De titel van het artikel, 'Hoe je verstand te bewaren als cartoonist in Trumpland', en het onderschrift van de cartoon, zetten ook mij aan het denken. Het volgen van nieuwsberichten, kranten en sociale media kan inderdaad tot meer leiden dan alleen maar goed op de hoogte blijven. Een nieuwe maatregel van de regering (zoals bijvoorbeeld het zonder proces uitwijzen van in België geboren vreemdelingen) kan, afhankelijk van onze politieke strekking, tot woede of neerslachtigheid leiden, en een rapport over misdaadcijfers kan ons met angstgevoelens opzadelen.
Zelfs de bewegingen van de beurs kunnen onze stemming en ons gedrag beïnvloeden. (Geen wonder dat gedragseconoom Richard Thaler in Misbehaving investeerders adviseert een gediversificeerde portefeuille van aandelen te kopen, en dan "angstvallig te vermijden de kranten te lezen, tenzij dan de sportpagina’s.")
Vast in de filterzeepbel
Wanneer we proberen goed geïnformeerd te blijven, worden we onvermijdelijk geregeld geconfronteerd met standpunten die in strijd zijn met ons geloof en onze waarden. En dat kan behoorlijk onbehaaglijk zijn – meer dan ooit in recente maanden. We moeten dan misschien wel een afweging maken tussen op de hoogte blijven en mentale stress op afstand houden, en onze nieuws-gierigheid temperen om onze eigen bestwil.
Maar misschien is het eerder een goede zaak voor onze geestelijke gezondheid dat we ons blootstellen aan denkbeelden die haaks staan op de onze. In 2011 verzon Eli Pariser de term filter bubble (filterzeepbel) voor het fenomeen waarbij internetnieuwsstromen door algoritmes op onze voorkeuren worden afgestemd, en zo onze meningen versterken en ons afschermen van informatie die ons wereldbeeld zou kunnen verbreden of in vraag stellen. Een google zoekopdracht voor de term levert nu bijna twintig miljoen hits op, dus er wordt wel wat aandacht besteed aan het thema.
Maar je hebt het mis wanneer je je persoonlijke filterzeepbel verwijt aan Facebook, Yahoo News of The Huffington Post. Zoals Pariser schrijft in een artikel over een Facebook onderzoek naar de blootstelling aan ideologisch verscheidene nieuwsitems en opinies: wie onze vrienden zijn, en wie we besluiten te volgen, is minstens zo belangrijk als de filteralgoritmes.
Als we dus zie zeepbel willen doorprikken, dan moeten we weloverwogen tegengestelde standpunten opzoeken. Je kunt bijvoorbeeld doen wat Gillan Tett suggereert met je Twitterfeed: “Vervang de helft van diegenen die je volgt met anderen die er een radicaal andere mening op nahouden.” Maar is simpelweg weten dat er andere opinies zijn dan de onze genoeg – of moeten we verdergaan, en proberen die anderen ook te begrijpen?
De kant van de duivel
Advocaat van de duivel spelen kan nuttig zijn. Erkennen dat er tegengestelde meningen bestaan, kan dan wel het vormen van een zeepbel verhinderen, maar dan is het gemakkelijk je des te sterker aan je eigen overtuiging vast te klampen en alternatieven af te wimpelen: zij zijn misleid en hebben ongelijk, en jij hebt het bij het rechte eind. Maar als je in plaats daarvan nu eens probeerde te pleiten vóór dat tegenovergestelde standpunt? Dan zou je jezelf verplichten je vooringenomenheden opzij te schuiven en je – al is het maar tijdelijk – dichter bij dat andere perspectief te plaatsen. Bovenal zou je een logisch en plausibel argument hebben voor iets waarmee je het eigenlijk oneens bent.
Jarenlang heb ik zo mijn kinderen op stang gejaagd, door het averechtse standpunt in te nemen van het hunne. Kwamen zij met een argument voor het legaliseren van wiet, dan legde ik uit waarom dat een slechte zaak zou zijn. Wanneer ze instemden met het rookverbod in pubs, koos ik (als niet-roker gedurende meer dan twintig jaar) de pro-rokerszijde, enzovoort. En toen één van hen op een dag thuiskwam en vertelde hoe zij in een discussie over studieleningen advocaat van de duivel had gespeeld, was dat een van mijn meest trotse momenten als vader.
Maar advocaat van de duivel spelen is niet enkel een prima instrument om je kroost te irriteren. Het is ook een potige manier om een reeks van denkfouten te lijf te gaan (waaronder de oude favorieten: beschikbaarheidsheuristiek en de confirmation bias) en om op je gemak te leren zijn met cognitieve dissonantie – iets wat president Trumans tweehandige economen zeker blij zou hebben gemaakt.
Loop je dan niet het risico dat je zelf van mening verandert? Zeker, en dat is eigenlijk ook de bedoeling. Door zowel je eigen standpunt als het tegenovergestelde objectief onder de loep te nemen, kun je uiteindelijk de meest plausibele positie innemen. En advocaat van de duivel spelen beschermt je tegen een vloed van dissonante opinies met de kracht van logica en rede – het zou bijvoorbeeld deze twitteraar kunnen helpen:
Wat een advocaat van de duivel doet, loopt eigenlijk erg gelijk met wat echte advocaten doen. Misschien is hun cliënt onschuldig, en dan bouwen ze een argument op basis van het beschikbare bewijsmateriaal. Als hun cliënt schuldig is, maar er zijn verzachtende omstandigheden, dan is hun doel de rechtbank (of de jury) de situatie te laten bekijken vanuit het perspectief van hun cliënt, en rekening te houden met die verzachtende omstandigheden.
De grenzen van de advocatuur
Maar wat als hun cliënt door en door schuldig is, zonder dat er vergoelijkende elementen in het spel zijn? Dan is de rol van de advocaat futiel.
En hetzelfde geldt voor de advocaat van de duivel. Wanneer bijvoorbeeld een president naar hartenlust de waarheid met de voeten treedt, en zich gedraagt op een manier die enkel uit een diepgaand eigenbelang kan worden verklaard, dan bereikt de advocatuur van de duivel haar grenzen.
Wanneer iemands gedrag onverdedigbaar is, leidt verdere verdediging niet tot meer wijsheid, maar tot krankzinnigheid. Dat is wanneer een advocaat van de duivel ervoor moet kiezen zijn pruik in de ring te gooien.
