Dit is een gastbijdrage. Een Apache-lezer levert met dit stuk een bijdrage aan het maatschappelijk debat. De auteur schrijft in eigen naam en is verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.

Efficiëntie contra waarde

Koen Smets
blossoming trees
Een ogenschijnlijk minder efficiënte route kan heerlijke neveneffecten hebben. (Airbus777/Flickr CC BY 2.0)

Op een donderdagmiddag, lang geleden – de dieren praatten weliswaar al een tijdje niet meer, maar het was in elk geval ruim voordat de coronapandemie leidde tot wijdverbreid werken op afstand – was ik in het kantoor van mijn toenmalige werkgever in West-Londen.

Een vergadering die middag was net uitgesteld, en eerder die ochtend had ik een belangrijk werkstuk afgerond na een hectische eerste helft van de week, dus vond ik het gerechtvaardigd iets eerder te vertrekken, “om het spitsuur voor te zijn”.

De weg naar huis was, op een paar kilometer aan beide uiteinden na, bijna 130 kilometer autoweg. De meest efficiënte weg, bedoel ik wel, want er is een alternatief dat langs A- en B-wegen leidt. En die middag besloot ik toch de inefficiënte route te nemen.

Niet altijd wat het lijkt

Efficiëntie is een belangrijke maatstaf, een breuk die aangeeft hoeveel van een schaars middel we moeten spenderen (dat staat in de teller) om een gewenste waardevolle output te verkrijgen (de noemer). Ons leven wordt namelijk in veel opzichten ingeperkt door schaarse middelen: we hebben maar 24 uur per dag, we beschikken maar over zoveel energie voordat we moeten rusten of eten, we hebben maar zoveel geld te besteden, enzovoort.

Zoals alle levende organismen zijn we geëvolueerd om zuinig om te gaan met die schaarse middelen, omdat we zo onze kansen maximaliserenom onze genen door te geven. De meeste organismen doen dat gewoon zonder erbij na te denken (als ze al in staat zijn om te denken!), maar wij hebben het fijne van efficiëntie toch onder de knie gekregen. Mijn job bestond er destijds zelfs in klanten te helpen hun organisaties efficiënter te laten werken. Hoe we denken over efficiëntie is echter niet altijd zo logisch.

In elk geval, ik dacht niet aan dit alles toen ik de afslag naar de M40 links liet liggen en in plaats daarvan de A40 opreed. De lente zat in de lucht, en terwijl ik tegen een wat gezapiger tempo reed dan op de autoweg genoot ik van de in bloei staande bomen in de dorpen waar ik langskwam, en van het fluorescerende geel (en de aangename geur) van de koolzaadvelden ertussenin.

Mijn keuze was verre van efficiënt: in plaats van iets meer dan een uur op de autoweg in vlot verkeer kostte die reis me bijna twee uur, alsof ik 45 minuten in de file had gestaan – “de spits voor zijn”, dag Jan! En toch was ik blij dat ik die keuze had gemaakt. Op de een of andere manier had die extra tijd, hoe inefficiënt ook, me iets van waarde opgeleverd.

remote working
Efficiënter, maar tegen welke kost? (Robert Stinett/Flickr CC BY 2.0)

Ik moest hieraan terugdenken toen ik deze week een nieuwe paper las van Natalia Emanuel, een arbeidseconoom bij de Federal Reserve Bank van New York, en collega's. Zij onderzochten de effecten van nabijheid tussen werknemers in een groot softwarebedrijf met ingenieurs die verdeeld waren over twee nabijgelegen gebouwen, en vergeleken de situatie voor en na de coronapandemie.

De snelle toename in het werken op afstand waar die toe heeft geleid, wordt algemeen beschouwd als een efficiëntiewinst. Vele uren woon-werkverkeer worden zo overbodig, maar ook de productiviteit van de werknemers zou hoger zijn wanneer ze op afstand kunnen werken, en organisaties kunnen hun behoefte aan kantoorruimte voor hetzelfde aantal werknemers verminderen.

De bevindingen van de studie bevestigen dat de productiviteit van meer ervaren ingenieurs steeg naarmate werken op afstand gebruikelijker werd, maar er was meer. De samenwerking tussen ingenieurs in een team was het sterkst wanneer zij zich allemaal in hetzelfde gebouw bevonden, en de nabijheid verbeterde ook de diepgang en de snelheid van de samenwerking.

Zelfs als slechts één teamlid op afstand werkte, ging die samenwerking aanzienlijk achteruit – afwezige teamleden vormen een negatieve externaliteit voor al hun collega's op kantoor. Volgens de onderzoekers was het met name de opleiding op de werkplek die eronder leed, waarbij jonge ingenieurs het zwaarst werden getroffen.

Dit bleek ook uit het feit dat, voor medewerkers onder de 30 jaar die vóór de pandemie in hetzelfde gebouw hadden gewerkt als hun teamgenoten, en die dus de positieve effecten van nabijheid hadden genoten, na de pandemie de kans dat ze ontslag zouden nemen vijf keer hoger lag dan ervoor. (Ter vergelijking: bij hun collega's die vóór de pandemie in verspreide teams hadden gewerkt, was die kans slechts twee keer zo hoog.)

De auteurs concluderen dat de lagere output van meer ervaren medewerkers, wanneer ze op kantoor zijn en niet op afstand werken, wellicht niet de algemene productiviteit heeft verminderd. Dat was een gevolg van de verschuiving in hun rol van ontwikkeling naar het opbouwen van menselijk kapitaal: nabijheid versterkt het leerproces en verhoogt de betrouwbaarheid van de software die minder ervaren ingenieurs produceren.

Dan toch het hele verhaal?

Het lijkt erop dat efficiëntie niet alles vertelt bij de beoordeling van een situatie of een keuze. Maar dat is niet helemaal juist: wanneer een beslissing ogenschijnlijk wordt genomen op basis van efficiëntie, dan zijn er drie fouten die we kunnen maken.

De eerste is dat we het begrip efficiëntie reduceren tot enkel het kostenelement, het gebruik van de betrokken schaarse hulpbron. Als we een optie kunnen vinden die minder geld, moeite en tijd vergt, is die zo natuurlijk "efficiënter". Maar daarbij gaan we er dan natuurlijk impliciet van uit dat alle alternatieve opties evenveel waarde opleveren. Dat is zelden of nooit het geval.

We kunnen verleid worden door een vlucht van bijvoorbeeld Brussel naar Barcelona die veel goedkoper is dan de alternatieven. Maar hebben we gezien dat de vlucht, dankzij enige dichterlijke vrijheid van de luchtvaartmaatschappij, van Brussel Zuid Charleroi naar Barcelona Girona gaat, op respectievelijk zestig en negentig kilometer van de betrokken steden? Niet alle vluchten van Brussel naar Barcelona zijn hetzelfde, zo blijkt.

luxury train
Gaat efficiëntie niet over meer dan enkel snelheid? (Luxury Train Club/Flickr CC BY SA 2.0)

Een tweede fout is dat we geen rekening houden met alle waarde-aspecten. Een autorit kan andere doelen hebben dan je van A naar B te brengen, tijd doorbrengen op kantoor kan meer inhouden dan werk doen dat je net zo goed ergens anders kunt doen. De reis naar en van de werkplek kan je de gelegenheid bieden om in alle rust een boek te lezen of naar podcasts te luisteren.

Het verbeteren van een treinreis hoeft niet noodzakelijkerwijs te betekenen dat de reistijd wordt ingekort, maar wel dat er meer waarde wordt toegevoegd. In een TED-talk beweerde Rory Sutherland, een zwaargewicht in de wereld van de toegepaste gedragswetenschappen, dat de 6 miljard pond die het zou kosten om de lijn tussen Londen en Parijs te verbeteren om de reistijd van 3,5 uur met veertig minuten te verkorten beter zou kunnen worden besteed.

"Neem de beste mannelijke en vrouwelijke supermodellen ter wereld in dienst, betaal ze om heen en weer te wandelen in de trein en gratis Chateau Petrus uit te delen gedurende de reis", stelde hij. Zijn voorstel was wellicht niet geheel ernstig bedoeld, maar als het geld werd besteed aan degelijk internet, comfortabelere stoelen, sneller inchecken en waarom niet zelfs een gratis glas bubbels geserveerd door een gewone ober, hoeveel reizigers zouden er dan echt zoveel belang aan hechten veertig minuten eerder aan te komen?

Een laatste mogelijke fout bij de evaluatie van een keuze (of de huidige situatie) is dat we de kosten geïsoleerd bekijken, en niet als opportuniteitskosten. Als we die kosten willen verlagen (omdat we efficiënter willen zijn), moeten we eigenlijk ook kunnen uitdrukken wat we dan wel zouden doen met wat we besparen, en er zeker van zijn dat dit een waardevollere besteding is, dan wat we zouden opofferen door een goedkopere optie te kiezen. Kunnen we dat niet, dan is het misschien toch niet zo'n goede keuze.

Moeten we dan nooit een moeilijke keuze maken tussen efficiëntie en waarde? Nee, niet echt. Efficiëntie kan best het hele verhaal vertellen, zolang we rekening houden met alle manieren waarop we waarde verkrijgen. Dat geldt zelfs voor diegenen voor wie efficiëntie op zich het enige is wat telt.

LEES OOK
Koen Smets / 15-03-2024

Overweldigd door weidse horizonten

Moderne technologie verschaft ons toegang tot een overvloed aan dingen.
horizon
Koen Smets / 08-03-2024

Juist

Wat juist is voor mij, is niet noodzakelijk juist voor jou.
alcotest2
Koen Smets / 08-12-2023

Een moeilijk evenwicht

De afweging bepaalt bijna al onze beslissingen maar we passen ze vaak niet helemaal correct toe.
500 blogs