Kinderen hebben immers niet altijd een goed idee van de kost van hun wensen, en ouders moeten de afwegingen maken die ontbreken in de verwachtingen van hun kroost. Mochten ze de wil van de kinderen echt uitvoeren, dan zou de aanschaf van een pony weleens kunnen betekenen dat er de komende twaalf jaar niet meer op een zomervakantie, en zeker niet op zakgeld moet worden gerekend.
Wishful thinking
Naarmate we de naïviteit van de kindertijd achter ons laten, leren de meesten onder ons dat er een prijskaartje hangt aan het vervullen van wensen. We beschikken over beperkte middelen, en dus betekent een nieuwe keuken dat we onze oude wagen nog enkele jaren langer zullen moeten houden, en als we ons echt in een huis op het platteland willen vestigen, dan gaan we onvermijdelijk verder en langer moeten pendelen naar ons werk, dan wanneer we in een flat in de stad zouden wonen.
Toch blijft het verleidelijk te denken dat het niet altijd nodig is afwegingen te maken. Zou het immers niet leuk zijn snel rijk te kunnen worden, zonder inspanning of risico? Leveranciers van Ponzi-investeringen zijn keien in het aanspreken van de zwakke plek van het wishful thinking in mensen – Bernie Madoff liep tegen de lamp, maar het lijdt weinig twijfel dat intussen anderen zijn plaats hebben ingenomen. Ook leveranciers van pillen om gewicht te verliezen (15 miljoen Google hits) of weinig scrupuleuze journalisten kunnen er wat van.
Maar de meest flagrante voorbeelden vind je toch in de politiek, waar beloften worden gemaakt alsof er geen afwegingen bij te pas komen. Zelfs wanneer politici de kiezers niet ronduit beloven dat ze hun taart kunnen houden én opeten, dan nog gebeurt het zelden dat beleidsvoorstellen helder worden voorgesteld, met alle kosten en consequenties. Ook al stellen ze niet expliciet dat al de rest hetzelfde blijft, nalaten aan te geven wat zal veranderen of wat het kostenplaatje is, impliceert dat de ceteris paribus zijn.
Gelukkig zijn er meer en meer fact checkers die de meest extreme gevallen in verkiezingscampagnes en het openbare beleid aan het licht brengen. Nochtans worden velen desondanks geleid door hun biases – ze geloven wat ze willen geloven, en voor sommigen kan zelfs de meest robuuste fact check geen verandering van mening teweegbrengen. Zelfs wanneer men hen erop wijst dat een pony geen vakantie en geen zakgeld betekent, wordt dat gauw weggewimpeld.
Zulke eenzijdige beloften zijn het handelsmerk van populisten, die dan beweren dat het enige wat ze willen, is: de wil van het volk uitvoeren. En meteen bevinden we ons weer in het brexit-debat. Nogal wat politici (met inbegrip van de Britse premier) menen gehoord te hebben dat het volk zei dat “immigratie onder controle moet worden gebracht” wanneer ze stemden in het referendum over het EU-lidmaatschap, en houden vol dat op die basis het VK ook de interne markt moet verlaten, omdat een voorwaarde voor het lidmaatschap het vrije verkeer van personen tussen de lidstaten is.
Harde brexit
Is dat werkelijk de wil van het Britse volk? Een brede peiling uit 2013 vond dat 77% van de respondenten minder immigratie wil, 56% wil zelfs een aanzienlijke reductie. Maar het probleem met dit soort peilingen is volgens professor Robert Ford, een politiek wetenschapper aan de Universiteit van Manchester, dat men zich bij het beantwoorden van de vraag typisch het soort immigratie voor de geest haalt waarvan men niet houdt. Alles reduceren tot een vraag komt erop neer de mensen te vragen of ze minder willen van iets wat ze niet willen, zegt hij in het BBC-programma More or Less. Hij haalt een andere peiling aan door British Future die een meer genuanceerd beeld geeft: 46% van de bevolking wil meer hooggeschoolde immigranten, en 12% wil er minder; 47% wil meer immigranten die dokter, verpleegster of wetenschapper zijn, en 13% wil er minder (in beide gevallen is de rest tevreden met het huidige niveau van immigratie).
Bovendien komt een simplistische vraag naar of men nu meer of minder migratie wil - zonder ook naar de consequenties te kijken - neer op een gratis pony van Sinterklaas. Ford wijst erop dat je een heel ander beeld krijgt wanneer je die afwegingen zichtbaar maakt, bijvoorbeeld door te vragen hoeveel men zou willen betalen.
Een onderzoek door Eric Kaufmann, een professor politieke wetenschappen aan de Universiteit van Londen, uitgevoerd door Yougov, peilde precies naar die bereidheid tot betalen om de immigratie te verminderen. Het resultaat is erg verhelderend:
Dit maakt de bewering dat een ‘harde’ brexit – het afbreken van alle banden met de EU, de interne markt en de douane-unie – de wil van het volk is, op zijn best achterbaks.
Een andere stem
Een referendum met een enkele vraag is duidelijk ongeschikt om de wil van het volk correct te beschrijven. Bestaat er een beter alternatief? Hoe kunnen de nuances en de afwegingen aan het licht worden gebracht? Jazeker: het zogenaamde quadratic voting.
De idee achter het mechanisme, ontwikkeld door Steven Lalley en Glen Weyl van respectievelijk de Universiteiten van Chicago en Yale, is gebruik te maken van een fundamenteel economisch begrip: schaarste. Wanneer we iets meer waarderen dan andere zaken, dan zijn we bereid daaraan meer van onze schaarse middelen toe te wijzen.
Lalley en Weyl stellen voor kiezers de kans te geven extra stemmen te kopen tegen een prijs die kwadratisch toeneemt – 2 stemmen kosten 4 eenheden, 3 stemmen kosten 9 eenheden, enzovoort. Dit laat mensen toe de intensiteit van hun voorkeuren aan te geven (weliswaar tegen een prijs*), en aldus unieke extra informatie te verstrekken.
Stel je voor dat er een referendum plaatsvindt rond een nieuw volkslied. Een conventioneel systeem zou bijvoorbeeld leiden tot een meerderheid van 52% vóór een verandering (ook al werd het alternatief niet vastgelegd), met 48% voor het behoud van het huidige nationale lied. Maar stel dat amper 10% van deze laatste groep een dusdanig uitgesproken mening heeft dat ze een extra stem zouden kopen (dus 5% van het totale electoraat) om de Brabançonne top of the pops te houden, dan zou die keuze het pleit hebben gewonnen.
Zelfs in marktonderzoek en opiniepeilingen, waar typisch een 5-punten Likert-schaal wordt gebruikt van bijvoorbeeld “sterke afkeur” tot “sterke voorkeur”, blijft de relatieve intensiteit van meningen overheen de verschillende vragen onbekend. Een bijzonder interessante paper, Quadratic Voting in the Wild: Real People, Real Votes, met als een van de auteurs advertentieman Rory Sutherland, legt uit hoe de aanpak ook hier soelaas kan brengen. Dat gebeurt door de kiezers een beperkt ‘stembudget’ te geven dat ze kunnen verdelen over de verschillende thema’s naargelang het belang dat ze eraan hechten. Wat hen het meest bezighoudt, krijgt de meeste stemmen.
Wanneer je werkelijk wil weten wat de “wil van het volk” is, is kwadratisch stemmen een uitstekende methode om er bijvoorbeeld achter te komen waar de voorkeuren van de bevolking liggen wanneer het gaat tussen meer controle op immigratie en het verlaten van de interne markt. Conclusies trekken over de motivering van de kiezer op basis van een vage, ongerelateerde vraag, is dat allerminst.
Een volwassen democratie hoort niet enkel het holle gebruik van de frase “de wil van het volk” stevig te verwerpen. Zij die zich daaraan schuldig maken, verdienen onze verachting.
Wie toelaat dat mensen geloven dat ze een pony kunnen hebben zonder dat dat iets kost, beloven niet enkel een pony, maar een heuse eenhoorn. Politici die dit doen, zijn geen haar beter dan de fraudeurs en charlatans achter de snel-rijk-schema’s en nep-remedies. Zij dienen niet de wil van het volk, zij vervalsen en verkrachten hem.
* De beschuldiging dat een dergelijk systeem ondemocratisch zou zijn, omdat het mensen met diepe zakken de kans geeft de uitslag van de verkiezingen op onheuse manier te beïnvloeden, kan gemakkelijk worden tegengesproken door het feit dat om werkelijk een effect te hebben, de aankoop van duizenden stemmen tientallen miljoenen eenheden zou kosten.
