De verontwaardiging is groot, en gemakkelijk te rechtvaardigen: mogen de lezers van een kwaliteitskrant als de Telegraph niet verwachten dat ze objectieve, gebalanceerde berichtgeving krijgen over wat in de wereld omgaat?
Ideologische pasteltinten
Nochtans maken kranten er doorgaans geen geheim van een politieke voorkeur te hebben. In het VK staat de Guardian aan de linkerzijde, de Times en de Telegraph aan de conservatieve rechterzijde, en de Financial Times en de Independent (die zichzelf “proudly liberal” noemt) in het liberale centrum. Afgezien van de Mirror (die ondubbelzinnig links is) en de wat marginale communistische Morning Star zijn alle tabloids van rechtse signatuur. Niemand windt zich hierover op, ook al betekent het een onvermijdelijke kleuring van de verslaggeving, en zeker van de commentaren en opinies.
Ook wie uiteindelijk de plak zwaait kan een grote invloed uitoefenen op de lijn van een krant, zelfs als die haar genetische politieke bias overstijgt. Rupert Murdoch, via News UK de eigenaar van de tradioneel Tory-gezinde Times en de Sun, was goede maatjes met voormalig Labourleider Tony Blair, en dat was net voor en tijdens zijn premierschap goed te merken in die kranten. Dat noch Blairs opvolger Gordon Brown, noch huidig Labour boegbeeld Ed Miliband op Murdochs sympathie kunnen rekenen is net zo goed te merken.
De politieke kleur van de dagbladen wordt weliswaar de laatste decennia meer met pasteltinten dan met primaire viltstiftkleuren ingevuld: ze zijn al lang niet meer het officieuze (of zelfs officiële) orgaan van politieke partijen of bewegingen, zoals destijds De Nieuwe Gazet en Het Laatste Nieuws van PVV-signatuur waren, Vooruit en Volksgazet BSP-kranten, en de Standaard en het Volk CVP-spreekbuizen. Naarmate die politieke invalshoek verwatert, dreigt een nieuw soort bias vanuit de zakenwereld.
Money, money, money
En dit is het probleem dat Peter Oborne (die Bart Schols in De Wereld Vandaag afgelopen woensdag hardnekkig “Osborne” bleef noemen) met opvallend gemis aan typisch Brits understatement aankaart. In het geval van de Telegraph is er intussen een nieuw pikant feit aan het licht gekomen: de eigenaars van de krant, de tweelingen Frederick en David Barclay, hadden immers een lening van een kwart miljard pond (zo’n 300 miljoen euro) verkregen van HSBC om één van hun andere bedrijven, de verlieslatende koerierdienst Yodel, boven water te houden. Dat doet op zijn minst het vermoeden rijzen dat in ruil voor het toekennen van die financiering negatieve berichtgeving omtrent HSBC in de doofpot zou worden gestopt.
Het probleem is natuurlijk breder: HSBC is een grote bank met een aanzienlijk advertentiebudget, en die advertenties zijn meer en meer een essentiële pijler in de financiering van nieuwsmedia (zoals Peter Casteels op deze site uitlegt). Dit geeft adverteerders de mogelijkheid om allerlei eisen te gaan stellen. Ook de Guardian wordt nu (wellicht niet toevallig in de Telegraph) beschuldigd van editoriale interventies: zij zouden ingegaan zijn op de eis van Apple om hun publiciteit niet naast negatieve berichtgeving te plaatsen, en een kop boven een artikel over Irak hebben gewijzigd, alvorens het hele artikel te verwijderen.
Achter de hele toestand schuilt een fundamentele afweging. Is editoriale onafhankelijkheid een heilig, onaantastbaar principe, ook wanneer het met commerciële belangen in conflict komt?
Heilige waarden
Principes en waarden zijn – althans volgens de peetvader van het moderne economische denken Adam Smith – niet in strijd met de vrije markt. Eigenbelang mag dan wel de motor zijn van de economie, maar in zijn Theory of Moral Sentiments zegt Smith:
How selfish soever man may be supposed, there are evidently some principles in his nature, which interest him in the fortune of others, and render their happiness necessary to him, though he derives nothing from it except the pleasure of seeing it.
In het Nederlands klinkt dat ongeveer zo:
Hoe zelfzuchtig men een man ook mag veronderstellen, er zijn vanzelfsprekend principes in zijn aard waardoor hij begaan is met het fortuin van anderen, en die hun geluk voor hem noodzakelijk maken, ook al betrekt hij er niets uit, behalve het genot het waar te nemen.
Maar voor meer inzichten in de manier waarop manifeste conflicten tussen zulke principes en seculiere, economische overwegingen zich afspelen, moeten we in een meer recent verleden gaan grasduinen. In de sociale wetenschappen spreekt men over heilige waarden, die men niet bereid is af te wegen tegenover andere (in het bijzonder economische) overwegingen. Een heilige waarde heeft dus een oneindige utility of nutswaarde – wanneer men ze op de ene schaal van een balans plaatst, is er niets dat op de andere schaal kan worden geplaatst dat de balans in evenwicht brengt. Dit zou alle besluitvorming waarin een heilige waarde is betrokken buiten het bereik van het economische denken plaatsen.
Een keuze die een heilige waarde tegenover een seculiere waarde stelt wordt een taboe-afweging genoemd. Daarnaast bestaan twee andere types: de routine afweging (tussen twee seculiere, economische overwegingen – bijvoorbeeld tussen een vakantie aan zee of in de bergen, of tussen 2.000 euro sparen of 2.000 euro uitgeven aan een nieuw bankstel), en de tragische afweging (tussen twee heilige waarden – bijvoorbeeld waar van twee patiënten er slechts één kan worden gered, of waar men, als in een klassieke tragedie, moet kiezen tussen eervol sterven en eerloos overleven).
Onderzoek van o.m. de psychologen Jonathan Baron en Philip Tetlock suggereert dat mensen op verschillende manieren hun heilige waarden trachten te beschermen. In de eerste plaats voelen we morele verontwaardiging wanneer iemand in een taboe-afweging voor de seculiere optie kiest, maar ook wanneer iemand al was het maar zo’n keuze overweegt (en we oordelen ongenadiger naarmate meer tijd wordt besteed aan de afweging). We beschouwen de idee alleen al van een dergelijke afweging als taboe en laakbaar. Dit verklaart de reactie op de onthullingen van Peter Oborne: hoe durven ze, daar bij de Telegraph!
Nos quoque
In ons eigen leven worden we echter ook geregeld zelf geconfronteerd met taboe-afwegingen. Kinderarbeid is tegen onze principes, maar we willen anderzijds ook niet teveel geld uitgeven aan kleding en schoenen. We zijn begaan met de natuur, maar zijn niet bereid ook daadwerkelijk de auto of de vliegvakantie op te geven. We willen ethisch beleggen, maar zoals Peter Vanden Houte dit weekend in De Standaard vaststelt, zijn het nu net “de fondsen die beleggen in sectoren die geld puren uit menselijke zwakheden [die] betere prestaties neerzetten”.
In zulke omstandigheden herdefiniëren we de keuze om onze heilige principes te beschermen. We maken er een meer aanvaardbare routine-afweging van – kinderarbeid is beter dan helemaal geen arbeid, en dus wordt onze keuze er één tussen ofwel dure, in het westen gemaakte kleren (en geen inkomen voor de Bangladeshi’s), ofwel goedkopere kledij (die in het levensonderhoud van de arme Bangladeshi’s voorziet). Simpel! Een andere tactiek is het ontkennen dat de keuze een materieel verschil maakt: de enkele kilo’s CO2 die onze people carrier uitstoot wanneer we even heen en weer rijden naar de supermarkt tikt niet echt aan ten opzichte van de 100 miljard kilogram CO2 die het hele land op een jaar produceert. (En u heeft vast zelf wel een verklaring voor het feit dat uw spaarcenten niet allemaal in ethische beleggingsfondsen zitten.)
Zijn we daarom met zijn allen een bende hypocrieten? Natuurlijk niet. Onze absolute, heilige waarden zijn in werkelijkheid een illusie die, mochten we ze letterlijk ter harte nemen, ons leven technisch onmogelijk zouden maken. Wanneer ons gedrag inconsistent is met onze waarden, dan is dat omdat we afwegingen, ook taboe-afwegingen, niet kunnen vermijden.
Wanneer we dus verontwaardigd reageren op het feit dat de Telegraph editoriale onafhankelijkheid heeft geofferd aan commerciële belangen, is het goed ons te herinneren dat we niet zelden in datzelfde bedje ziek zijn.
