Het uitgangspunt kan oudbakken lijken, maar is 20 eeuwen lang een aanvaard analysemodel voor het ‘goede handelen’ geweest, van Aristoteles (de Nicomachische ethiek) tot Montesquieu. Men zag het ‘goede handelen’ als een middenpositie tussen twee extremen.
Typisch voor die middenpositie was dat ze enkel de positieve kenmerken van de extremen in zich opnam en die synthetiseerde. Typisch voor de extremen was dat ze telkens weliswaar enkele positieve kenmerken hadden, maar daarbij zeer selectief te werk gingen en ze bovendien nog eens aanvulden met negatieve kenmerken.
Grote humane waarden
Wat zou dit betekenen als we dit concreet op onze problematiek van de radicalisering toepassen? Het zou betekenen dat een interessante levensbeschouwing, religieus geïnspireerd of niet, zich altijd laat leiden enkel en alleen door positieve kenmerken. Zeg maar de grote humane waarden.
Maakt ze daartussen een selectie en laat ze er sommige vallen, dan wordt ze extremistisch. En dat kan ze dan op twee manieren worden, namelijk door er al dan niet onwaarden aan toe te voegen om het pakket aan te vullen, of door te drammen in haar eenzijdigheid.
Ik pas het voor de gelegenheid toe op de islam, maar het kan even goed toegepast worden op om het even welke levensbeschouwing. Een islam die zich volledig inschrijft in de grote humanistische verworvenheden is, wat Aristoteles zou noemen: een positieve levensbeschouwing. Een islam die de grote humanistische waarden inperkt, is extremistisch, en in de mate dat ze daar agressiviteit aan toevoegt, wordt die islam dan gewelddadig extremistisch.
Radicaliseren
Op drie vlakken kunnen mensen nu radicaliseren. We kunnen radicaliseren op de positieve, humanistische invulling van onze levensbeschouwing (dit is wat gebeurd is met mensen als Gandhi, M.L. King en Mandela, en wat Mohamed El Bachiri voorstelt met zijn Jihad van liefde).
We kunnen echter ook radicaliseren op een extreme interpretatie van onze levensbeschouwing, met een geweldloze respectievelijk een gewelddadige variant. Dit is het verschil tussen het quietistische en het jihadistische salafisme.
Er zijn dus drie vormen van radicalisering mogelijk. Met de eerste vorm, de radicalisering van de positieve humanistische levensbeschouwing - al dan niet religieus - hebben we geen probleem, tenzij we fundamentalist zijn in onze eigen levensbeschouwing.
Over de behoefte aan deradicalisering van de tweede vorm, de quietistisch salafistische levensbeschouwing, vermoed ik dat er geen consensus bestaat, maar ik denk dat men meestal niet gelukkig is met het fenomeen en hoopt dat het niet te veel in omvang toeneemt. Het is vooral bij de derde vorm, het jihadistische salafisme, dat men wil deradicaliseren.
Vragen die daarbij komen kijken:
- Kunnen mensen (en eigenlijk bedoelt men de categorie tussen 14 en 25 jaar) overgaan van quietistisch naar jihadistisch salafisme?
- Kan quietistisch salafisme ingezet worden tegen jihadistisch salafisme?
- Kan een geradicaliseerde humanistische islam ingezet worden tegen zowel de salafistische als de jihadistische ideologie?
- Worden de keuzes voor een van de drie vormen van radicalisering bij de betrokkenen bepaald door de aantrekkingskracht en kennis van hun religie, dan wel door andere factoren van maatschappelijke, sociale en persoonlijke aard? Of gaat het om een vermenging van invloeden?
- Gelden dezelfde mechanismen van deradicalisering bij het voorkomen, d.i. tijdens de opbouw van de radicalisering, als bij het cureren, d.i. in de periode van afbouw van het volwaardig geradicaliseerd zijn?
Als men vandaag van versnippering in de deradicalisering spreekt, gaat het heel vaak terug op een onduidelijkheid over wat men precies beoogt. Er kan inderdaad meer uitwisseling en vooral ook meer evaluatie komen.
