In Yangon zijn reclameborden voor Amerikaanse en Europese kledingmerken aanwezig en ook meer en meer toeristen vinden hun weg naar het land. Daarnaast is Myanmar ook een land van tradities en de angst dat het moderniseringsproces die tradities zal ondermijnen, is groot.
Tradities mogen niet verloren gaan, maar mogen evenmin een hindernis vormen voor jonge vrouwen om zich ten volle persoonlijk te ontwikkelen. Conservatieve opvattingen over hoe vrouwen zich moeten gedragen in de maatschappij blijken nog zeer prevalent aanwezig te zijn. Ik praatte met verschillende Birmese vrouwen uit alle lagen van de bevolking, met een focus op de verschillen tussen stad en platteland.
Afstammelingen van draken
“Tussen mannen en vrouwen is hier geen verschil. Vrouwen mogen en kunnen alles. Kijk maar”, verkondigde mijn gids Zayar, terwijl hij wees naar een bouwwerf waar enkele Birmese vrouwen al zwoegend stenen versleepten. En inderdaad, wanneer je door Myanmar reist, zie je aan de oppervlakte geen grote genderverschillen. Integendeel, je krijgt de indruk dat vrouwen het hier beter hebben dan in vele andere landen. Women empowerment is hier dan ook een thema dat lijkt opgelegd te zijn door de talloze internationale ngo’s, maar dat verder een non-onderwerp is. Aung San Suu Kyi is immers de facto eerste minister en is alomtegenwoordig in het Birmese straatbeeld.
En ook de vrouwen van het Pa’O volk, een etnische minderheid in Myanmar, doen denken aan een roemrijk verleden waarin vrouwen een belangrijke rol vertolkten. De legende vertelt immers dat de Pa’O vrouwen afstammen van een sjamaan, Zawgyi, en een vrouwelijke draak. Tot op de dag van vandaag dragen de vrouwen nog traditioneel een hoofddeksel dat doet denken aan hun mythisch verleden. De draak staat symbool voor macht en kracht, maar die lijn wordt niet doorgetrokken naar de realiteit. Hoewel het aandeel van de vrouw als werkkracht groot is, zwaaien mannen nog steeds de plak. De uitleg daarvoor komt uiteraard van een man. “Mannen stammen af van mannen en zijn dus puur mannelijk, vrouwen zijn 50% draak en dat is toch nog altijd van mindere waarde”, zegt mijn vertaler die zelf ook Pa’O is. Het is duidelijk dat de macht van vrouwen in de Pa’O gemeenschap eerder symbolisch is dan realiteit.
Stil en verlegen
San Yae Aye (22) werkt sinds kort als enige vrouwelijke stagiaire voor TAGU film, een Birmees productiebedrijf dat zich specialiseert in documentaires. Hoewel ze afkomstig is van het platteland en de stap naar Yangon groot was, werd ze vanaf dag een gesteund door haar ouders. Haar conservatieve familieleden daarentegen stonden helemaal niet achter het feit dat een jonge vrouw alleen in Yangon zou gaan wonen. Ook haar vriendinnen, waarmee ze in Yangon een appartementje deelt, hebben het er soms moeilijk mee. “Voor de opnames moet ik immers vaak ’s avonds laat de straat op in aanwezigheid van mijn mannelijke collega’s. Het is 'niet gepast' voor vrouwen om 's avond het huis uit te gaan en ik ben dus echt wel de uitzondering", vertelt ze. Deze vooroordelen zitten diep ingebakken in de Birmese maatschappij. Vrouwen zijn stil en verlegen en moeten die vooropgestelde karakteristieken ook in het openbare leven tentoonstellen.
Dit wordt ook duidelijk wanneer het gaat over politieke vertegenwoordiging. Bij de historische verkiezingen in 2015 werden bijna een derde meer vrouwelijke parlementsleden verkozen dan er zetelden in het vorige parlement. Een goede vooruitgang, maar met amper 10% vrouwelijke vertegenwoordiging is Myanmar bij de slechtste leerlingen van de klas in de regio. Op regionaal niveau is de vrouwelijke vertegenwoordiging in de politiek nog kleiner. In 2015 was amper 0,25% van de dorpshoofden vrouw.
Volgens een discussierapport van Oxfam zijn de redenen hiervoor gebaseerd op misvattingen zowel bij mannen als bij vrouwen. Vrouwen zouden het natuurlijke temperament en de kwaliteiten die nodig zijn voor efficiënt leiderschap missen. Vrouwen die leidinggevende rollen hebben, worden vaak ook gezien als te mannelijk als ze kwaliteiten vertonen die traditioneel geassocieerd worden met mannen, of te vrouwelijk als ze een zachte aanpak hebben. Verder zijn er de geringe onderwijsmogelijkheden die vrouwen verhinderen om het zelfvertrouwen en de vaardigheden te verwerven voor leidinggevende posities. Myanmar’s onderwijsbudget is nog steeds bij de laagsten in de regio. Maar op de vraag of er verandering in zicht is, knikt San Yae Aye: “Vrouwen hebben veel meer keuzevrijheden dan vroeger wat betreft de professionele weg die ze willen bewandelen. Toch zijn er nog veel hindernissen.”
De kledingindustrie is zo een van die moderne carrièremogelijkheden. De stijgende aanwezigheid van internationale merken zoals H&M en Mango zorgen ervoor dat duizenden jonge vrouwen massaal de kledingindustrie instappen. Volgens een Oxfam-rapport is 90% van de 300.000 werknemers in de kledingindustrie vrouw.
Werkneemsters in de kledingsector werken zes dagen per week, 11 uur per dag en verdienen een maandloon van amper 80 dollar, waardoor het bijna onmogelijk is om hogerop de sociale ladder te klimmen. Door de lange werkdagen zijn ze vaak verplicht om ’s avonds laat nog huiswaarts te keren en verschillende vrouwen vrezen voor hun veiligheid. De mogelijkheden in de stad zijn weliswaar groter dan die op het platteland, maar de groeiende economie gebiedt jonge vrouwen om mee te draaien in een machine die nog niet helemaal op punt staat.
Vrouwen en ondernemerschap
Het contrast tussen stad en platteland is groot in Myanmar. In de landbouwsector is 50% van de werkkrachten vrouw en dat is duidelijk zichtbaar. Ywa Ngan is een dorpje op zo’n 2,5 uur rijden van Inle Lake in centraal Myanmar. Daar waar 20 jaar geleden opiumplantages waren, bevinden zich nu talloze koffieplantages.
In een van de dorpen wordt een USAID-gesponsord project geleid door een vrouw. Haar naam is Su Su Aung, ze is alleenstaand en had al een eigen bedrijfje nog voor het project van start ging. USAID zag in haar de perfecte persoon om het project in goede banen te leiden. Su Su Aung heeft de leiding over 36 vrouwen die dagelijks op de koffieplantage werken en zo hun eigen zelfstandigheid opbouwen. USAID geeft hen de technieken, zoekt Amerikaanse afzetmarkten en verdeelt de winst over alle vrouwen. Het project is succesvol en zet op die manier de leiders- en ondernemerscapaciteiten van vrouwen in de kijker.
Dubbele hindernis
Ook religie kan in Myanmar een hindernis voor sociale en economische vooruitgang zijn. In een gebouw in Yangon, dat dateert van de Britse koloniale tijd, woont een moslimfamilie met 23 leden samen in een piepklein appartement. 10% van de Birmese bevolking is moslim, maar de gemeenschap wordt onderdrukt en vervolgd in bepaalde delen van het land. De internationale gemeenschap spreekt van zware mensenrechtenschendingen en bekritiseert het Birmese regime.
Aan een ID-kaart geraken is voor moslims een bijna onmogelijke opdracht en dit houdt verschillende beperkingen in op maatschappelijk vlak. Zo is een diploma behalen moeilijk en een internationaal paspoort aanvragen bijna onmogelijk. Op die manier zitten ze gevangen in hun eigen gemeenschap, ook wat betreft werkmogelijkheden.
Vrouwen hebben het dubbel zo moeilijk, want ze worden tweemaal gestigmatiseerd; als vrouw én als moslim. Maar hoewel ze zich helemaal onderaan de sociale ladder bevinden, hebben sommige vrouwen overlevingsstrategieën die hen toelaten een zinvol leven te leiden en hen zelfs een vorm van aanzien geven. Een van de vrouwen die ik ontmoette, verkoopt clandestien edelstenen. Als een echte zakenvrouw gaat ze de straat op, praat met kopers, laat de edelstenen op hun waarde schatten en organiseert transacties. Ze wordt gerespecteerd als zakenvrouw en heeft zo binnen de moslimgemeenschap een sterke positie uitgebouwd die de traditionele genderrollen weet te overstijgen.
De Birmese vrouwen staan voor grote uitdagingen. Door het democratiseringsproces krijgen ook vrouwen meer mogelijkheden om zichzelf professioneel te ontwikkelen en deel uit te maken van de groeiende economie. Maar economische groei gaat vaak hand in hand met een verandering in culturele en sociale opvattingen. Het is belangrijk dat vrouwen niet blijven steken in traditionele genderrollen en zo hun kans missen om zich ten volle te ontplooien.
“Dit artikel kwam tot stand binnen het kader van The Caravan’s Journal.”
