De belangrijkste resultaten: - Acht procent van het mondiale particuliere vermogen is geparkeerd in belastingparadijzen zoals de Maagdeneilanden, Panama, de Seychellen en Bermuda. - Dat vertegenwoordigt een bedrag van maar liefst 190 miljard dollar per jaar. - Als multinationals op deze manier vermijden om belastingen te betalen, dan verliezen alleen al de Verenigde Staten een bedrag van 130 miljard dollar per jaar. - En als de grote bedrijven in Europa, Latijns-Amerika en Azië ook aan kapitaalvlucht doen, dan gaat het jaarlijks om zo’n slordige 400 tot 500 miljard dollar. Als men dit bedrag deelt door twee, dan bekomt men de omvang van de belastingontwijking door private personen. Het zijn niet alleen witteboorden die gretig gebruik maken van de riante kansen die belastingparadijzen bieden. Ook de georganiseerde misdaad in al haar vormen en van welk land van herkomst dan ook, slaagt erin de opbrengsten van haar wandaden, op zich al voorwerp van overheidsoptreden, te parkeren. Nikolas Shankson die in 2010 het ophefmakende boek Treasure Island – Taks havens and the men who stole the world publiceerde: Offshore is niet alleen een plek, een idee, een manier om dingen af te wikkelen, of een wapen van de financiële industrie. Het is eveneens een proces naar waar de regels, de wetten en de uiterlijke tekenen van de democratie stuk voor stuk worden gesloopt.
Belastingparadijzen, veel meer dan exotische stranden met palmbomen. Elke euro belasting die de een ontwijkt, moet de ander meer betalen. Het is derhalve een wezenlijk burgerrecht om er bij de regeringen op aan te dringen toch kordaat op te treden tegen deze ontwijking, die op zich geen misdrijf is.
Gabriel Zucman zelf pleit voor een wereldomvattend financieel kadaster, gekoppeld aan een automatische uitwisseling van informatie en een mondiale vermogensbelasting. Alleen op die manier kan de belastingontduiking worden overwonnen stelt hij. Maar of dat op deze manier kan, dat is zeer de vraag. Als je tenminste rekening houdt met de octopus van de belastingontwijking.
Alles is te koop
Als het over belastingparadijzen ging, dan had men het in het verleden doorgaans over Zwitserland, Luxemburg of de Britse Kanaaleilanden. Het uitzonderlijke belang van zulke offshore constructies is in de loop der jaren alleen maar toegenomen. Dat heeft alles te maken met het alsmaar meer geglobaliseerde kapitalisme, ideologisch gestud door het neoliberalisme. Deze wereldwijde ontwikkeling is op zeer indringende wijze beschreven door Wolfgang Streeck in zijn boek Gekochte Tijd – De uitgestelde crisis van het democratisch kapitalisme, een uitgave van Leesmagazijn.
Hierin beschrijft hij op een bevattelijke wijze wat er de afgelopen decennia op financiëel-economisch vlak is gebeurd: de geneugten van de welvaartstaat in de jaren zestig, de zeer hoge inflatie in het decennium daarop, de vlug oplopende schulden van de overheid in de jaren tachtig, de alsmaar grotere greep van financiële middens op de economie en de hiermee verwante groeiende schulden van privépersonen, het leven van alledag, de crisis die in 2007-2008 als een tornado over de wereldbol raasde. In diezelfde jaren werd het protest gesmoord door loonsverhogingen, langere vakantieperiodes, medezeggenschap in het beheer van de onderneming. Het kapitalisme kocht zijn voortbestaan. Maar de andere kant van de medaille ziet er minder vrolijk uit. Het opdringen van al dat neoliberale gedoe, dat ondanks het steeds groeiend aantal smartphones en andere technologische hoogstandjes, zorgt ervoor dat velen staan te drummen voor de deur van psychiaters en andere zieleknijpers.
Wie meer over deze door Streeck beschreven ontwikkelingen in onze eigen contreien wil weten, verwijzen we naar het stevig gedocumenteerde boek van René De Preter De onzichtbare hand boven België. Een economische geschiedenis – De invloed van liberalisering, globalisering en europeanisering dat is uitgegeven bij Garant.
Affaires
Het grote geld dat algoritmisch over de wereld gaat is de voorbije jaren in de belangstelling gekomen op een manier dat de beheerders en bezitters vreesden als de pest. Een aantal van die affaires zijn onze lezers in grote lijnen bekend.
2008: Union des Banques Suisses (UBS)
In november van dat jaar beschuldigde de Amerikaanse justitie de UBS ervan duizenden zeer gegoede Amerikanen als klanten te hebben geworven met zeer gunstige contracten, bdoeld om de fiscus in Washington te misleiden. Het ging over zo’n 20 miljard dollar. UBS betaalde achteraf een boete van 780 miljoen dollar en overhandigde onder forse druk een namenlijst van ongeveer 4.500 klanten. Idem in Frankrijk, waarvoor de bank zich zal moeten verantwoorden voor een Frans rechter. De kans is groot dat UBS de helft van het totaal van de geheime rekeningen zal moeten ophoesten.
2013: Offshore Leaks
Een onderzoek van het internationaal consortium van onderzoeksjournalisten (ICIJ) naar liefst 2,5 miljoen bankdocumenten die verwijzen naar meer dan 100.000 bedrijven, beheerd door ‘boekhouders’ in Singapore en op de Maagdeneilanden. De directeur van de Oostenrijkse Raiffeisen Bank International, die ook als investeerder betrokken was, is inmiddels al opgestapt. Een belangrijk onderdeel van dit dossier gaat over meer dan 20.000 Chinezen, waarvan er verschillende tot de hoogste regionen van de Communistische Partij behoren. De Chinese autoriteiten hebben een hele reeks nuttige internetsites geblokkeerd. Door vertaalmoeilijkheden zal het ongetwijfeld nog verschillende jaren duren vooraleer dit gigantische dossier zal worden afgesloten. Deze zaak heeft de bestrijding van de praktijken door de G20 en de OESO een forse boost gegeven. Bedoeling is te komen tot het wereldwijd automatisch doorspelen van gegevens.
2014: LuxLeaks
Aan de basis van dit gigantisch dossier liggen de uitlatingen van klokkenluiders Antoine Deltour, gewezen medewerker van PricewaterhouseCoopers (PWC) en de Franse journalist Edouard Perrin. Het ging over 28.000 bladzijden vertrouwelijke fiscale overeenkomsten van de Luxemburgse fiscus met 340 multinationals: Apple, Heinz, Pepsi Cola, Ikea… Zoals al gemeld door Apache heeft deze zaak de huidige voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Junker, voormalig eerste minister in het Groothertogdom, voorlopig alleen nog maar in een kwaad daglicht geplaatst. In oktober vorig jaar hebben de Europese lidstaten wel op een drafje de regeling goedgekeurd die een automatische doorstroming van informatie mogelijk maakt. Bovendien werkt de Europese Commissie momenteel aan een meer strikte regelgeving die multinationals zal verplichten gedetailleerde financiële informatie over hun activiteiten over te maken aan de overheid van hun land van origine. Antoine Deltour en Raphael Halet, twee Franse medewerkers van PricewaterhouseCoopers in Luxemburg, zijn recentelijk veroordeeld tot respectievelijk twaalf en negen maanden gevangenisstraf, plus een fikse geldboete. Evenals de betaling van 1 euro symbolische schadevergoeding aan PWC. Het tweetal gaat in beroep. Journalist Eduoard Perrin die als eerste over deze zaak berichtte, gaat vrijuit.
2015: Swiss Leaks (HSBC)
Hervé Falciani, informaticaspecialist bij de Hong Kong Suisse Banking Corporation verspreidde een lijst van geheime rekeningen van ongeveer 3.000 Fransen die geen zin hadden de fiscus te behagen. In 2014 zou het gegaan zijn om 5,7 miljard euro die circuleerde via Panama en de Virgin Islands. Ook Belgen hebben van de slinkse diensten van HSBC gebruik gemaakt. De aanpak van onze justitie zorgde in Antwerpen voor heel veel herrie in het paleis. Apache berichtte uitvoerig over deze zaak. Falcianin is in Zwitserland bij verstek tot vijf jaar cel veroordeeld wegens economische spionage. Hij schreef een intrigerend boek: Seisme sur la planète finance. Au coeur dus scandale HSBC (Editions La Découverte, Paris). Daarin heeft hij het geregeld over Amerikaanse diensten waarmee hij heeft samengewerkt. Maar over welke het precies gaat wordt niet duidelijk. Ook feliciteert hij de Brusselse onderzoeksrechter Michel Claise die zich ontfermt over de linken naar ons land.
Lente 2016: Panama Papers
Dankzij informatie van klokkenluiders als John Doe kon met de hulp van het journalistennetwerk ICIJ de allergrootste databank aller tijden inzake belastingontwijking worden blootgelegd, beheerd door het Panamese Mossack Fonseca. Het ging om maar liefst 11,5 miljoen documenten uit de periode 1977-2015. Onder de ‘deelnemers’ aan deze offshore constructies waren ook talloze Belgen. Hier te lande is in het parlement inmiddels een speciale commissie opgericht, waarvan wordt verwacht dat ze voorstellen formuleert om deze praktijken aan banden te leggen. Inmiddels is het boek Panama Papers van de twee Duitse verslaggevers ook in het Nederlands uitgegeven door de uitgeverij Atlas Contact. Uit de lectuur ervan blijkt dat er nog veel informatie verborgen is.
Financialisering
De opmars van de belastingparadijzen is onlosmakelijk gelieerd aan de alsmaar grotere invloed van banken en andere financiële instellingen op de economie. Dankzij de connecties, het bijhouden van lopende rekeningen en andere financiële operaties krijgen de banken meer mogelijkheden om zich eerst een nauwkeurig beeld te vormen van een onderneming, ze vervolgens te beïnvloeden door het krediet aan specifieke voorwaarden te verbinden, om ten slotte de volledige controle te verwerven, de rentabiliteit vast te stellen, haar al dan niet kapitaal te onttrekken en haar de gelegenheid te geven haar kapitaal snel en in grote omvang te vermeerderen.
Dit fenomeen, waarvoor men niet eens een adept van Karl Marx hoeft te zijn, heet financialisering. Het begrip werd al in 1910 gemunt door de Oostenrijkse econoom Rudolf Hilferding. En vermits ook de overheid een beroep moet doen op de banken en andere financiële instellingen om – net zoals kooplustige burgers – haar uitgaven te financieren, is het zonneklaar dat de bankiers een grote politieke macht kunnen etaleren. Bovendien is het maken van schulden waarin die banken een voorname rol spelen dermate ingebakken in het leven van alledag. Streeck heeft het over het 'kapitalisme op de pof'.
De rol van de banken laat zich aldus illustreren. Naar aanleiding van de recente overname van het sociale netwerk Linkedln door Microsoft voor 26,2 dollar noteerde De Tijd (18 juni): "Die overname gebeurt met een de facto subsidie van de belastingbetaler. Microsoft financiert de deal immers met schulden, hoewel het bedrijf op een cashberg zit van ongeveer 100 miljoen dollar. Die cash zit echter grotendeels geparkeerd overzee. Mocht Microsoft het geld terug naar de VS halen, dan kijkt het aan tegen een fikse belastingfactuur. Het is veel voordeliger om een lening aan te gaan, een tactiek die ook Apple toepast maar dan om voor miljarden dollars eigen aandelen in te kopen."
