Artiesten zoals The Beatles timmerden vele jaren aan de weg in relatieve obscuriteit, levend van een schijntje vooraleer hen roem en vermogen ten deel vielen. Lang voor ze miljardair werden, begonnen zakenmensen als Lord Sugar in de uiterst bescheiden omgeving van een sociale woonwijk. En zowel in de klassieke als in de populaire literatuur zien we personages die onverdroten hun doel nastreven, welke moeilijkheden ze ook op hun pad aantreffen. Van avonturiers als Homerus’ Odysseus en professor Otto Lidenbrock in Jules Verne’s Reis naar het middelpunt der aarde, tot Charles Dickens’ Oliver Twist en Roald Dahl’s Matilda – we kunnen het niet helpen onder de indruk te zijn van hun taaiheid en hun onwil om op te geven.
Helden
Maar zij zijn allemaal niet zoals wij. Of het nu gaat om fictieve helden, of reuzen uit het entertainment of de zakenwereld, hun ervaringen lijken onbereikbaar voor gewone stervelingen als wij. Dat is echter niet echt zo. Vorig jaar gaf Angela Duckworth, een psycholoog aan de universiteit van Pennsylvania, ons een dieper inzicht in de wetenschappelijke basis van onze fascinatie met de vastberadenheid van deze groten. In Grit: the power of passion and perseverance beschrijft ze hoe deze eigenschap talent in de schaduw plaatst wanneer het gaat om het bereiken van persoonlijke doelen.
Talent is vooral iets waarmee we al dan niet zijn geboren, maar het goede nieuws uit het werk van Duckworth is dat we grit kunnen aanleren en ontwikkelen. Telkens wanneer we een obstakel ontmoeten op de weg naar ons doel hebben we de keuze: verdergaan of opgeven. En dat is eigenlijk een conflict tussen onze huidige en onze toekomstige ik.
Onze huidige ik wordt gedomineerd door de gedachte aan de inspanning die we nu moeten doen, en door de verleiding van de alternatieven wanneer we niet doorzetten. Misschien is onze ambitie om die marathon te lopen te hoog gegrepen, of is het gewoon onmogelijk om de tijd te vinden om regelmatig te trainen. Of wellicht kunnen we volgende maandag beginnen met de voorbereiding, en vanavond nog even gezellig voor de televisie relaxen.
De toekomstige ik heeft een andere kijk. In plaats van naar de inspanning van hier en nu te staren, kijkt die namelijk terug van het moment waarop we ons doel hebben bereikt – of hebben opgegeven. Het zijn de emoties die we ons daarbij voorstellen – de vreugde van het succes, of de spijt dat we er de brui aan hebben gegeven – die het element van de passie in Duckworth’s grit voeden.
Maar wat met het element van de volharding? Daarmee kan een truc uit de gereedschapskist van de gedragswetenschap ons helpen. Die is, interessant genoeg, genoemd naar een van de bovenvermelde onvervaarde helden.
Het zogenaamde Ulyssescontract verwijst naar de ontmoeting van Homerus’ held met de Sirenen. Het gezang van deze mythische wezens bracht het hoofd van zeevaarders op hol, en maakte ze onbekwaam om rationeel te denken, zodat ze te pletter sloegen op de rotsen rondom hun eiland. Maar Ulysses, die graag het gezang wilde horen, ging een pact aan met zijn matrozen. Ze moesten was in hun oren stoppen zodat ze het gezang niet konden horen, en hem aan de mast vastbinden zodat hij het schip niet naar de rotsen zou kunnen sturen. Hij beval ze ook hem aan te vallen mocht hij toch zijn boeien weten te breken.
Een meer hedendaagse versie van een dergelijke zelfbinding vind je bij studenten. Sommigen geven hun Facebook-wachtwoord aan een vriend met het verzoek het te veranderen, en hen het nieuwe wachtwoord niet te vertellen voor de examens achter de rug zijn.
Zelfbinding kan dus een prima instrument zijn om ons te beschermen tegen de irrationele verlokkingen van ons impulsieve Systeem 1, en meer zegging te geven aan ons meer rationele Systeem 2. Maar er is toch een keerzijde aan de medaille van zo'n binding, die ons weer in de irrationaliteit kan duwen.
Bruggen verbranden
Want het makkelijker maken van het kiezen van de ‘juiste’ optie, en het moeilijker maken van het kiezen voor de alternatieven is één zaak. Maar je zo intens verbinden met een handelswijze dat slechts één optie mogelijk is, dat is heel wat anders, en de uitdrukking “bruggen verbranden” illustreert grafisch de onherroepelijkheid van extreme zelfbinding.
Natuurlijk zijn er situaties waarin er werkelijk een point of no return is, zoals bijvoorbeeld in de luchtvaart. Wanneer een vliegtuig aan het opstijgen is, is er een moment waarna het afbreken van het manoeuvre onmogelijk is. Er is dan immers gewoon niet genoeg startbaan over om veilig tot stilstand te komen, en het vliegtuig moet opstijgen, wat er ook aan de hand is.
Maar het vermijden van ongepaste points of no return is niet alleen een kwestie van het vermijden van extreme zelfbinding. Sommige mensen bouwen een zodanig sterke emotionele investering op dat het onmogelijk is een stap terug te zetten.
De huidige Britse premier vertoont zorgelijke tekenen van dit soort riskant gedrag. Ze steunde (weliswaar lauwtjes) de Remain-campagne vorig jaar, en was voor velen een onwaarschijnlijke persoon om uiteindelijk de Brexit te onderhandelen en af te leveren waarvoor de Britten hadden gestemd. Maar een fascinerende bespreking door David Runciman van een nieuwe biografie van Theresa May werpt een fel licht op enkele relevante karaktertrekken. Haar inmiddels roemruchte “Brexit betekent Brexit”-uitspraak was geen holle frase, bedoeld om de hardliners te sussen terwijl ze een pragmatische strategie uitwerkte om de schade te beperken. Het was het mantra van haar vastbeslotenheid.
“Ze neemt een positie in, en bijt zich daar dan in vast. Het is een principezaak voor haar om datgene daadwerkelijk te leveren waaraan ze zich heeft verbonden”, schrijft Runciman. “Vele van de posities die ze inneemt heeft ze geërfd, en ze ziet geen andere mogelijkheid dan te volbrengen wat anderen hebben beloofd. Dit heeft haar wel vaker in conflict gebracht met de politici van wie ze deze beloften erfde. Door star en vast te maken wat zij als een lijn in het zand beschouwden, maakte ze sommigen onder hen horendol." Dit is niet wat je van een pragmatisch politicus verwacht, iemand die een meester is in de politiek die, zoals Otto von Bismarck zei, “de kunst van het mogelijke” is.
Wanneer je met zulke oogkleppen naar je gekozen einddoel gaat, en je voortdurend je overtuiging aansterkt dat je voor de rechtvaardige zaak strijdt, ben je de rationaliteit ver voorbij. Je verbintenis is dan gedegenereerd tot de sunk cost fallacy, de denkfout van de verzonken kost.
En dat loopt, helaas, zelden goed af.
