Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Onze keuzes zijn een venster op onze ziel

Koen Smets
(Foto Pixbay ©65294)
(Foto: Pixbay ©65294)

Die observaties kunnen indirect zijn: wat we zien, is het resultaat van een daad of een keuze die iemand eerder maakte. Iemands kleren, auto, krant, buurt, supermarkt... Het vertelt ons allemaal iets over die persoon.

Maar we hechten nog meer belang aan wat mensen doen (of net niet doen), hier en nu. We trekken conclusies uit allerlei zaken, vooral wanneer anderen niet handelen in overeenstemming met onze eigen voorkeuren en verwachtingen. We kunnen het niet nalaten te oordelen over een collega die zijn dienblad op de tafel laat staan in de kantine, in plaats van het netjes op het karretje te plaatsen, of over een bestuurder in een Duitse auto die ons de weg afsnijdt. Wanneer huisgenoten deuren laten openstaan en lichten laten branden, dan extrapoleren we uit dat gedrag een attitude: ze geven er niet om het huis warm te houden of energie te besparen, net zo min als de collega geeft om het keukenpersoneel of de BMW-rijder om de veiligheid van andere weggebruikers.

"Wegpiraat, of gewoon een beetje gehaast?"
"Wegpiraat, of gewoon een beetje gehaast?"

We zijn onvolkomen

Hoe komt dat? Een verklaring is dat we onze medemens, net als conventionele economen met hun homo economicus, beschouwen als buitenmate rationeel, zelfzuchtig en erop uit zijn baten te maximaliseren. We gaan ervan uit dat anderen weloverwogen keuzes maken, voor- en nadelen afwegen in het volle besef van alle relevante feiten. Bovendien wordt onze perceptie vaak nog verkleurd door een flinke scheut egocentriciteit: we bekijken de wereld alsof we in het centrum ervan staan. Wanneer anderen iets doen dat nadelig is voor ons, dan doen ze dat welbewust.

En toch, anderen zijn net zo onvolkomen als we zelf zijn. We weten maar zelden wat alle consequenties zijn van onze bewuste keuzes, en wanneer die ingaan tegen andermans belang, dan hebben we daarvan vaak geen besef. Als je besluit op een zaterdagmiddag je gras te gaan maaien, ga je dan na of er bij je buren niet toevallig iemand is die broodnodig slaap nodig heeft omdat ze de hele nacht hebben gewaakt bij een ziek kind?

Bovendien zijn lang niet al onze keuzes beredeneerd. We handelen impulsief, of gedreven door overtuiging of vuistregels. Misschien gelooft je wederhelft dat biologische producten veel gezonder zijn, terwijl jij gelooft dat ze dure nonsens zijn (of net omgekeerd). Hoe beïnvloedt dat je keuze bij de wekelijkse shop? Hou je rekening met de voorkeur van je wederhelft, of word je toch vooral geleid door je overtuiging?

En er is meer. We zijn vol goede bedoelingen, maar vaak wat onbetrouwbaar wanneer het erop aankomt die in de praktijk te brengen. Wanneer we beloofden de vaatwasser te vullen/onze vuile was op te ruimen (vul in naar keuze), waren we vastbesloten dat ook te doen, maar onderweg zagen we uit onze ooghoek dat er een interessant programma op tv was, waardoor we werden afgeleid, en natuurlijk vergaten we compleet onze eerdere belofte. Dat fenomeen, de zogenaamde value-action gap, speelt ons voortdurend parten.

Wat is belangrijk?

Waarom is het zo stuitend wanneer wat anderen doen tegen ons belang ingaat? De sleutel ligt in het woord ‘belang’: het heeft alles te maken met wat wij belangrijk vinden, en vooral hoe belangrijk anderen dat vinden. Wanneer we collega's in een e-mail een vraag stellen en ze reageren er niet op, dan moet dat zijn omdat ze wel wat belangrijkers te doen hebben dan de vraag te beantwoorden, hoe belangrijk die ook is voor ons.

Het is precies omdat we zoveel aandacht hebben voor wat belangrijk is voor ons – niet alleen materieel, maar ook wat betreft onze overtuigingen – dat het ons zo opvalt wanneer het gedrag van anderen daar haaks op staat. Zo worden we het slachtoffer van de fundamentele attributiefout. We schrijven de handelingen van anderen toe aan hun interne karakteristieken, aan weloverwogen beslissingen die hun expliciete voorkeuren, zelfs hun persoonlijkheid weerspiegelen. We houden er geen rekening mee dat er andere, externe factoren kunnen achter schuilen. (We zijn daarentegen erg vlug om ons eigen gedrag goed te praten aan de hand van situatiefactoren!)

Kleine offers

Misschien moesten we maar wat minder gauw oordelen over het gedrag van anderen. Maar anderzijds zou het misschien ook niet zo gek zijn, mochten we wat zorgvuldiger nadenken over de afwegingen die we zelf maken: zijn we werkelijk de persoon die anderen zien in onze keuzes?

Het is een laat herfstweekend, en de tuin moet worden opgeruimd. De weekendkranten wachten echter, of je vindt dat je na een drukke week toch wat rust hebt verdiend, en het is dus verleidelijk te denken dat de struiken het best kunnen stellen zonder gesnoeid te worden dit jaar, en dat de bladeren vanzelf wel zullen vergaan. Anderzijds staat je wederhelft erop om de tuin tiptop in orde te hebben voor de winter. Wat is belangrijker voor jou?

(Foto Pixbay ©65294)
(Foto: Pixbay © 65294)

Jouw beurt om te koken vanavond. Op het menu staan wortelen en courgettes, die je zou kunnen klaarmaken door ze even snel in schijfjes te hakken en in de microgolfoven te zetten. Of je zou een kwartier kunnen besteden om ze in fijne reepjes te snijden en ze dan te wokken. Je bent zelf lang geen fan van die combinatie van groenten, en dat kwartier ben je voorgoed kwijt, dus waarom de moeite doen? Maar een van je kinderen houdt bijzonder van gewokte groenten met sojasaus. Wat is belangrijker voor jou?

We hebben altijd een keuze. Wanneer sommigen nalaten het licht in de badkamer te doven, of hun ontbijtspullen op tafel laten staan wanneer ze naar de school of het werk gaan, kunnen we ons opwinden en denken dat ze niet om ons geven – of we kunnen zelf het licht uitdoen en de tafel afruimen, en bedenken dat ze misschien verstrooid of gehaast waren. Dat maakt ons nog geen voetveeg. En we kunnen kiezen in welke mate we bij onze eigen afwegingen rekening houden met het welzijn van anderen, en door kleine offers tonen dat ze belangrijk zijn voor ons.

Het is in wat we doen, of niet doen, dat anderen zien welk soort persoon we zijn. Onze keuzes, onze afwegingen zijn waarlijk een venster op onze ziel.

LEES OOK
Tom Cochez, Jan Antonissen / 29-03-2024

De Russische spionkop van Vlaams Belang

Hoe Filip Dewinter zijn Russisch netwerk uitbouwde en aan de Chinese spion Changchun Shao verpatste.
SPION FiLIP De Winter RuslandVlaams Belang
Koen Smets / 29-03-2024

Het amorele universum

Is moraliteit letterlijk slechts een verzinsel van onze verbeelding?
universe
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus