esthetiek dan voor efficiëntie.
Tenminste, wanneer we helemaal mobiel zijn... en dat kan snel veranderen. Vroeg in de ochtend enkele weken geleden slipte mijn vader, een krasse gast van 89, op een stukje bedauwd gras, en brak daarbij zijn enkel. Door die breuk kan hij zijn voet niet gebruiken, zelfs niet om op te leunen. Na enkele dagen in het ziekenhuis mocht hij naar huis, en met de hulp van twee rollators (eentje voor boven en eentje voor beneden) trekt hij zich prima uit de slag.
Maar zelfs de afstand van een enkele stap vereist flink wat meer tijd en inspanning dan zonder meerdere kilo’s gips aan zijn been. Een onnodige stap is opeens een stuk kostelijker geworden.
Tijdens een van onze dagelijkse telefoongesprekken vertelde hij hoe hij de meest efficiënte routine heeft ontwikkeld voor het bereiden van zijn porridge- of spiegeleierenontbijt. Dit houdt niet enkel het precies plaatsen van de rollator in, zodat koelkast, aanrecht en fornuis hooguit een pas verwijderd zijn, maar ook ervoor zorgen dat ingredienten, potten, pannen, keukengereedschap en borden binnen handbereik zijn.
Nu zal dit wellicht van weinig nut zijn voor hem wanneer, over enkele weken, het gips eraf mag, en hij zijn enkel weer helemaal kan gebruiken. Maar de ervaring toont toch hoe vernuftig de menselijke geest kan zijn wanneer het evenwicht tussen kosten en baten plotseling wijzigt.
Het is niet omdat we ons bewust zijn van verspillend gedrag dat we dat meteen zullen gaan veranderen, zeker niet als we niet zelf de kost van die verspilling dragen. Zo is het een stuk makkelijker bij elk bezoek aan de supermarkt een nieuw stel gratis draagtassen te nemen, dan onze eigen tassen mee te brengen. Maar zodra er een bijdrage moet worden betaald, ook al is die zo klein dat ze in het niets verzinkt naast de kost van de boodschappen zelf, dan verandert plots ons gedrag.
Tongbrekers
Een gesprek in een taal die niet je moedertaal is kan best moeilijk zijn. Dat gestuntel tast je zelfvertrouwen aan
Er zijn nog meer interessante voorbeelden van hoe het moeilijk maken ons helpt zaken te begrijpen waar we anders blind zouden voor zijn.
Een gesprek in een taal die niet je moedertaal is kan best moeilijk zijn. Je worstelt met het vinden van het juiste woord dat uitdrukt wat je precies bedoelt. Dat gestuntel tast je zelfvertrouwen aan, en je voelt je onbekwaam.
Zelfs als we dit wel eens ervaren, is het toch niet zo makkelijk empathie te hebben met vreemdelingen die onze eigen taal proberen te spreken – collega’s, klanten of mensen die we in een sociale context ontmoeten – wanneer ze niet zo vlot zijn.
Een simulatiespel dat ik geregeld gebruik in meertalige omgevingen, probeert dit te verhelpen door spreken moeilijker te maken in je moedertaal. Het principe achter Redundancía is dat je iets moet uitleggen, of een anekdote of verhaal vertellen in je moedertaal, maar met een wending: voor elk zelfstandig naamwoord of werkwoord (behalve zijn en hebben) moet je ook een synoniem toevoegen. Het principe/idee achter Redundancía is dat je iets moet uitleggen/verklaren, of een anekdote/grap of verhaal/geschiedenis vertellen/mededelen in je moedertaal/eigen taal, maar met een wending/draai – je ziet het al.
Probeer het even zelf, en merk hoe onbeholpen het je laat voelen. Misschien zul je de volgende keer wanneer je een gesprek hebt met een niet-Nederlandstalige persoon meer begrip hebben voor de uitdaging die het voor hen betekent in jouw taal, en niet de hunne, te spreken.
Budgetkortingen
Een ander voorbeeld komt van een cliënt die inmiddels al een tijdje met pensioen is, maar die directeur van de technische ontwikkelingsactiviteiten was bij een groot multinationaal bedrijf. Het was niet ongewoon voor de leiders van een ontwikkelingsproject te oordelen dat de middelen – mankracht, geld of beide – onvoldoende waren om een project tot een succesvol einde te brengen.
Ze kwamen dan bij hem aankloppen voor meer mensen of een budgetverhoging. En telkens luisterde hij aandachtig naar hun pleidooi, en antwoordde bedachtzaam dat hij het met ze eens was dat de middelen niet in overeenstemming waren met de noden van het project.
En dan kwam de onverwachte draai: hij verduidelijkte dat hij vond dat ze te hoog waren – en verminderde prompt het budget met 5%.
Hij had er plezier in te vertellen hoe de statistieken bevestigden dat deze projecten betere resultaten opleverden. Ze liepen bijna nooit uit, en de producten die ze opleverden waren commercieel grotere successen.
En ook al was dit lang geen wetenschappelijk experiment, ik voel toch sympathie met zijn conclusie dat het moeilijker maken voor zijn ingenieurs en wetenschappers ze aanzette tot meer creativiteit en vindingrijkheid.
De paradox van de moeilijkheid
Onze aangeboren luiheid kan een schitterend motief zijn om voor de dag te komen met slimme vondsten
Net als water de weg van de minste weerstand volgt van de bergtop naar de zee, zo zoeken wij ook naar gemak in ons leven. Deze aangeboren luiheid kan een schitterend motief zijn om voor de dag te komen met slimme vondsten die ons toelaten meer te bereiken met minder inspanning: in onze huizen en fabrieken wemelt het van arbeidsbesparende toestellen. Maar tegelijkertijd is het net wanneer we voor taaie uitdagingen staan dat we op ons best zijn in het gebruiken van onze verbeelding en ons vernuft.
Mijn vaders ongeluk geeft aan hoe een ontwerper die zijn enkel breekt die situatie zou kunnen gebruiken om van nabij te ervaren welk verschil een efficiënte keuken kan maken wanneer het er echt op aankomt. Maar het is natuurlijk niet nodig op zo’n tegenslag te wachten. Met een gipsverband, ook aan een intact been, kun je direct inzicht krijgen in de moeilijkheden waarmee een persoon die niet goed ter been is heeft af te rekenen in de keuken – zonder pijn, maar niet minder dramatisch.
In elk geval ligt hier nog een andere les: hoe oud ze ook zijn, je kunt altijd wat leren van je ouders.