Nog geen maand geleden schreef Mark Rutte een brief “aan alle Nederlanders” met een onderliggende boodschap voor Nederlanders met een migratie achtergrond: doe normaal of ga ‘ons’ land uit. Er is weinig discussie meer in Nederland over de verrechtsing van het politieke landschap. Zoals Rutger Bregman vandaag schrijft: “Stel je voor dat iemand uit de jaren tachtig in een tijdmachine was gestapt en deze campagne had gevolgd. Stel je voor hoe groot de verbazing – of beter gezegd: ontzetting - zou zijn geweest.” Toch luidt de breed gedeelde conclusie – vooral in de internationale media – dat de keten van het rechts-populisme in Nederland is doorbroken. We kunnen opgelucht ademhalen, het ergste is niet gebeurd!
Frame
Dit frame vervormt het Nederlandse politieke landschap op ten minste drie belangrijke punten. In de eerste plaats verhult ze de normalisering van het nationalistische, xenofobe en islamofobe gedachtegoed in de mainstream media en politiek, terwijl discriminatie veelal in het domein van (over)gevoeligheid geplaatst wordt. Vooral het idee dat de Islam onverenigbaar zou zijn met de steeds luider gevierde Nederlandse cultuur kwam deze verkiezingen breed aan bod – bij uitstek in de campagne van de VVD, maar ook bij een centrumrechtse partij als het CDA die campagne voerde op de belofte tweede paspoorten te verbieden en schoolkinderen verplicht het volkslied te laten zingen.
Ten tweede mist dit frame de schaduw die de nationalistisch-culturele lens al jarenlang werpt op cruciale onderwerpen als klimaatverandering, armoedebestrijding, ongelijkheid, schuldenproblematiek, woningtekort, privatisering van voormalig publieke diensten, Nederland als belastingparadijs, en het herstel van een bancair systeem dat de wereld nog geen tien jaar geleden bijna de afgrond in heeft gestort.
Ten derde onderbelicht ze belangrijke verschuivingen die deze verkiezingen bijzonder maakten: de historische implosie van de Partij van de Arbeid en de verdubbeling van het aantal zetels voor groene partijen. In dit landschap varen zowel de PVV als de VVD gemoedelijk (en elkaar ondersteunend) voort, al bevinden ze zich inderdaad in verschillende stroomversnellingen.
Verandering
In plaats van deze processen te bevragen en met elkaar in verbinding te brengen versterkt een gedeelte van de internationale mainstream media de illusie dat deze verkiezingen gingen om een tweestrijd tussen xenofoob nationalisme (PVV) en de waarborging van de democratische rechtstaat, zoals gepersonifieerd in Mark Rutte. Zo kopte CNN vanochtend dat de rechts populisten van Europa ‘de eerste test niet doorstaan hebben’.
Ook de nationale media dragen bij aan het tweestrijd-narratief, zij het in minder platte vorm. Zo organiseerde de publieke omroep NOS op maandagavond een lijsttrekkersdebat tussen Rutte en Wilders, terwijl op dat moment drie andere partijen op min of meer gelijke voet stonden met Wilders in de peilingen. Zo’n opzet komt uiteraard zowel Rutte als Wilders ten goede.
De vraag is dan ook waarom de media het narratief van tweestrijd versterkt terwijl het de belangrijke processen die ten grondslag liggen aan de politieke aardverschuivingen die plaatsvinden slechts oppervlakkig bevraagt – verschuivingen tussen maar ook binnen partijen.
