Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Maken robots ons leven makkelijker?

Jan Willems
robot-1092471_1920-compressor

De rest van de dag maakt Pierre ongebreideld gebruik van de vele hightech-hebbedingetjes die - zoals ze ons dagelijks willen laten geloven - het leven zoveel leuker maken. Helaas, ook de digitaal superactieve Pierre De Keizer kent zijn grenzen. Op het einde van de dag wringt hij zich afgepeigerd tussen de lakens.

“De intuïtieve matras ontdekt enige gespannenheid in de lendenen. Begint een aangepaste massage die beetje bij beetje doet insluimeren. Het automatisch bestuurssysteem van zijn woonst ontvangt de informatie over zijn inslapen, lanceert het proces van nachtelijke luchtzuivering en wenst hem met subliminale stem: "Moge deze nacht zacht zijn en u een heilzame rust brengen.”

Virtuele verwachtingen

Pierre De Keizer is een virtueel personage. Zijn biograaf Gilbert De Swert, auteur van het pas verschenen boek De mens, de robot, de arbeid, stond jarenlang aan het hoofd van de studiedienst van de christelijke vakbond ACV. Hij schrijft: “De moderne tijd is op een tweesprong beland. Dezelfde technologie die ons helpt tijd te besparen, produceert door haar tempoverhoging immer grotere tijdsdruk. De technologische versnelling belooft ons tijdbesparing, door vliegtuig of microgolf. De facto is het echter erger in plaats van beter geworden. Ten eerste geloven we meer tijd te hebben wanneer we iets technisch afhandelen. Ten tweede lokken de oneindig geworden technische mogelijkheden onmogelijk veel verwachtingen uit.”

Niet de technologie maar de ideologie, dat is het probleem! Vanuit het haast magische wereldje van de hightech worden ons inderdaad al jaren heuse wonderen met een zeer hoog Jezus Christus-gehalte beloofd. We gaan nu al aardig om met laptop, internet, spreadsheets, tekstverwerkers, smartphones, 3D-printers, Facebook, Google, Skype, hashtags, apps… Er staat ons, digitale proletariërs, nog veel meer te wachten. Dat zeggen ons die handige ondernemers en hun slaafse reclamemeisjes en -jongens. Helaas, het zijn opgefokte verwachtingen. Met als nare gevolg veel stress, ‘de stoflong van deze tijd’ zoals psychoanalyticus Paul Verhaeghe het noemt. Met dat doodzieke lichaamsdeel verwijst de professor naar het tijdperk waarin Limburgers met pik en houweel nog elke dag door de donkere krochten van de steenkoolmijnen kropen.

robot-1092471_1920-compressor
(Foto: Pixabay)

Banenverlies

Velen houden staande dat robots almaar meer het werk van de mensen zullen inpikken zodat het aantal jobs zienderogen afneemt. Niet enkel bij zogeheten handenarbeiders, zoals bijvoorbeeld in de autoassemblage. Maar ook bij banen die traditioneel worden uitgevoerd door mensen uit de middenklasse, de dienstensector bijvoorbeeld. Kortom werkloosheid, verlies van inkomen en statusverlies dreigen.

De Swert verwijst naar de Amerikaanse software-entrepreneur Martin Ford die in zijn The Rise of the Robots stelt dat robots dé locomotief van groei vertragen: de consumptie van de middenklasse. Hoe meer arbeid oneconomisch wordt in vergelijking met machines, hoe minder koopkracht. De roboteconomie gaat dus wel onontkoombaar de beloning van arbeid uitknijpen. Maar er zit ook iets positief aan deze ontwikkeling. De Swert: “Pas het vooruitzicht van boze werkloze advocaten en dokters zet de elite aan tot paniek – althans tot alarmerende rapporten en boeken waarin zowaar geopperd wordt dat herverdeling van inkomen en rijkdom al bij al toch nog niet zo’n kwaaie gedachte is.”

Onteigening

Niet alleen onze materiële bestaansmiddelen komen door die hoogtechnologische tsunami in de verdrukking. Er is een nieuwe bedrijfslogica ontstaan die gebaseerd is op controle. “De meeste mensen merken niet eens dat zij en hun vrienden, buiten hun weten en zonder hun toestemming, in hun activiteiten gevolgd, bespied en geanalyseerd worden. We horen dikwijls dat ons recht op privacy uitgehold wordt. Die vaststelling is hoogst misleidend. Het recht op privacy is niet uitgehold maar onteigend!”

Google zorgt geruisloos voor de uitbreiding van de markteconomie, die aardig verpakt wordt in de fictie van de gratis cultuur. Op de keper beschouwd betalen we evenwel met ons gedrag dat naar welbepaalde doelen wordt gemanipuleerd. “Google doorzoekt meer dan een half miljard internetadressen. Google weet over elke digitaal actieve burger meer dan George Orwell zich in zijn meest vermetele versie (‘1984’) durfde voorstellen. Vergeet Big Brother! Google is beter!” Enkel regulering, wetgeving en democratische controle kunnen dit verhinderen. Uitgerekend dat zijn ingrepen die een markteconomie kan missen als de pest.

P2P

De invoering van al dat hoogtechnologisch vernuft dwingt ons tot een fundamentele herstructurering van de organisatie van de economie. In welke richting dat moet gaan, daar wordt al jaren over gebrainstormd, gepraat en geschreven. Er bestaat zelfs al een hyperige woordenschat over: postkapitalisme, collaboratieve economie, deel- of samenwerkingseconomie, peer-to-peer, P2P… Met het aantal boeken en artikels dat erover is geschreven, is gemakkelijk een omvangrijke bibliotheek, harde schijven en sticks te vullen. Maar de leesbaarheid is dikwijls heel ver te zoeken. De Swert over een boek van de Franse auteur Bernard Stiegler: “Heb het met toenemende duizeligheid gelezen. Veel begreep ik niet goed, en bij wat ik meende te begrijpen, had ik de stellige indruk dat Stiegler het ook niet goed begrepen had.”

Stiegler schreef het voorwoord in de zopas verschenen vierde druk van het boek De wereld redden. Met peer-to-peer naar een postkapitalistische samenleving van Michel Bauwens. Deze gewezen medewerker van het US Information Agency, de vroegere Amerikaanse propaganda-afdeling, wordt beschouwd als één van de goeroes van het P2P-milieu.

Basisinkomen

Iedereen die leeft in deze nieuwe economie zou recht moeten hebben op een ‘universeel basisinkomen’. De Swert: “Dat zal de elite wel smaken: omdat het de enige manier kan zijn om het kapitalisme van zichzelf te redden. De logica is solide: als niemand zich nog de goederen en diensten kan veroorloven die al die robots gaan produceren, dan stuiten de weredmarkten ineen. Het wereldkapitalisme kan niet in stand gehouden worden met luxegoederen alleen. De enige manier om het systeem overeind te houden is dan: weelderige en weldadige herverdeling van rijkdom.” In schril contrast met wat doorgaans wordt gesteld houdt de technologie de bestaande machtsrelatie en kapitalistische concentratie gewoon in stand.

Over dit basisinkomen is vorig jaar een zeer indringende discussie, wars van slogans, gevoerd tussen zakenman Alain Duchâtelet die er voorstander van is en sociolog Jan Hertogen die het idee met reden helemaal niet genegen is. Zeer warm aanbevolen.

Maatwerk

De Swert: “Het is hoog tijd voor een debat over welke maatschappij we moeten bouwen rond een ‘arbeidslichte economie’. Hoe moet de overvloed van zo’n economie gedeeld worden? Hoe kan de tendens tot grote ongelijkheid van het moderne kapitalisme gedempt worden en toch de dynamiek ervan behouden blijven? Hoe zien leven en gemeenschap eruit als ze niet langer cirkelen rond industriële concepten van arbeid? Hoe moeten belastingen en sociale zekerheid, onderwijs en andere vitale bestanddelen van de samenleving herdacht worden?”

Voer voor indringende discussies. Dit zijn alvast enkele concrete vaststellingen en aanbevelingen van De Swert, waarmee hij zijn griezelig goede boek besluit. (1) We gaan niet vaker van werk veranderen dan vandaag. (2) Wij moeten normaal werk opnieuw definiëren. (3) Robots en computer zijn niet het einde van de arbeid. (4) Ouderen zijn niet minder productief. (5) Robots en computer gaan wel het werk veranderen. (6) We hebben een echte dienst voor arbeid en opleiding nodig. En tenslotte (7) wij moeten werkloosheid anders opmeten. “Nastrevenswaardig is niet volledige werkgelegenheid, maar werkgelegenheid op maat.”

Gilbert De Swert. De mens, de robot, de arbeid, 232 blz., uitgeverij EPO. 

LEES OOK
Ine Gillis / 07-03-2022

Commerciële software maakt van scholen gratis opleidingscentra voor technologiereuzen

Vrije software in het onderwijs biedt veel voordelen maar is amper bekend.
digitalisering onderwijs
Jan Walraven / 26-09-2016

What makes you click

Tegenlicht onderzocht hoe ons gedrag gemeten wordt door bedrijven als Google en Facebook met de bedoeling dat gedrag te beïnvloeden.
tegenlicht
Bram Souffreau / 02-03-2012

Google trekt stekker uit Voelspriet.nl

Onderzoeksjournalist Henk van Ess heeft geen toegang meer tot zijn Google-accounts. Ook de zoekfunctie waar hij een beroep deed op Google is uitgeschakeld. Wat de reden is, is…
De foutmelding na de blokkade (Screenshot Webwereld.nl)