'Als EU half zo zelfzeker was als Erdogan, stonden we een eind verder'

Het landingsverbod voor de Turkse minister van Buitenlandse Zaken en de uitzetting van de minister van Familiezaken zijn grove, "ondemocratische" schendingen van dat verdrag.

Erdogan ziet het bepaald groots. Hij stapt naar de VN, naar de Organisatie voor Vrede en Samenwerking in Europa, naar de Raad van Europa (merkwaardig genoeg niet naar het Internationaal Strafhof, dat gewoonlijk aangewezen is voor dergelijke beschuldigingen. Maar dat is natuurlijk wel in Den Haag gevestigd).

'Ziekelijke grap'

Er is geen Europarlementslid dat de tirades en beschimpingen van Erdogan nog langer veelt. Sander Loones van N-VA-ECR: "Erdogan stapt ook naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Van een ziekelijke grap gesproken. Ik heb het nagekeken. Sinds de stichting van het Hof in 1959 is Turkije welgeteld 2.889 keer veroordeeld voor inbreuken op de mensenrechten. Een record. Geen enkel land doet slechter. Vorig jaar tikte de balans met 77 verdicten aan. Het overtuigt mij ervan om de toetredingsgesprekken radicaal af te breken. We moeten eerlijk zijn: Turkije wordt geen lid van de EU. Morgen niet, overmorgen niet, nooit”.

Manfred Weber, fractieleider van de centrumrechtse EVP, zwakt die stelling wat af, maar is niettemin duidelijk genoeg: "Het moet gedaan zijn met die Turkse provocaties en de escalatie van dreigementen. Turkije moet zijn politieke campagne in eigen land voeren, niet in Europa. De EU moet de toetredingsonderhandelingen volledig bevriezen, tot Turkije zelf weet welke richting het uit wil. Bevriezen betekent ook geen centen meer voor het pre-toetredingsproces."

Zijn Nederlandse fractiegenote Esther de Lange valt hem bij: "Die grofheid; Rotterdam van nazisme beschuldigen, een stad die het meest te verduren kreeg van de Duitse bombardementen. De laffe verwijten over Srebrenica. Terwijl Nederland ook de grootste investeerder in Turkije is. Bevriezing zou zeer, zeer pijnlijk zijn voor Ankara. Een verlies van geld, prestige, erkenning."

Philippe Lamberts, fractieleider van Groen, vindt dat jezuïetenpraat: "Waarom zijn ze dan bang van een openbaar debat? Het is al een jaar geleden dat de vluchtelingendeal is afgesproken met Turkije. Toch blijven rechts en uiterst rechts elke agendering van het Turkijedebat afwijzen. Wat mij met verstomming slaat, is dat Guy Verhofstadt van de ALDE, de grote voorvechter van sancties tegen Turkije, meestemt met die rechtse kliek. Wie moeten ze in bescherming nemen?"

Verhofstadt antwoordt niet. (Niet dat het enig verschil uitmaakt, zijn tussenkomst over Turkije beperkte zich tot het bevriezen van de onderhandelingen, een verwaterd EVP-standpunt).

Sander Loones pikt wel in: "Er komt wél een debat, in april. Op vraag van onze Deense conservatieve collega's trouwens. Maar ik vind dat te laat, actualiteitsdebatten moet je nu voeren, niet weken later. Daarom deed ik zelf het voorstel om niet te wachten, en al deze week over Turkije te debatteren in het Europees parlement. Maar parlementsvoorzitter Antonio Tajani gebruikt de procedures om zo'n debat af te blokken. Hij verschuilt zich achter de regeltjes. Juridisch misschien juist, maar politiek slap."

Lamberts grijnst: "Verhofstadt is niet bepaald de wereldkampioen van coherentie, Beppo Grillo en de Vijfsterrenbeweging indachtig."

Maar kan Europa dan geen eigen, gezamenlijk standpunt uitwerken, en dat niet overlaten aan burgemeesters en lidstaten?

Lamberts: "Het Europees Hof heeft zich onbevoegd verklaard. Met reden. Er is geen tekst, het gaat om een bilaterale verklaring die boven het hoofd van het Europees Parlement is afgesproken. Er is met andere woorden geen juridisch object. Dat hebben de regeringsleiders bewust gedaan: zo kon er ook geen rechtszaak aangespannen worden."

Loones: "Ik zie eigenlijk geen verdeeldheid deze keer. Je merkt het, Nederland krijgt openlijk de steun van Merkel, de Maizière, NAVO-baas Stoltenberg, België zelfs. Alleen is de EU niet bevoegd om een gedragslijn op te leggen, dat is een nationaal privilege. De lidstaten moeten dit opnemen."

De Lange: "Ik ben wat blij dat het de burgemeesters zijn die het laatste oordeel kunnen vellen. Zij kénnen hun gemeente, zij kénnen de veiligheidsproblemen, zij weten hoe de reacties uit de hand kunnen lopen. We hebben het, net als in België, meegemaakt dat ouders hun kinderen van school moeten halen omdat de Turkse politiek ze verkettert als Gülennesten. Dat is hùn probleem uitbreiden naar andere landen."

Loones: "Niemand heeft er iets op tegen dat Turken hun familie komen bezoeken en taartjes eten. Dit is van een heel andere orde. Ankara beschouwt Nederland en België als kiesdistricten. Bovendien komt Turkije hier campagne voeren voor voorstellen die over de schreef gaan. Bovenop de opsluiting en broodroving van zeker 150.000 mensen. De pers is gemuilkorfd, het gerecht verloederd, de ambtenarij en het leger onthoofd."

Weber: "Juist daarom moeten de Turken in eigen land beslissen wat ze willen. Ze moeten zich wel realiseren dat een volledig lidmaatschap geen toekomst heeft, wij bieden wel een nieuwsoortig partnerschap aan."

Lamberts: "Vorige week kreeg ik de Turkse ambassadeur op bezoek met het gekende riedeltje. De 'coup' maakt uitzonderlijke ingrepen noodzakelijk, er is niks aan de hand met de democratie. Zeg ik: je draait wel 100.000 man de doos in. Als de coupplegers met 100.000 waren geweest, bestond er geen AKP-regering en geen Erdogan meer. Hij zweeg."

Stoere verklaringen

Turkije zal repliceren dat het in eigen land doet wat het wil, en dat de Europese landen hun eigen regels verkrachten, de vrijheid van meningsuiting en vergadering uithollen.

Loones: "Laat me niet lachen. Weet u hoe wij de Turkse droom om toe te treden tot de EU het snelst zouden kelderen? Door één nieuw onderhandelingshoofdstuk te openen: het hoofdstuk democratie. Elke kandidaat-lidstaat moet daaraan voldoen. Het zal snel blijken dat Turkije op dat vlak geen vooruitgang boekt, dat erkent ook de Europese commissie. Turkije boert achteruit. Nefast voor elke aanspraak op toetreding."

De Lange: "Alles draait om de rechtsstaat. Die is er niet in Turkije, punt. Maar Europa moet niet voortdurend klagen, we weten dat de relatie moeilijk ligt. Dan is een eigen gewetensonderzoek nodig. We kunnen het niet aan Turkije overlaten al die vluchtelingen op te nemen. We moeten daarom onze eigen buitengrenzen zelf afschermen, en dat is nu gelukkig gebeurd, nu Frontex een echte kustwacht wordt."

Lamberts: "We mogen Turkije niet aan zijn lot overlaten. De hulp aan de vluchtelingen moet blijven. De EU heeft tweemaal drie miljard toegezegd. Niet aan Ankara, niet aan Erdogan, maar aan de organisaties die de opvang op zich nemen, zoals de VN of Artsen zonder Grenzen. Voorts mogen we de burger niet treffen, wel Erdogan en zijn AKP. We hebben daar ervaring mee, Iran heeft het ondervonden."

Maar dan zijn wel echte strafmaatregelen nodig, een inreisverbod voor de president en zijn regering, bijvoorbeeld? 

Lamberts: "Dat sluit ik niet uit, alles hangt van de volksraadpleging en de verdere evolutie in Turkije af. Helaas zie ik geen bereidheid in de AKP zelf. De felste critici, oud-premier Davutoglu of oud-president Gül, ik hoor ze niet meer."

Loones: "Sommigen zijn goed in woorden. In resoluties en aanbevelingen. Maar dat zal niet volstaan. Het Europees Parlement moet echt een vuist maken, en de begroting als drukkingsmiddel gebruiken. Het is toch schandalig, vorig jaar is 1,4 miljard euro aan Turkije uitgekeerd. In december heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen om geld en gesprekken te bevriezen. Geen week later wordt de begroting toch goedgekeurd door diezelfde politici. En wat staat daarin? Dat opnieuw 600 miljoen Europese centen naar Turkije gaan. De traditionele partijen stemden voor. Weinig consequent na de stoere verklaringen. Dat geld verdwijnt gewoon in de democratische vergeetput. Zij die het hardst roepen om een sterk Europa moeten zich ook het sterkst tonen als er op de rode nee-knop kan gedrukt worden."

De Lange: "Ik roep op tot kalmte. Eerst het vuur uit het debat halen. Ik ga geen trommel opentrekken met strafmaatregelen, dat is niet aangewezen als we alles al stilleggen. Turkije gaat trouwens een economisch moeilijke tijd tegemoet, en dat zal niet beteren als het Europa als bondgenoot en belangrijkste markt afstoot."

Loones: "Komaan zeg. Als de EU zich half zo zelfverzekerd zou opstellen als Erdogan, stonden we al een heel eind verder. We moeten wél ingrijpen."

Zeven magere jaren

Je komt goed op dreef. Concrete voorstellen?

Loones: "Voor mij mag het associatieverdrag dat tussen Europa en Turkije werd gesloten onmiddellijk opgeheven worden. Ook de handelsbetrekkingen kunnen ingezet worden. Uiteindelijk moeten we met een nieuwe lei over samenwerking praten. Turkije zal nooit lid van de EU worden. Ook al omdat de EU dat niet aankan. We krijgen nu al niets wezenlijks beslist, laat staan dat we dat zouden kunnen doen met een extra land als Turkije met 80 miljoen inwoners. En dan zijn er de dreigementen van Erdogan. Mij valt op dat hij nu al maanden dreigt met het opblazen van de asieldeal omdat het visumvrij reizen er niet komt. Maar los van die dreigementen heb ik nog geen acties gezien, terwijl de Turken nog altijd niet visavrij mogen rondreizen in de Unie."

Lamberts: "Ik wil toch wijzen op de hachelijke economie. Dat Turkije een nieuwe bondgenoot zoekt in Rusland kan hen zuur opbreken. Want het risico op de zeven magere jaren wordt met de dag groter, en Rusland zelf loopt op eieren omdat de olie en gas waarop ze steunen laag geprijsd blijven. Zij kunnen dus geen forse financiële ondersteuning geven. Als bovendien de handel zou inzakken met de EU is Turkije zijn belangrijkste leverancier en afnemer van goederen en diensten kwijt. Het toerisme ligt nu al op apegapen. Als de middenstand snel verpaupert kun je een opstand verwachten. Al zie ik niet in wie, behalve de Gülenbeweging, het vuur aan de lont kan steken."

En wat met de vluchtelingen?

Lamberts: "Europa moet de hand in eigen boezem steken over het vluchtelingenprobleem. Duitsland heeft zijn best gedaan, ruim één miljoen vluchtelingen opgenomen. Dat gaat gepaard met moeilijkheden, maar het lukt wel. Frankrijk daarentegen zegt: hooguit 30.000 gespreid over twee jaar. Hoeveel zijn er nu? 5.000, 6.000. Op een bevolking van 65 miljoen. Terwijl in Spanje tientallen steden smeken om de komst van vluchtelingen en migranten. En vergeet niet dat Europa met een inkomen van 30.000 dollar per hoofd en per jaar drie keer rijker is dan de Turken, en zes keer groter. Wat is dan het probleem?"

Loones: "Het probleem is dat Turkije zelf niet scheutig is om die vluchtelingenstroom opnieuw op gang te brengen. De weg naar Europa loopt over Turkije, velen blijven daar hangen. Die ondermijnen de reguliere economie en brengen ook veiligheidsrisico's mee, nu IS slaag krijgt in Irak en Syrië."

De Lange: "Nou, ik ben maar wat verguld dat in al dat gekrakeel Nederland zich meer dominee dan koopman toont. De waarden gaan voor het gewin. En zo hoort het. Turkije moet eerst maar eens leren dat een meerderheid de minderheden dient te respecteren, niet af te dreigen. Van mekaar de maat nemen, dat moet toch kunnen?"