Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Een nieuwe uitdaging voor de gedragseconomie

Koen Smets
(Foto: Unsplash)

Daarin leggen de auteurs uit hoe moeilijk we het hebben met het tegen elkaar afwegen van tegenstrijdige verlangens. We willen gewicht verliezen, maar we hebben toch liever een reep chocola of een zakje chips als snack, dan een banaan. We willen fit blijven, maar we verkiezen wat langer te slapen eerder dan te gaan joggen ’s morgens vroeg. We kijken uit naar een comfortabel pensioen en weten best dat daarvoor moet worden gespaard, maar we geven ook graag ons geld hier en nu uit.

Wij zijn geen econs

Een rationeel persoon zou simpelweg gewichten toekennen aan die contradictorische verzuchtingen, en uitrekenen welke combinatie optimaal is. Thaler en Sunstein noemen zo’n mythische figuur een ‘econ’ – kort voor ‘homo economicus’. Maar wij zijn geen econs – wij zijn mensen, onderhevig aan allerlei denkfouten en verleidingen die ons telkens weer een hak zetten en ons onze keuzes achteraf laten betreuren.

Wij zijn mensen, onderhevig aan allerlei denkfouten en verleidingen die ons telkens weer een hak zetten

Gelukkig levert de gedragseconomie ons een arsenaal aan trucjes die ons helpen betere keuzes te maken. Kleine duwtjes – nudges – kunnen de optie waarvan we denken dat het de juiste is net iets gemakkelijker maken dan de verleidelijke alternatieven.

Maar het is belangrijk te zien dat het hier niet gaat om de overwinning van een keuze op de andere. Het is niet omdat we meer gaan sparen voor ons pensioen dat we vandaag helemaal geen geld meer uitgeven aan zaken die we graag hebben. Het is evenmin zo dat we chocolade afzweren omdat we meer fruit gaan eten. De gedragseconomie heeft niet tot doel onze overgave aan onmiddellijke verleiding te vervangen door overgave aan volmaakte soberheid. Ze helpt ons een compromis te vinden tussen het verleidelijke en het redelijke dat goed genoeg is.

Het is bijna alsof er diep binnenin ons twee verschillende, simplistische en doelbewuste entiteiten zitten. Ze hebben tegengestelde doelen, en een complete minachting voor elkaar: “Ik wil chocolade!” tegenover “Ik wil gezond en fit zijn!”. En de gedragseconomie spreekt een derde, onpartijdige entiteit aan. Dat is een soort goedgunstige dictator die trucjes gebruikt, zoals het ’s avonds klaarleggen van een appel op het aanrecht om de verleiding te verminderen morgenochtend toch maar een reep chocolade te nemen voor bij onze lunch.

Een dergelijk model geeft veel beter weer hoe we functioneren dan Thaler en Sunsteins mythische econ, waar alles geïntegreerd zit in een enkele, rationele entiteit.

Een grotere schaal

We blijken dus in staat te zijn het innerlijke conflict tussen twee oogmerken te erkennen, en gedragseconomische inzichten te gebruiken om ons te helpen een meer voordelige handelswijze te volgen.

Kan dat ook op grotere schaal?

Het bepalen en het uitvoeren van het openbare beleid vertoont hier interessante parallellen. In het publieke leven zijn het niet de diverse aspecten van een enkel individu die met elkaar moeten worden verzoend, maar de uiteenlopende eisen en verwachtingen binnen een bevolking. Het beleid rond verkeersveiligheid is een goed voorbeeld. Niemand minder dan Cass Sunstein zelf schreef deze week een Bloomberg View-column met de provocerende titel “Er hoeft niemand te sterven op de Amerikaanse wegen”. En vorige week schreef Leuvens gemeenteraadslid voor Groen Lies Corneillie een opiniestuk waarin ze pleit voor een “kindvriendelijke fietsstad”.

Beide artikels nemen een eenzijdig standpunt in, en daarin domineert verkeersveiligheid. Zulke gezichtspunten zijn kenmerkend voor campagnevoerders die zich, bijna per definitie, kunnen permitteren enkel oog te hebben voor het ‘enerzijds’ zonder het ‘anderzijds’.

Er hangt een prijskaartje aan zo’n kreukelzone. (Foto: Pixel-mixer)
Er hangt een prijskaartje aan zo’n kreukelzone. (Foto: Pixel-mixer)

Maar natuurlijk is er wel een ‘anderzijds’. Er zijn niet enkel auto- en motorfanaten die zich uit principe alleen al verzetten tegen het verlagen van snelheidslimieten, of zelfs tegen alle snelheidsbeperkingen. Je hebt ook de economische realiteit van de overlast die wetten en regels betekenen. De veiligheidsmaatregels in onze auto’s, van gordels en kreukelzones tot ABS-remmen en airbags kosten handenvol geld. Dat is ook het geval voor infrastructuurvoorzieningen zoals bruggen en tunnels die de kans op aanrijdingen verminderen. En natuurlijk betekent het verlagen van de maximumsnelheid dat het langer duurt om van A naar B te komen, en ook dat heeft een economische kost.

Toch is er niets mis met het voeren van eenzijdige campagnes. Net zoals het prima is dat een deel van ons liefst van alles zoveel mogelijk chocolade wil eten, zo is het ook okay te pleiten voor het afnemen van wegruimte voor auto’s om ze aan fietsers toe te bedelen. Tenminste, zolang er een mechanisme bestaat om deze eenzijdige eisen af te wegen tegen diegenen die er diametraal tegenover staan.

De zogenaamde checks and balances van beleidsvorming en –voering werken doorgaans best wel goed in de moderne westerse maatschappij. Het beleid wordt immers meestal ontwikkeld aan de hand van debatten, vaak met behulp van experten, en het resultaat is gewoonlijk een compromis dat voor bijna alle partijen ‘goed genoeg’ is.

Checks and balances onder druk

Maar wat als het niet zo loopt? Wat als eenzijdige campagnevoerders de macht verwerven om hun eenzijdige plannen door te drukken en de tegengestelde meningen te negeren? Of wat als een binaire stemming, zoals in een referendum, de dictatuur wordt van een kleine meerderheid?

Zulke situaties leken een jaar geleden nog verafgelegen en theoretisch. Maar nu zijn er flink wat indicaties dat de checks and balances die de liberale democratie moeten veilig stellen onder druk staan. We zien een autoritaire president met een arrogante houding ten opzichte van de grondwet van zijn land en van de scheiding der machten. In het Britse parlement zien we de meest nutteloze oppositie in generaties, en een deprimerende abdicatie van kritisch tegengewicht die de regering de vrije teugel geeft.

Een campagne die de discipline van de gedragseconomie aanzet om autoritaire krachten terug te dringen, daar valt wel wat te zeggen

De gedragseconomie wordt breed toegepast in het openbare leven. Meer en meer regeringen zetten teams op die inzichten uit de gedragswetenschappen toepassen om de uitvoering van het beleid te ondersteunen, en om het gedrag van de burgers te beïnvloeden.

Maar misschien is nog een grotere uitdaging in het openbare leven voor de gedragseconomie het vrijwaren van de liberale democratie die niet ten prooi valt aan eenzijdige overtuigingen, en die een zinvol compromis verzekert tussen de tegenstrijdige eisen van de bevolking. Wanneer het gaat om het nudgen van ons individuen naar gezonder, groener of veiliger gedrag, dan kan de gedragseconomie onze innerlijke goedgunstige dictator aanspreken. Helaas is er in beleidsvorming en –voering niet zo’n figuur.

Ik voel me eigenlijk niet echt aangetrokken tot campagnes, precies omdat ze zo eenzijdig zijn van aard. Het is moeilijk niet meteen ‘anderzijds’ in te roepen wanneer ik maar een vaag teken zie van een campagne.  Maar een campagne die de discipline van de gedragseconomie aanzet om autoritaire krachten in het openbare beleid terug te dringen, daarvoor valt wel wat te zeggen.

En dat is het soort campagne waar ik me met plezier achter zou scharen.

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus
Jan Stevens / 28-03-2024

Stad Antwerpen dekt krediet van 42 miljoen euro voor steenrijke bouwpromotor

Een krediet van 42 miljoen euro voor luxehotel Botanic Sanctuary wordt gedekt door de stad via een hypotheek.
De gevel van het luxehotel Botanic Sanctuary Antwerp op de Elzenveldsite.
Tom Cochez, Jan Antonissen / 27-03-2024

Wat Filip Dewinter echt over Koen Metsu vertelde

Het onnavolgbare bochtenwerk van Dewinter over zijn werk voor de Chinese spion Changchun Shao.
Filip Dewinter en Koen Metsu (rechts) tijdens een debat in de Kamer in 2019.