Nochtans doet slechts iets meer dan de helft van de elf miljoen belastingbetalers, die zo’n aangifte moeten doen, dat voor eind december en van de overblijvende vijf miljoen haalde bijna twintig procent vorig jaar de deadline niet.
Dat vreemde uitstelgedrag kan mee worden verklaard aan de hand van marshmallows. Walter Mischel, destijds een psycholoog aan de universiteit van Stanford, voerde in de jaren '60 onderzoek naar de zelfcontrole van kinderen van vier en vijf jaar, om na te gaan hoe die hun latere leven zou beïnvloeden. In het onderzoek werd een kind in een kamer gebracht en gevraagd neer te zitten aan een tafel waarop een marshmallow lag. De onderzoeker vertelde dan dat hij de kamer gedurende een kwartier zou verlaten, en dat het kind ofwel de marshmallow kon opeten gedurende die periode, ofwel hem onaangeroerd kon laten. In het laatste geval zou het kind als beloning een tweede marshmallow krijgen.
Snoepje
Slechts enkele kinderen slaagden erin van het snoepje af te blijven, ondanks het vooruitzicht op een verdubbeling van de lekkernij na een luttele vijftien minuten. Grappig, en we kunnen gemakkelijk vrolijk doen over de grote moeite die de kleuters hadden om aan de verleiding te weerstaan en geduld te hebben. Maar als volwassenen zouden we best toch niet te hard lachen.
Een klassieke casestudy uit de gedragseconomie bekijkt waarom zoveel mensen het nalaten voldoende te sparen voor hun pensioen. In plaats van geregeld een relatief bescheiden bedrag te storten op een pensioenrekening voor later, geven ze toe aan de verleiding om het nu uit te geven. Dit lijkt sterk op het eten van een marshmallow nu, eerder dan te wachten en er later twee te krijgen.
Mijn uitstelgedrag is het tijdsequivalent van snoep en pensioensparen. Natuurlijk zou ik nu en dan enkele uurtjes van een zaterdagmiddag kunnen besteden aan het bijhouden van mijn papierwinkel, zodat ik bij het einde van het aanslagjaar enkel nog even de bedragen moet checken. Maar dat doe ik niet – ik heb wel wat leukers te doen, en er is nog tijd genoeg. Vreemd genoeg is zelfs de wetenschap dat ik een flinke terugbetaling mag verwachten, niet voldoende gebleken om mij te motiveren de aangifte in mei te doen (en die terugbetaling voor de zomervakantie te ontvangen) eerder dan negen maanden later (en dus ook het geld veel later te krijgen).
Vooraf verbinden
Is er een manier waarop ik mijzelf de stress zou kunnen besparen - niet enkel om genoeg tijd te vinden in de laatste weekends voor de deadline, maar ook om alle documenten te verzamelen - uit te rekenen wat ik de fiscus verschuldigd ben (of wat ik mag verwachten als terugbetaling)?
Misschien kan ik een beroep doen op een pre-commitment device. Gedragseconomen Richard Thaler en Shlomo Benartzi ontwikkelden de Save More Tomorrow aanpak, waarbij werknemers zich er vooraf toe verbinden een deel van toekomstige loonsverhogingen te storten in hun pensioenplan. Dit slaat twee vliegen in een klap. Door de beslissing te ontkoppelen van het moment van uitvoering wordt de cognitieve belasting ('misschien toch nog eerst even een nieuwe smartphone of een nieuw paar schoenen kopen, en volgende maand beginnen sparen') gereduceerd, en wordt de bijdrage een fait accompli. Het vermijdt ook de verliesaversie die sommige mensen kan tegenhouden: hun netto-salaris zal nog steeds stijgen, wanneer ze een loonsverhoging krijgen, ook al gaat een deel naar hun pensioenfonds.
Dan Ariely heeft onderzocht (samen met Klaus Wertenbroch) hoe een dergelijk pre-commitment device de tendens tot uitstelgedrag van zijn studenten beïnvloedt in verband met de papers die ze moeten inleveren in een semester. In deze video legt hij uit hoe hij hen de keuze geeft tussen enerzijds de conventionele deadline aan het einde van de periode, en anderzijds zelfopgelegde tussenliggende deadlines, met een verlies van punten wanneer ze te laat zijn.
Je zou kunnen stellen dat een rationeel student voor de standaardkeuze zou opteren: dat laat hem immers de grootste vrijheid, met de kleinste kans op puntenverlies wanneer je door onvoorziene omstandigheden je zelfopgelegde deadlines niet haalt. En toch, zoals hij beschrijft in Predictably Irrational, halen studenten met goed gespreide, tussenliggende deadlines betere cijfers.
Misschien kan ik zoiets ook toepassen: mezelf bestraffen wanneer ik mijn papierwerk niet onder controle houd – een maand lang geen biergeld, wanneer ik de vorige maand heb nagelaten mijn ontvangstbewijzen en facturen in orde te houden? Mocht ik mezelf niet vertrouwen, dan kan ik een externe arbiter kiezen, aan wie ik mijn biergeld voor een heel jaar overmaak, om het enkel terug te krijgen als ik kan aantonen dat ik mijn werk netjes heb gedaan elke maand. Er bestaat zelfs een internetplatform, stickK, dat het simpel maakt om zo’n contract op te stellen. Een van hun suggesties is dat je de ingezette geldsom wegschenkt aan anti-goede-doelen: wanneer je je doel niet bereikt, gaat het geld niet naar een zaak die je steunt, maar naar een zaak die je veracht, om je net dat beetje meer te motiveren.
Over het hoofd gezien
En toch... hier wordt iets over het hoofd gezien. De onuitgesproken veronderstelling is dat de wedstrijd met de kalender en zelfs de klok om tijdig alle hokjes van het aangifteformulier in te vullen, door stapels papier heen te rommelen, tientallen e-mails en bankuittreksels door te nemen, met half-afgewerkte spreadsheets te worstelen – dat dit alles een slechte zaak is. En misschien is het dat ook wel: die hele klus over een langere periode spreiden zou vast het grootste deel van de stress van het laatste uur wegnemen.
Maar hoe zit het dan met het ongelooflijke gevoel van verlossing, wanneer ik uiteindelijk de ‘submit’-knop aanklik, met zelfs nog enkele dagen te gaan? Zou ik iets voelen dat ook maar in de buurt komt daarvan, als ik vele maanden voor de deadline klaar zou zijn, en enkel een paar getallen zou moeten kopiëren uit een goed onderhouden spreadsheet?
Ik betwijfel het. Het gevoel van bevrijding en voldoening dat ik ervaar wanneer ik eindelijk een streep kan trekken onder dat bureaucratische karwei is de rompslomp, de paniek en de hele lijdensweg meer dan waard. Het is een goede afweging, en daarom blijf ik bij mijn routine: acht en een halve maand uitstellen, gevolgd door een krankzinnige stormloop van twee weken, elk jaar weer.
