“Het is een historische dag.” Niet alleen minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) gebruikte dit euforische zinnetje op 6 maart tijdens de studiedag ‘Gender en pensioen’ van PensionStat.be, het online platform van de federale overheidsdienst voor pensioenen. Lalieux diende vorige zomer een pensioenplan in waarvan vooral de pensioenbonus, bedoeld om werknemers langer aan de slag te houden, door de Europese Commissie afgeschoten werd.
België krijgt voorlopig geen 850 miljoen euro relancesteun van Europa zolang ons land geen ernstige inspanning doet om de vergrijzingskosten te temperen. Lalieux heeft een nieuwe reeks voorstellen klaar, maar volgens De Tijd ziet dat nieuwe plan er budgettair nog slechter uit.
De euforie van Lalieux had dus niets met dat nieuwe pensioenplan te maken, maar wel met een primeur voor wie van statistieken houdt: voor het eerst is er een betrouwbare monitoringtool beschikbaar voor de pensioenen in België.
Duidelijke cijfers moeten helpen bij het pensioendebat, onder andere over het veronderstelde verschil tussen vrouwen en mannen. Geen euforie daarover: de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen bestaat.
Mannen krijgen gemiddeld 20% meer wettelijk pensioen dan vrouwen. Dat geldt althans voor in het totaal ruim 113.000 Belgen die in 2021 voor het eerst een wettelijk rustpensioen uitbetaald kregen. Die groep vertegenwoordigt maar 5% van de bijna 2,5 miljoen Belgische gepensioneerden. In het totaal hebben zij recht op een bedrag van 51,5 miljard euro.
Ambtenaren rijkelijk bedeeld
Het gemiddelde wettelijke pensioen voor de onderzochte groep mannen bedraagt 1.989 euro. Voor de vrouwen is dat 1.586 euro. Een verschil van 403 euro of 20% per maand. Die cijfers zijn brutobedragen. Wettelijke pensioenen worden ook aan belastingen onderworpen.
Bij de ambtenarenpensioenen is de kloof tussen mannen en vrouwen het kleinst: 7%, met respectievelijk 3.136 en 2.911 euro. Voor de werknemerspensioenen loopt de kloof op tot 26%: respectievelijk 1.760 en 1.295 euro.
Voor de zelfstandigenpensioenen is de kloof uitermate groot: 56%, met respectievelijk 1.082 en 480 euro. Opmerkelijk: er is één subcategorie waar vrouwen een klein beetje meer (2%) pensioen ontvangen dan mannen: ongehuwde vrouwen krijgen gemiddeld 1.720 euro wettelijk pensioen, ongehuwde mannen 1.681 euro.
De onderzochte groep gepensioneerden vertelt iets over mensen die in de jaren 70 en 80 actief werden. Het voordien allesoverheersende kostwinnersmodel met de vrouw aan de haard en de werkende man begon toen langzaam te evolueren naar een tweeverdienersmodel.
Volgens Marjan De Coster, onderzoeker aan KU Leuven blijft de (onderzoeks)focus op het verschil tussen mannen en vrouwen nodig. “We blijven in België met structurele ongelijkheid zitten, ook op de arbeidsmarkt.”
Tweede pijler
Tussen het wettelijke pensioen (de zogenaamde eerste pijler) van mannen en vrouwen gaapt er dus een behoorlijke kloof. Die wordt enkel wijder wanneer ook het aanvullende pensioen (de tweede pijler) in rekening gebracht wordt. Het aanvullende pensioen is een kapitaal dat uitbetaald wordt in aanloop naar of bij pensionering.De pensioenkloof stijgt dan tot 23%.
Mannen ontvangen gemiddeld 2.121 euro, vrouwen 1.633 euro per maand, telkens bruto. Neem je enkel het aanvullende pensioen onder de loep, dan gaapt er een gigantische kloof tussen mannen en vrouwen: die loopt op tot 50%. Mannen krijgen gemiddeld een kapitaal van 83.762 euro, vrouwen 41.546 euro. Ook de aanvullende pensioenen zijn brutobedragen, eveneens onderhevig aan belastingen.
De pensioenkloof houdt uiteraard rechtstreeks verband met de loonkloof tussen vrouwen en mannen op de arbeidsmarkt. Volgens recent onderzoek van hr-dienstverlener Securex nam die loonkloof tussen 2021 en 2022 toe met 4,4%. Hoofdschuldige daarvoor is de inflatie. De brutolonen van mannen liggen nog altijd hoger dan die van vrouwen en de inflatie deed dat verschil toenemen.
Naast de loonkloof ziet Kamerlid Nahima Lanjri (CD&V) ook de zorgkloof als een belangrijke factor voor het grote verschil in pensioen tussen vrouwen en mannen. “In het verleden met het kostwinnersmodel was dat absoluut zeker, maar ook nu nog wordt voor zorgtaken in de eerste plaats naar vrouwen gekeken.”
Duiding van loonkloof
Marjan De Coster treedt haar bij en wijst op de zwangerschapsdiscriminatie op de Belgische arbeidsmarkt. “De cijfers van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen zijn schrijnend. Drie op de vier vrouwen die zwanger raken, worden op een of andere manier gediscrimineerd op het werk. Dat gaat niet alleen om ontslag, het kunnen ook seksuele toespelingen zijn of vormen van onverdraagzaamheid op het werk.”
De onderzoeker probeert ook de loonkloof te duiden tussen mannen en vrouwen. “Als je het Europese cijfer van Eurostat als bron neemt, dan is de loonkloof maar 5,2%. Dat lijkt een mooie score, zeker als je dat vergelijkt met het Europese gemiddelde van 15%."
"Maar als je de cijfers van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen als maatstaf neemt, dan loopt de loonkloof op tot 9,2% en zelfs tot 23% als je de juiste herberekeningen doet voor deeltijds werk.”
In haar gedroomde pensioenscenario ziet Nahima Lanjri een eerste pijler (de wettelijke pensioenen) die voldoende sterk is. “Daarnaast pleit ik ervoor om de tweede pijler, het aanvullende pensioen waarvoor je werkgever afdraagt, verplicht te democratiseren. Zo zorg je ervoor dat iedereen een aanvullend pensioen krijgt."
"Als je werkgever 3% van je brutoloon afdraagt voor het aanvullende pensioen, dan levert dat voor iemand met een bruto jaarloon van 50.000 euro 9% meer pensioen op.”
Met de verhoging van de wettelijke pensioenleeftijd heeft Lanjri op zich geen probleem. “Dat hoort bij het betaalbaar houden van de pensioenen en we leven ook allemaal langer. Maar voor zware beroepen moet het mogelijk zijn om vroeger te stoppen, zonder te veel te moeten inboeten op je pensioen.”
Splitsing voor koppels
In 2025 stijgt de pensioenleeftijd naar 66 jaar en in 2030 naar 67 jaar. Voor Lanjri mogen de zorgjaren mee tellen voor het pensioen. “Tegelijk pleit ik ervoor dat de bedragen die je krijgt voor ouderschapsverlof of verlof medische bijstand meer naar Scandinavische hoogtes gaan.”
De Coster twijfelt aan de zogenaamde vrije keuze van mensen die zorgtaken opnemen. “Als er kinderen komen, is het toch vooral de vrouw die thuisblijft of deeltijds werkt, ook omdat vrouwen vaker in een job zitten die lager verloond wordt. Mannen zitten meer in IT-jobs of STEM-beroepen. Die lonen zijn hoger dan in de zorgsector of het onderwijs. Als er dan gekozen moet worden, blijft degene met het laagste loon thuis.”
Is er niet ook een opvallende kloof tussen laag- en hoogopgeleiden? Volgens Lanjri is die er wel degelijk. “Maar ik zie vooral een verschil tussen hoge en lage lonen dat ervoor zorgt dat ook de pensioenverschillen zo groot zijn, vooral in de aanvullende pensioenen."
"Bij de laagste lonen heeft slechts een op de drie een aanvullend pensioen, bij de hoogste lonen is dat negen op de tien. Niet elke hooggeschoolde krijgt een hoog loon. Kijk naar iemand die verpleging studeert: zeker hooggeschoold, toch moet je geen hoog loon verwachten.”
Lanjri pleit voor een splitsing van pensioenen die koppels samen opbouwen. “Ik diende een wetsvoorstel in zodat de wettelijke en aanvullende pensioenen die je samen hebt opgebouwd tijdens het samenleven op te tellen en te delen door twee, zodat elke partner evenveel pensioen krijgt. Zo zorg je ervoor dat gezamenlijke loopbaankeuzes niet leiden tot een laag pensioentje voor de ene en een hoog pensioen voor de ander.”
De Coster benadrukt de waarde van sensibiliseren. “Ik roep ook op om solidair te zijn met alle vrouwen. Dus ook met vrouwen van een etnische minderheid of vrouwen met een handicap. Zij hebben zeker nog heftige struggles op de arbeidsmarkt.”
“Een wonderoplossing om de kloof tussen vrouwen en mannen te dichten is er niet, maar we mogen toch meer genderbewust worden”, stelt Hildegard Van Hove, coördinator bij het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen.
“Zijn we zeker dat de lonen in onze samenleving rechtvaardig zijn? Dat de loopbanen discriminatievrij zijn? Dat er altijd en overal gelijke kansen zijn voor vrouwen? Uiteindelijk draait alles rond de normen en verwachtingen van onze samenleving: daar ligt het echte werk.”
