Gaslobby pusht EU naar miljardeninvesteringen in gasinfrastructuur

Terwijl de energiecrisis kraters sloeg in het budget van gewone burgers, deed de gasindustrie gouden zaken. De vijf grootste olie- en gasbedrijven zagen hun winsten in 2022 met liefst 95% toenemen: van 99 miljard euro in 2021 naar 192 miljard euro een jaar later.  

Maar ook de toekomstige winsten lijken verzekerd, blijkt uit een nieuw rapport van Greenpeace. De milieuorganisatie toont hoe de paringsdans tussen Europese beleidsmakers en de internationale gaslobby tijdens de crisis het startschot gaf voor een massale uitbouw van lng-infrastructuur, gefinancierd met publieke middelen.

Die enorme investeringen zijn geen weerspiegeling van de werkelijke noden volgens Greenpeace. Ze bieden bovendien geen passend antwoord op acute Europese kopzorgen rond energiebevoorrading.

De langetermijncontracten die de expansie voortstuwen, maken Europa wel voor lange tijd afhankelijk van duur en vervuilend Amerikaans freedom gas. "Geen oplossing op korte termijn, maar wel een ramp op lange termijn", stelt Greenpeace in het rapport.

De wolf en de schapen

Luttele maanden na de inval van Rusland in Oekraïne lanceerde de Europese Commissie een ambitieus plan om de energiebevoorrading in Europa te verzekeren en zo snel mogelijk komaf te maken met de Europese afhankelijkheid van Russisch pijplijngas.

Het REPowerEU-plan moest stokken in de wielen steken van Russisch president Vladimir Poetin, die de gaskraan naar Europa als handzaam oorlogswapen inzette. De Europese Commissie wou bovendien ook meteen het momentum aangrijpen om de broodnodige transitie naar duurzame energie in Europa te versnellen.

Van meet af aan kreeg het European Network of Transmission System Operators for Gas (ENTSOG), de organisatie die de belangen verdedigt van 45 Europese gasoperatoren, een centrale rol toebedeeld in het realiseren van die ambities. Pascal De Buck, CEO van gasnetbeheerder Fluxys, heeft een zitje in het bestuur van ENTSOG.

ENTSOG werd belast met het identificeren van de energienoden en moest projecten voorstellen om die noden te lenigen. Daarvoor kunnen leden van de organisatie rekenen op financiële steun uit onder meer het coronaherstelfonds. Volgens Mathieu Soete, beleidsmedewerker energie bij Greenpeace Belgium, is het inschakelen van ENTSOG "alsof de herder de wolf binnenhaalt om op de schapen te letten”.

“Een duidelijker voorbeeld van belangenvermenging is moeilijk voor te stellen”, zei Pascoe Sabido, onderzoeker bij Corporate Europe Observatory, daarover eerder.

Fluxys laat weten dat het voorlopig niet wil ingaan op de kwestie.

Gegijzeld door freedom gas

Om een uitweg te bieden uit de energiecrisis schoof ENTSOG Amerikaans vloeibaar gas (liquified natural gas of lng) naar voor als de heilige graal. In 2022 importeerde Europa 73% meer lng dan in 2021. In België ging het zelfs over een stijging met 175%.

Als we enkel kijken naar de import van Amerikaans lng gaat het om een stijging met 140% voor Europa en een duizelingwekkende 1.337% voor België.

Europese importeurs sluiten enorme contracten af met Amerikaanse leveranciers, met het Texaanse Cheniere Energy Inc. op kop. Die contracten gebruiken die leveranciers als hefboom om geld te kunnen lenen voor de verdere uitbouw van de ontginnings- en exportcapaciteit in de VS.

Verdere uitbouw lng-infrastructuur

In het kielzog van het conflict tussen Rusland en Oekraïne werd het geopolitieke energielandschap hertekend. Dit leidt tot een wildgroei van lng-infrastructuur aan beide kanten van de oceaan. Het komende decennium gaan we zelfs naar meer dan een verdubbeling van de bestaande infrastructuur.

In de lng-terminal van Fluxys in Zeebrugge is uitbreiding op til van de hervergassingsinfrastructuur. Die maakt het mogelijk om lng opnieuw om te zetten naar gasvorm zodat het via de pijplijn kan getransporteerd worden. Tegen 2026 zou de hervergassingscapaciteit bijna verdubbeld moeten zijn, van 9 naar 17,6 miljard m³.

Het Institute for Energy Economics and Financial Analysis (IEEFA) bracht de operationele en op til zijnde lng-projecten in heel Europa precies in kaart:

In de VS houdt de expansie gelijke tred. Met name aan de Golf van Mexico, een gebied met nu al een enorme concentratie aan olieraffinaderijen, petrochemische faciliteiten en sites voor de ontginning van ruwe aardolie:

Die gevoelige verhoging van de exportcapaciteit in de VS belooft niet veel goeds voor de zogenoemde sacrifice zones: door industrie verontreinigde gebieden, voornamelijk bevolkt door mensen uit lagere inkomenscategorieën en minderheidsgroepen.

Door de water- en luchtverontreiniging in het uitgestrekte gebied, lopen inwoners nu al gevoelig meer risico op het ontwikkelen van gezondheidsproblemen. De streek tussen New Orleans en Baton Rouge staat daarom sinds jaar en dag gekend als cancer alley, de kankersteeg.

De verdere uitbreiding van lng-infrastructuur aan de Amerikaanse Golfkust zet de leefbaarheid van een van de zwaarst vervuilde regio's van de VS verder op het spel. Ze dreigt bovendien de klimaatdoelstellingen buiten bereik te duwen.

Publiek geld voor schadelijke projecten

Om de massale uitbreiding van het lng-netwerk mogelijk te maken, schortte Europa tijdelijk het schadebeginsel op, toonde Investigate Europe aan. Dat principe schrijft voor dat enkel projecten die geen ecologische schade veroorzaken in aanmerking komen voor publieke financiering. Maar nood breekt wet, blijkt eens te meer.

Volgens het rapport van Greenpeace was het de gaslobby zelf die aandrong op een herschikking van de prioriteiten. Klimaatambities moeten even naar het achterplan, pleitte lobbygroep Gas Infrastructure Europe (GIE) zelfs expliciet in haar antwoord op het REPowerEU-plan.

Om de energiecrisis het hoofd te bieden, is volgens GIE vooral “een focus op de korte termijn nodig". GIE drong daarom net als ENTSOG met succes aan op versnelde Europese goedkeuringsprocedures om de uitbouw van gasinfrastructuur mogelijk te maken. 

De crisis rechtvaardigde volgens de vertegenwoordigers van de gasindustrie een (tijdelijke) omkering van het zogeheten 'energietrilemma': niet het klimaat, maar de bevoorradingszekerheid moest de voornaamste zorg zijn, gevolgd door betaalbaarheid. De ecologische voetafdruk donderde naar de derde en laatste plaats op het prioriteitenlijstje.

Gasoperatoren maakten volgens Greenpeace "cynisch gebruik van de situatie", en wisten beleidsmakers te verleiden tot overbodige en irrationele investeringen in de fossiele industrie. Die dreigen Europa bovendien voor lange tijd afhankelijk te maken van duur en vervuilend Amerikaans vrijheidsgas.

Meer capaciteit voor minder vraag

Bij die forse investeringen zijn ecologische, maar evenzeer economische vragen te stellen. Is verdere uitbreiding van de fossiele infrastructuur wel nodig? Zelfs op het hoogtepunt van de energiecrisis bleef een groot deel van de bestaande lng-capaciteit in Europa onderbenut.

De benuttingsgraad van de technische capaciteit voor hervergassing in Zeebrugge lag in 2022 op 61%. De onderbenutting bedroeg in België dus bijna 40%. In Spanje liep de onderbenutting van lng-terminals zelfs op tot 60%. Toch zet de lng frenzy zich onverminderd door. Ook Fluxys plant een verdere uitbouw van infrastructuur in onder meer Griekenland en Duitsland.

De wildgroei aan lng-infrastructuur weerspiegelt overigens geenszins de reële noden of de te verwachten evolutie in gebruik. De huidige en toekomstige lng-capaciteit overschrijdt het volume van het uitgerangeerde Russisch pijplijngas ruimschoots.

Global Energy Monitor berekende dat de voorgestelde bijkomende Europese lng-capaciteit alleen al goed zou zijn voor 195 miljard kubieke meter extra vloeibaar gas. Dat tegenover een totale import van 155 miljard kubieke meter Russisch gas in 2021.

Dat terwijl de vraag naar gas volgens de Europese klimaatwet tegen 2030 met minstens 35% naar beneden moet. Binnen enkele jaren komen we dan in een situatie terecht waarin de capaciteit stijgt, maar de vraag daalt.

De bijkomende infrastructuur zal bovendien ten vroegste over vijf jaar volledig gebruiksklaar zijn. Ruim te laat dus om een uitkomst te bieden voor de huidige zorgen rond bevoorradingszekerheid, die Europa komende winter mogelijk opnieuw parten zullen spelen.

Wil Europa de klimaatdoelstellingen halen, dan wordt (een groot deel van) het bestaande en geplande lng-netwerk binnen afzienbare tijd redundant. In dat scenario zijn de huidige investeringen niet veel meer dan een verkwanseling van publieke middelen.

Professor Jean-Francois Mercure van de Universiteit van Exeter waarschuwde eerder in The Guardian en Nature Energy al dat dit in het slechtste geval uitzicht geeft op een financiële crisis met dezelfde grootteorde als die van 2008. In een scenario waarin investeringen stijgen terwijl de vraag (drastisch) daalt, dreigen investeerders achter te blijven met waardeloze activa (stranded assets) en een enorme schuldenberg.

Lng veel vervuilender

Als de infrastructuur daarentegen wel operationeel wordt en blijft, worden de klimaatdoelstellingen onbereikbaar. Lng is veel vervuilender dan gas uit pijpleidingen. Zo is aardgas vloeibaar maken en houden bijzonder CO2-intensief en komen ook bij het verschepen van het goedje heel wat broeikasgassen vrij.

Bovendien wordt Amerikaans lng voor het grootste deel gewonnen uit hard schaliegesteente door middel van hydraulic fracking, een technologie die bijzonder schadelijk is voor mens en milieu en om die reden verboden in het grootste deel van Europa. Bij de ontginning van dat schaliegas komt onvermijdelijk ook methaan vrij, een broeikasgas dat op korte termijn meer dan tachtig keer het opwarmingspotentieel heeft van koolstofdioxide, wat de opwarming van de aarde nog verder versnelt.

De volledige ingebruikname van bestaande en geplande lng-infrastructuur in de VS zou leiden tot een verdriedubbeling van de uitstoot van broeikasgassen. Europa zou zich kunnen verwachten aan een extra uitstoot van 950 miljoen ton CO2 per jaar, het equivalent van 211 miljoen auto’s.

Vechten om relevantie

De fossiele industrie dreigt de wereld de komende decennia dus gegijzeld te houden in een onmogelijk dilemma. “Als we de infrastructuur gebruiken is het slecht voor het klimaat, als we ze niet gebruiken is het slecht voor het budget”, vat Mathieu Soete van Greenpeace het samen. Een hedendaagse variant op het aloude "uw geld of uw leven", lijkt het wel.

De crisis was nochtans het uitgelezen moment om voluit te gaan voor goedkopere, hernieuwbare energie, maar de gasindustrie zag vooral een kans om zichzelf relevant te houden, geeft Soete aan.

In een Europa dat zich engageert om 55% minder broeikasgassen uit te stoten tegen 2030 en mikt op klimaatneutraliteit tegen het midden van deze eeuw, krijgt de fossiele industrie het steeds moeilijker om haar bestaansrecht te rechtvaardigen. "Over heel de wereld zien we steeds vaker hoe de gasindustrie de politiek als instrument gebruikt om eigen belangen door te duwen", zegt Soete.

Onze overheden stellen een enorm vertrouwen in de gassector om ons door de crisis te loodsen, “maar taken als de gasvraag inschatten en infrastructuur voorstellen zouden veel beter aan een onafhankelijke instelling van experten worden toevertrouwd", zegt Soete. "Alleen zo kunnen we ons energiesysteem in lijn brengen met onze klimaatdoelen."

De belangrijkste boodschap van het rapport is volgens Soete dan ook dat we de gasindustrie eindelijk moeten gaan bekijken en behandelen als "de verwoestende industrie die ze is. Zo is het ook ooit gegaan met de tabaksindustrie. Je kan je nu toch ook niet meer voorstellen dat Philip Morris een doorslaggevende stem krijgt op een gezondheidscongres?”