Kazachgate: ‘de 'verdediging' van Chodiev belemmert de rechtsgang’

Hij haalt daarvoor een lange lijst elementen aan: Chodievs reputatie is zo sterk aangetast dat hij alle vertrouwen in de commissie heeft verloren, er wordt in kwaadaardige termen over hem gesproken, het vermoeden van onschuld wordt niet gerespecteerd, de commissie houdt zich niet aan zijn missie - de zoektocht naar de waarheid - en speelt rechter over Chodiev. Wat zijn advocaat evenmin zint is dat er documenten vanuit de onderzoekscommissie naar de pers zijn gelekt waardoor informatie bekomen achter gesloten deuren toch publiek werd. Ook betoogde hij dat volgens het Mensenrechtenhof een parlementaire commissie alleen het functioneren van een staat moet controleren, en niet kan optreden tegen individuen die mogelijk betrokken zijn.

Het is een hele boterham en als je de advocaat moet geloven is niet Chodiev maar de parlementaire commissie in de fout gegaan.

Eind 2016 berichtten De Standaard en Le Vif over de geheime schikking die Chodiev in juni 2011 trof met het Brusselse gerecht. Daaruit bleek dat hij zijn problemen afkocht voor een bedrag van 522.500 euro. Ook zijn zakenpartners Alijan Ibragimov en Alexander Machkevitch betaalden beiden dat bedrag. In totaal betaalden de zeven verdachten in de zaak samen 3,5 miljoen euro, plus gerechtskosten à 251.000 euro, om vervolging te ontlopen.

Schuldbekentenis

Waarom betaalden Chodiev en co al dat geld? Was dat uit 'liefdadigheid' of om te vermijden dat er in hun zaak die reeds voor de strafrechter hing nog een straf bovenop zou komen? Welke reputatie bekom je als je voor miljoenen fraudeert? Mag je dan een grote fraudeur of een witteboordencrimeel genoemd worden?

Daarin zat juist de handigheid van de zakenadvocaten-professoren-experten die bij de voorbereiding van de wet de senatoren overtuigden dat de aanvaarding van de schikking een 'schuldbekentenis' inhield. Dat zij nadien het tegenovergestelde pleitten, neemt niet weg dat de aanvaarding van de schikking en de betaling van het bedrag op zich het bestaan van een schuld inhoudt: waarom doe je het anders?

Wat betekent het begrip 'onschuld'? Is Patokh Chodiev als een onschuldig kind, had hij schuld bij de belastingen, of werd hij door de rechter als schuldig aan een misdrijf veroordeeld? De betekenis van het begrip verschilt naargelang de omstandigheden waarin je het plaatst. Hierin zit de verwarring die door de advocaat van Chodiev wordt gebruikt: de parlementaire onderzoekscommissie is geen strafrechtbank maar slechts een onderzoekscommissie van de eerste macht.

Deze commissie kan onmogelijk tot de schuld van Chodiev besluiten in de gerechtelijke betekenis. Dat kan in een gerechtelijk onderzoek zelfs een onderzoeksrechter niet. Daarin zit de tweede verwarring: een onderzoek is slechts een onderzoek en geen uitspraak over de schuld. Hoe kan je onderzoeken als je zelfs de 'aanwijzingen' van schuld niet mag nagaan? Mag een parlementaire commissie, die de bevoegdheden van een onderzoeksrechter heeft, dat dan niet?

De derde verwarring gaat over de uitoefening van de rechten van de verdediging. Indien een onderzoeksrechter die rechten schendt kan daartegen worden opgekomen bij een onderzoeksgerecht en bij het debat voor de strafrechter. Het debat kan niet voor de onderzoeksrechter zelf worden gehouden want dat zou tot gevolg hebben dat hij partij zou worden in het onderzoek dat hij onpartijdig moet doen, waardoor zijn onderzoek zou worden lam gelegd. In het Hof in Straatsburg worden schendingen van de rechten door de strafrechter bekeken. Hij beoordeelt in dat geval de hele procesgang en oordeelt vervolgens of deze een weerslag moeten hebben op het eindoordeel.

Contempt of court

Er zijn verschillende manieren om de waarheid te achterhalen. De eenvoudigste is dat wie deze kent er alle elementen van ter kennis brengt. Maar niemand kan gedwongen worden om de waarheid te zeggen. In dat geval moet je er achter zoeken, er vragen over stellen, vaststellingen doen, getuigen horen. Kan je dat zonder man en paard te noemen? Hoe kan je nagaan of een wet dienend is om fraude te bestrijden als je niet over fraude mag spreken?

Het recht van de verdediging is geen recht dat het zoeken naar de waarheid mag beletten, het wil enkel bekomen dat die zoektocht op een behoorlijke manier kan gebeuren. Ook hier wordt de verwarring steeds groter, zelfs in de gerechtelijke behandeling: de verdediging heeft niet alle rechten, de maatschappij heeft ook rechten.

Omdat wij onder invloed van de rechtsspraak van het Mensenrechtenhof steeds meer de Angelsaksische opvatting van het proces overnemen, heeft het 'eerlijk proces' ook bij ons zijn ingang gevonden. Dat is een goede zaak. Maar daarbij vergaten wij een ander element van de Angelsaksische strafprocedure over te nemen: 'contempt of court', belemmering van rechtsgang. Dat de Angelsaksische rechter personen die de rechtsgang belemmeren kan sanctioneren, heeft tot doel het evenwicht tussen de waarheidsvinding en de eerbiediging van de rechten te vrijwaren. Dat evenwicht dreigt in België bij gebrek aan sanctioneringsmogelijkheden van misbruik verloren te gaan.

In de procedure tijdens de Franse Revolutie werkte een gerechtelijk onderzoek én een strafgerecht als de Parlementaire onderzoekscommissie: samengesteld uit burgers én openbaar. Dat zelfs het vooronderzoek geheel openbaar gebeurde had voor- en nadelen. Nadeel was dat wat slechts verdacht was aan de openbaarheid werd prijs gegeven en ook de waarheidsvinding kon erdoor belemmerd worden. Om de nadelen in de gerechtelijke waarheidsvinding weg te nemen werden in het gerechtelijk vooronderzoek de burgers vervangen door een onafhankelijke en onpartijdige rechter en werd het voorlopig onderzoek geheim.

Algemeen belang

Maar ook de absolute geheimhouding heeft nadelen: wanneer, zoals dat het geval is met het Bende-onderzoek (naar de Bende van Nijvel, red.) een gerechtelijk onderzoek decennia duurt, blijft de bevolking verstoken van wat er onderzocht is. Daarom werd door de commissie-Franchimont, die de knelpunten in de strafprocedure moest wegnemen, de geheimhouding van het gerechtelijk vooronderzoek doorbroken: de procureur kan nu mededelingen doen wanneer het algemeen belang het vereist. Als er één plaats is waar het algemeen belang moet primeren is dat toch wel het Paleis der Natie (federaal parlement, red.)?

Er zijn goede redenen waarom een parlementaire onderzoekscommissie de “revolutionaire vorm” heeft behouden: volksvertegenwoordigers zijn vertegenwoordigers van “Het Volk”. En “Het Volk” heeft ook rechten, waaronder het recht om te weten hoe die vertegenwoordigers werken, hoe zij aan de waarheid komen, en wat de waarheid inhoudt.

De plenaire vergadering waaraan een onderzoekscommissie rapporteert kan ook niet vergeleken worden met het definitief onderzoek door en voor de strafrechter in een openbare zitting: in het halfrond wordt enkel gestemd over de politieke gevolgen van de waarheid en niet over de waarheid zelf.

Kent de geheimhouding tijdens het huidige gerechtelijke vooronderzoek bestaansredenen - de bescherming van de rechten van wie er betrokken is en de voortgang van het onderzoek - dan kan niet ontkend worden dat de openbare behandeling de beste garantie is voor zowel de waarheidsvinding als voor de eerbiediging van om het even welk recht. Zou de “verdediging” beter af zijn met een geheime behandeling? Het tegendeel is waar: hoe zou de verdediging zich kunnen verdedigen tegen wat er achter gesloten deuren gebeurt? Zou de verdediging dan kunnen beweren dat er kwaadaardig over de cliënt wordt gesproken?

Mogelijkheid tot sanctioneren

Het is inderdaad de opdracht van de wetgever om de wet te wijzigen indien daar goede redenen voor zijn. Het parlementair onderzoek zal dus eindigen met een stemming over de afkoopwet. Wat daarbij de te volgen procedure is, is evenwel reeds definitief beslist. Dat gebeurde door een arrest van het Grondwettelijk Hof en bij toepassing van zowel de Grondwet als de supranationale verplichtingen.

Daardoor kan de wetgever niets anders dan bevestigen dat er steeds een daadwerkelijk toezicht door een onafhankelijke en onpartijdige rechter moet zijn. Dat maakt dat de wetgever zich nog enkel moet bekommeren om de andere openstaande elementen: de opdracht en de bevoegdheden van het Openbaar Ministerie als procespartij onder het politiek gezag van de justitieminister.

De tussenkomst van de raadsman van Chodiev, meester Pascal Vanderveeren, voegt daar nu nog een ander probleem aan toe: het verstoorde evenwicht tussen de noodzaak om de waarheid te achterhalen en het recht van de verdediging. Omdat dit verstoorde evenwicht zich ook in de gerechtelijke procedures voordoet zou de wetgever er goed aan doen zich hierover te bezinnen en dit probleem te ondervangen door wat wij vergeten zijn uit het eerlijk proces over te nemen: contempt of court, de sanctioneringsmogelijkheid van de belemmering van de waarheidsvinding!

Bewaren

Bewaren

Bewaren

Bewaren