Als wij het over een advocaat hebben, denken wij aan iemand op wie wij een beroep doen als wij onze rechten moeten verdedigen, of als wij naar de rechtbank worden geroepen. Het heilig recht van de verdediging laat ons dan toe om handig en spitsvondig te zijn. Maar er zijn ook andere advocaten op wie de gewone burger niet toe stapt: zakenadvocaten. Ze hebben een ander cliënteel - grote firma's -, zij komen zelden naar de rechtbank en verkiezen de vertrouwelijke behandeling binnen de kantoormuren. Ze vermijden de rechter door het benaarstigen van een schikking, en ze lobbyen zelfs om de wet aan te passen wanneer dat hun cliënten dient.
Expert
De specifieke denk- en handelswijze van de zakenadvocaat is moeilijk verenigbaar met de opdracht van parlementair. Die heeft een ander cliënteel, de gehele gemeenschap, een ander belang, niet alleen dat van de kapitaalkrachtigen, hij werkt in het openbaar en niet in een achterkamertje, hij mààkt de wet in plaats van ervoor te lobbyen.
Het wordt nog 'schimmiger' wanneer zakenadvocaten ook een beroep doen op hun academische status, wanneer zij meeschrijven bij het voorbereiden van de wet of bij de parlementaire bespreking ervan of wanneer zij als professor-expert worden gehoord. Opnieuw is het dan de vraag voor wie zij rijden: voor het cliënteel van het zakenkantoor of voor dat van het halfrond? En het wordt nog moeilijker wanneer dezelfde professoren-experten nadien ook bij een betwisting voor de rechtbank als advocaat optreden. Het probleem zit niet alleen in de verschillende opdrachten en de mogelijke belangenvermenging, maar vooral in de verschillende petjes die ze daarbij opzetten: het is voornamelijk een kwestie van integriteit. Want integriteit betekent dat je zegt wat je denkt en doet wat je zegt.
Ceta en afkoopwet
Daarover gaat ook het Waals verzet tegen het vrijhandelsakkoord met Canada: welke rol spelen de zakenadvocaten? Zijn het dezelfden die lobbyen voor de multinationals en daarna als rechter zetelen in een arbitrage? En welk recht passen ze dan toe: de bescherming van ons milieu en onze welvaartsstaat of het belang van wie meer centen heeft dan de staat zelf? De rol en de invloed van de grote zakenkantoren op ons leven is een fenomeen geworden dat niet mag onderkend worden. De denk- en handelswijze houdt een bedreiging in voor wat wij als een evidentie beschouwen: de gelijkheid tussen alle betrokken partijen en de openheid van het debat.
De afkoopwet is niet door onze advocaten gemaakt. Zij komt uit de pen van zakenadvocaten. Dat blijkt niet alleen uit de revelaties in de Kazachhgate. Uit de documenten van het Antwerpse parket-generaal blijkt wat de doorslaggevende rol van de zakenadvocaten-professoren bij de voorbereiding en de toepassing van de uitgebreide minnelijke schikking wel was: “De wetswijziging was opgezet door een lobby rond de Antwerpse diamantairs en uitgewerkt door de professoren Haelterman en Verstraete (...). Het Antwerpse parket heeft dan aan de professoren Haelterman en Verstraete gevraagd de lobby-machine in de andere richting te doen werken, en dus nu het tegenvoorstel van de magistraten bij de politici te promoten”. Ongeacht de vraag naar de integriteit van de in deze aangelegenheid betrokken magistraten, is de schimmige rol van de zakenadvocaten-professoren niet te ontkennen.
Yves Liégeois
De logica in voorgaande overwegingen roept nog een andere vraag op: geldt dezelfde kritiek dan niet voor de figuur van de zakenadvocaat-Justitieminister? Dat minister Koen Geens de formele banden met zijn zakenkantoor Eubelius heeft verbroken, bewijst dat daar goede redenen voor waren. Was hij niet één van de architecten van de afkoopwet en houdt zijn groots hervormingsplan niet de veralgemening in van wat de zwaarste kritiek op deze vorm van conflictafhandeling uitmaakt? Is de afkeuring van deze wet door het Grondwettelijk Hof wegens de afwezigheid van daadwerkelijk toezicht door de rechter niet tegelijk een afkeuring van wat de Justitieminister met zijn plan wil bekomen: ontwijking of vervanging van de rechter en toewijzing van zijn bevoegdheden aan een onder ministerieel gezag geplaatst openbaar ministerie?
Het is toch geen toeval dat de Justitieminister daarbij als coördinator zijn ex-vennoot, zakenadvocaat-professor Verstraete, heeft aangeduid, en dat hij de voormalige Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois als expert heeft aangesteld? Liégeois is de grote 'promotor' van de afkoopwet die voor de uitvoering ervan zelfs een parketoorlog over had. En wat is de waarde en het doel van dergelijk advies? Hoe kun je als hoog magistraat je hele hebben en houden omtrent justitie vergeten om te beweren dat de oplossing van de overbevolking van de gevangenissen is opgelost met 'één erin is één eruit'?
Wat Kazachgate en CETA gemeen hebben, is wat je de grootste 'disfunctie' van vandaag kan noemen: het gebrek aan integriteit. En dat is niet gebonden aan een of andere opdracht, en het kan ook moeilijk in een regel worden omschreven: je bent het of je bent het niet. Het is een algemene gedragsregel die wij allen kennen en waarvan wij allen weten hoe moeilijk het is om die in de huidige wereld toe te passen.
