De raad van bestuur van de UGent buigt zich vandaag over omstreden besparingsplannen. Apache maakte vorige week (20/3) details bekend over deze kerntakennota 2.0. De universiteit moet tegen 2027 een tekort van 33,6 miljoen euro wegwerken. Daarvoor zal niet alleen bij de faculteiten, maar vooral in de ondersteunende diensten stevig worden geknipt. De vakbonden vrezen dat ruim tweehonderd banen op het spel staan.
Ook het duurzaamheidsbeleid komt in het vizier. In de voorliggende besparingsplannen stelt het managementteam voor om de personeelsmiddelen te schrappen voor het Green Office, de ‘duurzaamheidsdraaischijf’ van de universiteit. Meer dan 2.000 studenten, medewerkers en professoren tekenden de afgelopen dagen een petitie om hierop niet te besparen.
Bovendien besliste de UGent recent ook om duurzaamheid niet langer als rode draad in de werking te integreren. Duurzaamheid is namelijk een van de acht universiteitsbrede beleidskeuzes die vervroegd en met onmiddellijke ingang worden stopgezet.
Het besparingsvoorstel lekte uit op het moment dat de UGent net twee belangrijke stemmen in het klimaatdebat lauwerde. De Amnesty International Leerstoel werd dinsdag (21/3) uitgereikt aan Elisabeth Wathuti, een milieuactivist en klimaatleider uit Kenia. En vorige vrijdag (24/3), op het verjaardagsfeest van de UGent, kreeg Eurocommissaris Frans Timmermans een eredoctoraat voor zijn klimaatbeleid.
"Ik denk dat in deze tijd universiteiten, de wetenschap, cruciaal zijn om ons door deze crisis te loodsen”, zei Timmermans in een reactie. De UGent vond de toekenning gepast "als maatschappelijk geëngageerde universiteit die duurzaamheid hoog in het vaandel voert".
Beperkte kosten
Nochtans zijn de personeelskosten voor het duurzaamheidsbeleid vrij beperkt. Green Office, het centrale aanspreekpunt, telt 2,5 voltijdse equivalenten en vijftien jobstudenten die acht uur per week vergoed worden. Dat is goed voor een bedrag dat schommelt tussen 100.000 en 200.000 euro per jaar.
Dat die kost al bij al beperkt is, heeft te maken met het gehanteerde model van het Green Office, dat ondertussen in zeventig Europese universiteiten bestaat. Zo'n Green Office draait precies rond het vrijwillig samenbrengen van personeelsleden en studenten die zich inzetten voor een meer duurzame organisatie.
“Het Green Office vormt het aanspreekpunt, verbindt en versterkt het duurzaamheidsbeleid door samenwerkingen op te starten tussen beleidsmedewerkers, onderzoekers, studenten, vrijwilligers, de stad… en zet sterk in op participatie en communicatie,” zo onderstreept ook het laatste duurzaamheidsverslag van de UGent.
Niet alleen is de (personeels)kost beperkt, de duurzaamheidsvoorstellen van de afgelopen jaren leveren ook besparingen op. De onderzoeksgroep Bouwfysica slaagde er bijvoorbeeld via het Green Office in om op één kwartaal 40.000 euro aan water- en energiekosten te besparen door processen in het gebouw Locus aan te passen.
Daarnaast zijn via het Green Office ook overheidssubsidies binnengehaald, zoals bijna 250.000 euro om het waterbeheer op campus Ardoyen voor de hele site te bekijken. In de buurt van de Coupure zet de UGent met andere partners in op ontharding en groenblauwe terreinen. Ook daarvoor werd ruim 130.000 euro aan subsidies binnengehaald.
Al is niet elke besparing meteen financieel meetbaar. Zo zijn besparingen die leiden tot minder uitstoot van broeikasgassen als klimaatwinst in te boeken. Die maatschappelijke return wordt ook bereikt door scripties over duurzaamheidsthema’s in de kijker te zetten, met opleidingen, debatten en workshops, en ook middels de aanwezigheid van de UGent in internationale netwerken.
Grote stappen vooruitzetten
“Het Green Office vergt een relatief kleine investering, maar kan gewoon heel veel opleveren, ook financieel”, zegt professor Bosecologie en -beheer Kris Verheyen van ForNalab (UGent). “De universiteit heeft veel kennis in huis, over de hele breedte. Door die kennis te mobiliseren, gebaseerd op vrijwillig engagement van medewerkers en studenten, kunnen heel grote stappen vooruitgezet worden.”
“In de transitieplannen alleen al staat de best beschikbare kennis, je kan je daarmee op het voorplan zetten van duurzame ontwikkeling, maar tegelijk ook kostenbesparend werken. Als burgerlijke ingenieurs erin slagen jaarlijks tienduizenden euro’s aan water en elektriciteit te besparen in één gebouw, dan vallen daar ongetwijfeld veel meer winsten mee te boeken als je dat voor het hele patrimonium onder de loep zou nemen", zegt Verheyen.
"Op vlak van groenbeheer en biodiversiteit zouden we ook kritisch kunnen nadenken of er overal intensief beheerd moet worden, of waar we groen gericht kunnen gebruiken om bijvoorbeeld koeling te voorzien. Radicaal inzetten op duurzaamheid zal, zeker op termijn, kostenbesparend werken.”
Ook professor Milieu- en biodiversiteitsrecht An Cliquet (UGent) wijst erop dat duurzaamheidsbeleid niet als kost gezien kan worden. “Investeren in duurzaamheid betekent ook dat we op andere vlakken geld kunnen uitsparen, bijvoorbeeld door zuiniger water- of energieverbruik."
"Maar het gaat bijvoorbeeld ook over aandacht hebben voor welzijn. Biodiversiteitsplannen zijn bijvoorbeeld goed voor de biodiversiteit, maar ook voor het welzijn van ons personeel, studenten en omwonenden.”
Vakbonden lanceren tegenoffensief
Vakbond ACOD UGent is niet te spreken over de besparingen die de rector, vicerector, directeurs, decanen en beheerders aan de raad van bestuur voorleggen. ACOD UGent lanceerde een eigen nota met voor 12 miljoen euro alternatieve besparingsvoorstellen.
De vakbond stelt het universiteitsbestuur onder meer voor om in eigen vet te snijden. De extra vergoedingen voor het managamentteam halveren kan ruim 300.000 euro opleveren. Dienstreizen in economy class zorgen voor nog eens 250.000 euro besparing, geeft de vakbond onder meer aan.
ACOD UGent suggereert ook om te besparen op enkele stokpaardjes van het rectoraat, onder meer op de vrije budgetten voor strategische beleidsinitiatieven, onderzoeksprojecten met bedrijven "buiten de begroting", of het Noord-Amerikaplatform.
Niet langer externe parkings huren en een systeem van betalend parkeren invoeren, kan de UGent jaarlijks meer dan 1 miljoen euro opleveren, stond eerder in de transitieplannen die het Green Office mee opstelde. Voorstellen die ook ACOD overneemt.
De vraag is natuurlijk of het kostenplaatje de enige drijfveer is om te knippen in de duurzaamheidsidealen. Het voorstel komt allerminst uit de lucht gevallen. In 2019 besliste de UGent namelijk om twee jaar lang in te zetten op zes universiteitsbrede beleidskeuzes of UBK's, waaronder duurzaamheid en diversiteit. In 2021 werd die focus verlengd tot 2026 en uitgebreid met doelstellingen rond internationalisering en psychosociaal welzijn.
Faculteiten kregen de keuze om zich te engageren voor drie van de acht aandachtspunten. Zij formuleerden recent ook nieuwe doelstellingen, maar die zullen niet meer voorgelegd worden aan het universiteitsbestuur.
Want al op 3 maart, nog voor de kerntakennota met de besparingsvoorstellen werd opgemaakt, besliste de raad van bestuur om "de UBK-methodiek met onmiddellijke ingang stop te zetten en de tweede UBK-cyclus onmiddellijk te beëindigen". Dat staat letterlijk en zonder bijkomende motivering in het verslag van de bestuursraad. Die formele beslissing betekent dus een duidelijk breuk met de aangegane engagementen rond onder meer duurzaamheid en diversiteit.
Controverse
De beslissing om de UBK-methodiek vroegtijdig stop te zetten, blijkt nu ook een voorafname op de voorliggende kerntakennota. De raad van bestuur besliste eveneens tijdens de vergadering van 3 maart om het managementteam "met de verdere uitvoering van deze beslissing te belasten en de budgettaire effecten ervan op te nemen in het ontwerp van kerntakennota 2.0".
In de besparingsnota van 16 maart wordt gesproken over "een verlichting van de taakbelasting" en een rechtstreekse besparing van 500.000 euro op ondersteunende diensten van interne of externe opdrachthouders. Dat geld dient uiteraard niet enkel voor de doelstelling duurzaamheid, maar voor de acht verschillende UBK’s samen.
Het is niet de eerste keer dat het duurzaamheidsbeleid onder vuur komt te liggen. In september 2022 werden vier transitieplannen van de agenda van de raad van bestuur gehaald, waardoor concrete actieplannen in de schuif bleven. Eerder dat jaar was er ook een breed protest tegen boskap aan De Sterre en UZ Gent, wat indruiste tegen het eigen biodiversiteitsplan en waarbij de universiteitstop moest inbinden.
Een van de CO2-besparingsmaatregelen binnen het duurzame beleid over reizen, was de breed gecommuniceerde verwachting om de trein te nemen als de bestemming op minder dan acht uur reizen ligt. Maar dat leidde tot discussie en een aanpassing van de governancestructuur binnen de commissie duurzaamheid die de raad van bestuur adviseert.
“Laat duidelijk zijn dat de UGent in de toekomst blijft inzetten op de thema’s van de UBK’s”, zegt UGent-woordvoerder Tine Dezeure. “Er zijn beleidsplannen en actieplannen opgemaakt rond die thema’s en deze plannen blijven onverkort doorlopen."
"Het diversiteitsplan van de UGent bijvoorbeeld blijft van kracht en zal worden gerealiseerd. De stopzetting van de UBK-methodiek impliceert wel dat acties die waren voorgesteld in het kader van de UBK’s mogelijk stopgezet of bijgestuurd worden.”
Kerntaak
De reactie van de UGent toont wel dat eerder aangegane engagementen onder druk staan. Zo wil de UGent tegen 2050 klimaatneutraal zijn. Daartoe is ondertussen een eerste tienjarig traject met acties opgesteld.
Het laatst beschikbare opvolgrapport over het energiebeleidsplan 2020-2030 toont de urgentie van bijkomende maatregelen om de doelen te bereiken. Maar de besparingsnota legt de focus op "kerntaken" en spreekt over "geen eigen doelstellingen los van die kerntaken".
Professor An Cliquet verzet zich tegen het argument dat investeren in duurzaamheid geen kerntaak van de universiteit zou zijn. “Deze discussie draait fundamenteel over welke studenten we aan de maatschappij willen afleveren. We kunnen ons toch niet vervreemden van de huidige uitdagingen? Bovendien staan de huidige plannen in schril contrast met de beleidsplannen van de afgelopen jaren.”
“We staan voor de grootste uitdagingen van onze tijd. Ik vind dat de universiteit een koploper moet zijn op vlak van duurzaamheidsbeleid en niet enkel moet doen wat wettelijk opgelegd wordt. Dat is toch de teneur die ik hoor, al zijn er nog geen definitieve beslissingen. Nochtans hebben we de kennis en de mensen om stappen verder te zetten. We hebben ook een voorbeeldfunctie voor de rest van de maatschappij.”
Een gelijkaardig geluid is te horen bij professor Kris Verheyen. "Anno 2023 kan een universiteit het zich niet permitteren om niet radicaal in te zetten op duurzaamheid in de brede zin." Verheyen zegt wel wel begrip te hebben voor de penibele financiële toestand en toont ook zijn empathie voor andere initiatieven die on hold moeten worden gezet.
"Uiteraard komen die thema’s in het onderwijs en onderzoek aan bod, maar als instelling kan je het niet maken om zelf geen leidend voorbeeld te zijn in de transitie naar een meer duurzame organisatie. Als je ziet hoe er in de bedrijfswereld versneld werk van gemaakt wordt, en als je ook aan de toekomst denkt, dan moeten we die rol als universiteit opnemen."
"Met het schrappen van het Green Office blijft er aan de UGent in termen van duurzaamheidsbeleid nauwelijks nog iets over. Dat is redelijk onbegrijpelijk.”
Vlaamse financiering
Rector Rik Van de Walle wijst erop dat de Vlaamse Regering het eigen financieringsdecreet uit 2008 niet nakomt. Hierdoor zou de UGent nu jaarlijks meer dan 80 miljoen euro basisfinanciering te weinig ontvangen. De gebroken beloften doen ook andere instellingen tekort.
Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wees vrijdag (24/3) op de bijkomende middelen die de regering vrijmaakte en zei dat "als het echt zo zou zijn dat Vlaanderen decretale verplichtingen niet zou nakomen, dan stonden alle juristen die de UGent rijk is al lang aan te schuiven bij de Raad van State of het Grondwettelijk Hof".
Op de vraag om meer verduidelijking over de kritiek op “beslissingen die gemaakt zijn door voorgangers van de huidige rector” waardoor er nu bespaard moet worden, verkoos Weyts niet in te gaan.
