Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Eerlijkheid in een doosje

Koen Smets
honestybox

Door het oog van een econoom bekeken is het feit dat deze praktijk populair is en blijft een aanwijzing dat zowel de vraag als het aanbod in deze opmerkelijke markt goed stand houden. Mochten de aangeboden waren de klanten niet bekoren, dan zou de traditie vast uitsterven. Maar persoonlijke ervaring bevestigt dat de eieren supervers zijn, en de taart heerlijk. En als het vertrouwen van de aanbieders misplaatst zou blijken en de opbrengst te laag, dan hadden ze er al lang mee opgehouden.

Geven en nemen

En toch... Er zijn geen officiële statistieken over de omvang van de honesty box-markt, maar enkele recente anecdotes suggereren dat niet alles prima is. Begin dit jaar werd een koppel op een veiligheidscamera gefilmd terwijl ze in een onbemande boerderijwinkel £40 (45 euro) en een zak aardappelen stalen. Enkele maanden later zag men een vrouw de inhoud van een doosje gappen waarin giften werden geplaatst in ruil voor zakjes eendenvoedsel.

Het is dus niet zo vreemd dat een Schotse landbouwer besloot de honesty box te vervangen door een stevige automaat. Enkele jaren geleden schroefde ook de keten van krantenwinkels WH Smith het gebruik terug van krantenverkoop op deze methode, toen bleek dat de integriteit van de klanten te wensen liet. En gemeenten in landelijke gebieden beginnen ook de aloude honesty box op parkeerplaatsen te vervangen door conventionele betaalmachines.

In een consumentenprogramma op de BBC verklaarde het hoofd Recreatie en Toegang van een van de grootste natuurparken in Engeland dat het gemiddelde bedrag per auto nauwelijks 15 pence (17 eurocent) bedraagt. De feiten spreken voor zich: op een plek werd jaarlijks £5.000 betaald in een honesty box. Nu, met een parkeerautomaat is dat £23.000.

honestybox2
Vrij parkeren? (Foto: Peer Lawther CC0)

Maar misschien is het mysterie niet zozeer waarom sommigen zo oneerlijk zijn dat ze geld en aardappelen scheefslaan, of dat we nalaten onze duit in het parkeerdoosje te doen. Waarom zijn zovelen onder ons eerlijk – zelfs als het ons geld kost?

Deze kwestie houdt verband met andere situaties waarin we geld uitgeven, zonder dat dat verplicht is of wordt gecontroleerd, zoals Pay what you want (PWYW). Deze prijsstrategie is al vaak geprobeerd, vooral in restaurants, maar ze is nog nooit een groot commercieel succes geworden. Een opvallende uitzondering zou het album In Rainbows van de groep Radiohead zijn. Daarvan werden in 2007 1,2 miljoen exemplaren verkocht op deze manier, maar zelfs in dit geval worden erg uiteenlopende cijfers geciteerd over hoeveel de gemiddelde downloader bood (ik betaalde £7 destijds).

Eerlijk

Waarom downloadde niet iedereen het album gratis? En zelfs wanneer de meeste mensen onvoldoende betalen om uit de kosten te komen in PWYW-restaurants, waarom betaalt niet iedereen zero? Philip Graves, de auteur van Consumer.ology, een populair boek over consumentengedrag, suggereert een verklaring.

In het eerder genoemde BBC-programma wijst hij erop dat we niet onvoorwaardelijk eerlijk zijn. Eerlijkheid op zichzelf biedt geen evolutionair voordeel als het betekent dat we middelen opofferen waar we zelf baat bij hebben. Maar naarmate we ons ontwikkelden als sociale wezens, moest ongebreidelde zelfzucht gaan concurreren met de noodzaak om een lid te blijven van onze gemeenschap. Als we onze companen zouden bedriegen, dan dreigde uitstoting. Zo leerden we dus een evenwicht te zoeken tussen deze tegenstrijdige krachten.

Vandaag is de angst voor uitstoting misschien niet zo’n groot probleem. Maar we ervaren wel een gelijkaardige spanning tussen doen wat in ons voordeel is, en wat ‘juist’ is. Giften aan goede doelen zijn een intrigerend voorbeeld hiervan: er is geen verplichting om te betalen, en we halen er geen materieel voordeel uit.

Dit wordt in de verf gezet in een experiment van Ayelet Gneezy, een gedragswetenschapper aan de universiteit van San Diego, en haar collega’s. De bezoekers van een achtbaan in een pretpark werden, zoals vaak het geval is, gefotografeerd in actie en kregen achteraf de kans een afdruk te kopen. In de eerste conditie, een simpel PWYW-arrangement, kochten 8,39% van de rijders de foto tegen een gemiddelde prijs van 92 cent. De tweede conditie was gelijkaardig, maar met de bijkomende boodschap dat de helft van de betaalde prijs naar een bekende liefdadigheidsorganisatie zou gaan. Slechts 4,59% van de rijders kocht de foto, maar ze betaalden gemiddeld niet minder dan $5,33.

rollercoaster
Ook de prijs gaat op en neer (Foto: curious fish CC0)

Uniek doosje

Het gevoel (of de wetenschap) dat men het ‘juiste’ doet, blijkt dus een krachtig tegengewicht voor het economische verlies van het betalen. Maar hoe komt het dat er zoveel variatie is in hoe eerlijk mensen zijn, of zelfs hoe dezelfde persoon anders handelt naargelang de omstandigheden?

Het antwoord daarop ligt misschien in een recente post van filosoof Filip Spagnoli. In There is no morality, and that is a good thing observeert hij dat moraalfilosofen, ondanks verwoede pogingen gedurende 2000 jaar, er niet in zijn geslaagd met een overtuigend, objectief moreel kader voor de dag te komen. Hij speculeert dat dit weleens zou kunnen zijn omdat ze proberen iets te verklaren wat gewoon niet bestaat.

Dat betekent niet dat we geen gevoel voor goed en kwaad hebben. Deze intuïties mogen dan al falen als bewijs voor een externe moraliteit, ze geven ons wel een aanwijzing van wat in ons eigenbelang is. Dit is de ‘warme gloed’ die we ervaren als baat wanneer we ‘altruïstische’ offers brengen zonder dat er een materieel nut mee gepaard gaat. Simpelweg: het ‘juiste’ doen is in ons voordeel.

Waar komt dat morele bewustzijn vandaan? Daarop bestaat geen duidelijk antwoord. Het is moeilijk het aangeborene van het aangeleerde te onderscheiden, ook al lijken opvoeding en sociale normen een belangrijke rol te spelen in de ontwikkeling ervan.

Makkelijker te beantwoorden echter is de vraag of de warme gloed van eerlijkheid opweegt tegen het economische nut van een zak aardappelen en £45. Dat is, net als vele andere keuzes, een afweging die een kwestie is van persoonlijke voorkeuren (en natuurlijk ook de context).

We hebben allemaal ons eigen, unieke doosje dat onze eerlijkheid bevat.

LEES OOK
Tom Cochez, Jan Antonissen / 29-03-2024

De Russische spionkop van Vlaams Belang

Hoe Filip Dewinter zijn Russisch netwerk uitbouwde en aan de Chinese spion Changchun Shao verpatste.
SPION FiLIP De Winter RuslandVlaams Belang
Koen Smets / 29-03-2024

Het amorele universum

Is moraliteit letterlijk slechts een verzinsel van onze verbeelding?
universe
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus