Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Om te betalen is geld (bijna) altijd best

Koen Smets
3 ham
Een moeilijk dilemma
1 Sierra
Goedkoop rijden in 1988! (Foto Wikimedia cc)

Een gelijkaardig verschijnsel kon je 30 jaar geleden ook al zien in het Verenigd Koninkrijk. De inkomstenbelasting was torenhoog (tussen 30% en 60%, en nog hoger in de jaren voor Margaret Thatcher aan het bewind kwam). Die hadden ervoor gezorgd dat werkgevers hun toevlucht hadden genomen tot allerlei voordelen in natura om hun medewerkers te vergoeden, met zaken als een aanvullende ziekteverzekering en, jawel, ook een company car.

Rare jongens, die Britten

Daarop werd je natuurlijk ook belast. Als je met een typische middenklasse-auto zoals een Ford Sierra reed (nieuwwaarde toen ongeveer £10.000, equivalent met nu ongeveer £23.000 of €29.000) werd je jaarwedde nominaal verhoogd met een overeenkomstige scale rate van £770, waarop je dan extra belasting betaalde. Dat kwam voor de meeste mensen neer op £231 per jaar – amper 2,5% van de waarde van de auto. Een habbekrats, dus.

Het begin van het einde van dit voordeel diende zich aan in 1988. Dan kondigde toenmalig Chancellor of the Exchequer, Nigel Lawson, naast een een substantiële vermindering van de inkomstenbelasting, een verdubbeling aan van de belasting op firmawagens. Zij werden schromelijk onderbelast – “op een kwart van de werkelijke waarde”, aldus Lawson. Het jaar nadien ging de belasting met nog eens een derde omhoog. Zijn opvolger, John Major, deed daar in 1990 20% bovenop. En latere wijzigingen maakten de salariswagen almaar minder fiscaal voordelig.

Momenteel word je belast op een percentage van de nieuwwaarde dat berekend wordt aan de hand van de CO2-uitstoot. Voor een Ford Galaxy 1.6 is dat bijvoorbeeld 28%, of £7.600. Iemand die minder dan £35,000 bruto (€47.000) per jaar verdient betaalt daarop ruim £1.500 (€2.000) aan extra belasting. (Wie meer verdient dan die drempel, betaalt het dubbele.) Geen wonder dus dat het aantal company cars halveerde van bijna twee miljoen naar ongeveer een miljoen, waarvan het merendeel wellicht vooral bestaat uit auto’s die werkelijk beroepsmatig gebruikt worden om klanten te bezoeken, eerder dan voor het pendelen van en naar kantoor.

Hoe een voordeel eigenlijk een nadeel is

Het is interessant vast te stellen dat, naarmate het fiscale voordeel van een firmawagen afnam (relatief ten opzichte van hoe het loon wordt belast), hij snel minder aantrekkelijk werd. Het aantal auto’s is nochtans wel blijven stijgen, en dat suggereert dat de meeste mensen die niet langer van een salariswagen genieten, nu met hun eigen auto rijden. Vreemd, want wanneer ze op dezelfde manier belast worden, zou een rationeel persoon nochtans onverschillig moeten zijn voor het dilemma tussen een auto en het equivalente bedrag in cash, niet?

Beeld je in, je bent op zondagochtend bij de bakker en staat op het punt 5 euro te betalen voor je boterkoeken en pistolets. Op dat eigenste moment bestaat er een perfecte equivalentie tussen het geld en de etenswaar. Want stel je voor: de klant naast jou heeft kleingeld nodig, en biedt je een biljet van 5 euro aan in ruil voor de vijf stukken van een euro in je hand. Moeilijke keuze? Helemaal niet: je kunt je vijf muntjes ruilen voor dat bankbiljet, óf voor de koeken, zonder dat de ene transactie economisch meer voordelig of nadelig is dan de andere.

2 boterkoek
Ruilhandel bij de kruidenier?

Zodra je hebt betaald, is er echter wat veranderd. Je persoonlijke balans is weliswaar dezelfde gebleven –  5 euro in cash is omgezet in ontbijtkoeken ter waarde van 5 euro, maar je bent de vrijheid kwijt om dat vermogen te besteden naar eigen goeddunken. Bijvoorbeeld: je herinnert je plots dat je ook nog melk moest meebrengen van bij de kruidenier, maar je had slechts 5 euro op zak. Kun je daar een boterkoek ruilen voor een liter melk?

Daar gaat mijn vrijheid, en mijn gezond verstand

Dat is ook het geval voor salariswagens. In vergelijking met geld, dat het ultieme uitwisselbare ruilmiddel is, gaat het gebruik van andere vormen van compensatie inherent gepaard met een beperking van de vrijheid om je inkomen te besteden naar eigen goeddunken. Vandaar ook Dave Sinardet’s bezwaar tegen het mobiliteitsbudget: het verhindert werknemers nog altijd het corresponderende bedrag aan iets anders dan mobiliteit te besteden.

En er zijn nog meer potentiële nadelen verbonden aan zulke ‘voordelen in natura’. Veronderstel dat zo’n voordeel de werkgever 250 euro per maand kost. Is dat dan ook 250 euro (bruto) waard voor de werknemer? Dat is erg onwaarschijnlijk. De keuze van het voordeel zou perfect moeten overeenkomen met de persoonlijke nutsfunctie van de werknemer, die het complexe samenspel van voorkeuren beschrijft. Als dit niet het geval is, dan hebben we hier te maken met een negatief surplus: de werkgever betaalt meer dan de waarde die de werknemer ontvangt (of de werknemer ontvangt minder waarde dan de werkgever uitgeeft). Een lose-lose situatie, die enkel kan worden verklaard door het fiscale voordeelregime. De werkgever koopt iets voor zijn personeel wat ze zelf niet echt willen, enkel omdat er minder belasting wordt op betaald dan wanneer hij hen gewoon in geld zou betalen.

Mede hierdoor zal de ontvanger van zo’n voordeel geneigd zijn tot overconsumptie om zijn of haar nut te maximaliseren. Autogebruik is sowieso vaak al een geval van sunk cost fallacy waarbij enkel rekening wordt gehouden met de marginale kost: we hebben de auto toch, de rijtaks en de verzekering zijn vooraf betaald voor een heel jaar, en de enige lopende kost is de benzine, dus rijden maar. Wanneer het om een salariswagen gaat, is dat nog meer het geval – de kost van de auto is dan immers helemaal verborgen. En als je dan nog eens niet zelf hoeft te betalen voor de brandstof, dan zou je wel gek zijn om niet voor elke verplaatsing in je firmawagen te stappen.

Dat is natuurlijk niet de bedoeling van de wetgever, maar de wet van de ongewenste gevolgen is meedogenloos. Zij is een van de belangrijke redenen waarom België nu met een lastig mobiliteitsprobleem zit (dat bovendien nog eens door de belastingbetaler wordt gesubsidieerd).

De truc met het marginale nut

Is geld dan altijd de beste manier om te betalen? Dat hangt ervan af – maar niet, zoals men zou denken, van de marktwaarde van het alternatief. Het hangt af van het marginale nut dat je met de cash kunt realiseren.

Een gedachte-experiment kan daarbij helpen. Stel dat je bij een tombola de hoofdprijs hebt gewonnen – bijvoorbeeld een Serranoham. Men geeft je echter de kans in plaats daarvan voor 50 euro in cash te kiezen. Wat is best?

3 ham
Een moeilijk dilemma

Het is aantrekkelijk te denken dat je best voor de ham opteert, want die kost eigenlijk 70 euro, en dus doe je 20 euro winst. Dat is dezelfde logica waartoe gehaaide kleinhandelaars ons verleiden met kortingen: wanneer iets een koopje lijkt, dan gaat die gewaarwording deel uitmaken van het nut dat we erin zien. En zo kopen we wel eens iets wat we helemaal niet nodig hadden, alleen maar omdat het zo’n buitenkans was. Maar het marginale nut van een aankoop hangt niet af van de korting.

Wat je je moet afvragen is dit: áls je die ham tegen 50 euro zou kunnen kopen, én je had net een biljet van 50 euro gevonden, zou je dat geld dan aan die ham besteden, of aan wat anders?  Enkel wanneer je in dát geval de ham zou aanschaffen, is dat de beste keuze.

Natuurlijk stellen we ons dit soort vraag niet bij elke aankoop – we zouden er gauw knettergek van worden. Maar wanneer het gaat om een specifieke keuze tussen een betaling in cash of in goederen (of diensten), dan is zo’n overweging geen slecht idee. En in de meeste gevallen is cash dan wel degelijk koning.

LEES OOK
Tom Cochez, Jan Antonissen / 29-03-2024

De Russische spionkop van Vlaams Belang

Hoe Filip Dewinter zijn Russisch netwerk uitbouwde en aan de Chinese spion Changchun Shao verpatste.
SPION FiLIP De Winter RuslandVlaams Belang
Steven Vanden Bussche / 28-03-2024

Filip Dewinter assisteerde Russisch desinformatiekanaal

Voice of Europe schakelde Dewinter in bij interview met voormalige Tsjechische president.
Dewinter in gesprek met Václav Klaus
Jan Stevens / 28-03-2024

Stad Antwerpen dekt krediet van 42 miljoen euro voor steenrijke bouwpromotor

Een krediet van 42 miljoen euro voor luxehotel Botanic Sanctuary wordt gedekt door de stad via een hypotheek.
De gevel van het luxehotel Botanic Sanctuary Antwerp op de Elzenveldsite.