De Afhakers
Is iedereen wel mee om de samenleving vorm te geven? Apache vraagt het zich af, hoe schooljufferig het ook klinkt. Elkeen van ons kan immers van betekenis zijn: meedoen, meewerken, meepraten, meebeslissen en erbij horen. Dat heet met een duur woord participatie. In het dagelijkse leven kan zich dat vertalen in werk en zorg, sport en school, vrije tijd en het verenigingsleven. En nog een pak meer.
Meedoen en mee zijn. Dat is een zaak van twee richtingen. Burgers moeten enerzijds mee willen en kunnen. Daarnaast moet de samenleving openstaan voor participatie. Door drempels te verlagen bijvoorbeeld. Door kansen te bieden, mechanismen van uitsluiting weg te werken en, kumbaya nog aan toe, kloven weg te werken. Midden in die verbindingsdorst mag het gerust ook wat schuren tussen opinies en visies, want verdeeldheid is geen verlies, niet altijd.
Een maatschappij komt pas onder nul te staan als burgers afhaken, vooral daar waar het toe doet. Zoals in het onderwijs, waar zowel leerkracht als leerling er de brui aan geven. De schooluitval is groot, net als in de zorg. Daarnaast kreunt het verenigingsleven onder een vrijwilligerstekort. De uitstroom is nijpend. Ook in de politiek. Sinds de lokale verkiezingen in 2018 hebben al bijna 900 gemeenteraadsleden afgehaakt. Dat is een op de acht.
De kiezer was evenmin happig om zijn plicht te vervullen. Voor de federale verkiezingen van 2019 bleven 1,25 miljoen Belgen thuis of stemden blanco of ongeldig. Wat zal dat in 2024 geven? Bij de volgende gemeente- en provincieraadsverkiezingen zijn we zelfs niet meer verplicht om te gaan stemmen.
In de volksmond leiden politieke frustraties niet zelden tot een inmiddels gangbare uitdrukking, namelijk "we zullen wel zien in 2024". In bepaalde kringen doelt men daarmee op de door hun verhoopte overwinning voor extreemrechts. Maar steeds vaker valt de zinsnede in de betekenis van “nu zwijg ik, maar aan de stemcomputer zullen ze me niet zien opduiken”.
De Franse presidentsverkiezingen waren al een voorbode met drie winnaars: Emmanuel Macron, extreemrechts en een electorale burn-out. De opkomst aan de stembureaus was in vijftig jaar niet zo laag. Afhakende kiezers zijn eigenlijk evengoed een vorm van extremisme in de meest passieve vorm. Niet stemmen is kiezen voor de opperste graad van inertie. Het is afhaken in ultima forma, als manifestatie van een collectieve katatonie.
Het terugtrekgedrag laat zich kenmerken door een groot wantrouwen tegenover journalisten, wetenschappers, politici. Afhaken gaat vaak samen met afkeren. Een aversie tegen ‘de elite’ omdat Jan of Mohamed Modaal zich niet of onvoldoende vertegenwoordigd voelt in de politiek, het onderwijs, bij de politie en noem maar op. Mensen herkennen zichzelf niet in wie hen zou moeten representeren. Ze voelen zich niet begrepen en in de steek gelaten. Zien zichzelf meer en meer als buitenstaander waar weinig naar omgekeken wordt. Paria’s.
Afhaken gaat ook vaak samen met afsnauwen. Een zekere boosheid maakt zich meester over afhakers, gevoed door politieke partijen die van die woede een electoraal verdienmodel maken. Dit alles met sociale media als turboknop van ongenoegen waar klavierstrijders elkaar achterna jagen met virtuele rieken en fakkels.
De platformen van Big Tech bieden letterlijk een platform aan (soms terechte) verzuchtingen, maar evengoed aan paranoïde angsten van je reinste complotisten en maakten de baan vrij voor de antivaxbeweging die radicalisering een extra dimensie gaf. Namelijk de dimensie van nabijheid, dat gevaar endogeen is. Het zit niet noodzakelijk verscholen in een jihadi-nest ver weg in Syrië, maar het schuilt in ons systeem: in de media, in de politiek, in de wetenschap. In een prikje. En nu ook in torenhoge energiefacturen.
Hoe dichterbij (het gevoel van) dreigingen, hoe meer we zullen afhaken. Wie weet kappen we binnenkort ook met het betalen van rekeningen. In het Verenigd Koninkrijk dringt de belangengroep Don't Pay UK aan op het boycotten van energierekeningen door consumenten. Bij voldoende steun van het volk plant Don’t Pay UK een betaalstaking vanaf 1 oktober. De groep gelooft dat dit voldoende pressiemiddel is voor energiebedrijven om de prijzen te verlagen tot een betaalbaar tarief. Betaalstakingen door zij die het voor bekeken houden, is dat Afhaken 2.0?
Apache wil licht schijnen op de afhakers van allerhande slag. De reeks starten we met nieuwsafhakers, of alleszins zij die het nieuws uit de traditionele media actief mijden. Zes op de tien Vlamingen twijfelen vaak of het nieuws dat ze te zien krijgen wel juist is. Dat blijkt uit een studie van VRT. Ook zes op de tien mijden frequent het nieuws, zo toont het Digital News Report. Waarom krijgen media deze gebruikers niet mee? En welke 'nieuwskanalen' vertrouwen sommigen wel nog? Want nogmaals, de vraag is pertinent: is iedereen mee?