Volgens de grondwet moet een verdachte 'uiterlijk' binnen de 24 uur voor de onderzoeksrechter worden gebracht. Ook de supranationale regelgeving wil dat de rechter snel tussenkomt. Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens verplicht om het 'promptly' te doen. Deze verplichtingen steunen op de overweging dat elke vrijheidsberoving een ernstige aantasting is van het fundamenteel principe van de persoonlijke en fysieke vrijheid van elk mens en het daarom aangewezen is de operationele gedrevenheid van parket en politie te temperen door de tussenkomst van een onafhankelijke en onpartijdige instantie die niet op het terrein maar in de rust van een onderzoekskabinet kan overwegen of deze verregaande maatregel nodig en verantwoord is.
Verschillend
Het debat wordt op verschillende manieren gevoerd. Het parlementair debat wordt bemoeilijkt door de omstandigheid dat de regering het voorstel niet met een gewone meerderheid als 'potpourri' kan doordrukken. Vermits het om een grondwetswijziging gaat, is daarvoor een twee derde meerderheid nodig zodat beroep moet gedaan worden op stemmen uit de oppositie. Dat heeft tot koehandel geleid. De oppositie wil de nodige stemmen leveren indien als tegenprestatie experten worden gehoord: “Het is normaal dat de oppositie een prijs vraagt voor die stemmen,” aldus CD&V-fractieleider Servais Verherstraeten.
In het debat onder magistraten ligt de klemtoon op het inhoudelijke, op de vraag of de verlenging van de termijn juridisch verantwoord is. Maar ook in het gerechtelijk milieu zijn er die verlenging genegen zijn. Volgens de Vereniging van Onderzoeksrechters zijn de maatregelen nodig om de strijd tegen terrorisme goed te kunnen voeren. "Enerzijds hebben we meer armkracht en mogelijkheden nodig", zegt Philip Van Linthout, voorzitter van de vereniging. "Het is een moeilijke strijd en de dossiers zijn complex. Bewijsmateriaal is niet makkelijk te verzamelen." (bron: deredactie 09/01/2016).
Essentie
Afgezien van de verschillende politieke en gerechtelijke benaderingen is het de vraag wat de verlenging van de termijn gaat wijzigen. Wordt de strijd tegen het terrorisme er doelmatig door gediend? Verkrijgen diegenen die moeten beslissen over de aanhouding, en dat zijn de overbelaste onderzoeksrechters, daardoor meer “armkracht en mogelijkheden"? Door de verlenging van de termijn krijgen de rechters per dossier meer tijd. Maar dat wijzigt niets aan het aantal te behandelen dossiers, aan de werkelijke werklast. Je kan er langer over doen, maar wat je vandaag niet doet, moet je er morgen bovenop nemen.
Wie er wél bij wint, is de politie en in het huidig terrorisme-onderzoek ook de inlichtingendiensten. Deze diensten kunnen daardoor eigenmachtig gedurende 72 uren handelen zonder tussenkomst van een rechter. Laat dat nu de reden zijn waarom de grondwet de termijn van vierentwintig uur heeft ingevoerd en waarom het EVRM de vereiste van 'promptly' oplegt: om deze eigenmachtige actie zonder extern toezicht te verbieden. Vergeet ook niet waar het in de disfuncties, die door elke parlementair onderzoek werden vastgesteld, om ging. Het toezicht op de eigenmachtige politie operatie is een een oud zeer. Het was ook de kernvraag in het Dutrouxonderzoek. De operaties Othello en Décimes waren duidelijk politieoperaties die buiten het toezicht van de onderzoeksrechter werden gehouden.
Overigens werden de operationele middelen van de diensten door de wetten op de bijzondere opsporingsmethoden en de interceptie-mogelijkheden sterk uitgebreid. Deze problematiek is sindsdien door de betrokkenheid van de inlichtingendiensten in het gerechtelijk terrorisme-onderzoek ook gevoelig toegenomen. Het uitstellen van de rechterlijke tussenkomst is dan ook in tegenstelling met de herhaalde vaststellingen van disfuncties en heeft niet bewezen in de gerechtelijke actie meer doeltreffendheid te brengen.
Besparen
Om de werklast van de onderzoeksrechters te milderen is er maar één oplossing: meer onderzoeksrechters. Maar dat past niet in de politiek van deze regering die, in tegenstelling met Frankrijk waar 3.000 bijkomende plaatsen worden gecreëerd, ook in justitie erg bespaart. De justitieminister vult daarom zelfs de wettelijk voorziene plaatsen niet in. Het is dus duidelijk dat de verlenging van de termijn hoofzakelijk is ingegeven door een besparing op centen. Daardoor komt de belangrijkste vraag in het debat naar voor: kan je in een democratische rechtsstaat om te besparen op centen ook fundamentele rechten inperken? Het antwoord van Europa is te voorzien.
België moet zevenhonderd miljoen belastingvoordelen terugvorderen die tegen de Europese regelgeving in aan grote bedrijven werden toegestaan om een gelijkschakeling met de Europese lonen te vermijden. De Belgische politiek kan nu erg vlotjes zijn eigen grondwet aantasten maar ontsnapt daardoor niet aan de supranationale verplichtingen. Wat blijft er nu nog over van de noodzaak om de termijnen voor vrijheidsberoving te verlengen? Meer armlengte voor een eigenmachtig politieoptreden? Je kan de Brusselse rechtbankvoorzitter Hennart dan geen ongelijk geven wanneer hij opmerkt dat wij meer en meer in de richting van een politiestaat opschuiven.
