Niet alle Belgische bedrijven mijden Rusland

Dominique Soenens
Belgische bedrijven in Rusland
'Als werkgever hebben we een grote verantwoordelijkheid richting onze medewerkers', klinkt het onder meer bij Unilin. (© Apache)
Een jaar oorlog in Oekraïne

Wakker worden in een andere wereld. Dat overkwam ons allen op 24 februari 2022 met de inval van Rusland in Oekraïne. Het gewapende conflict gaat zijn tweede jaargang in. Apache blikt in een minireeks op een eigenzinnige wijze terug op de woelige eerste twaalf maanden. We houden de blik ook gericht op de toekomst: hoe moet het nu verder?

De oorlog in Oekraïne heeft veel Belgische ondernemingen voor een dilemma geplaatst: de banden met Rusland helemaal doorknippen of niet? Velen zetten hun activiteiten stop, maar sommige bedrijven knippen de banden met het land niet of niet helemaal door.

Daarbij technologiebedrijf Barco, ramen- en deurenspecialist Deceuninck, UCB, Janssen Pharmaceuticals, baggeraar Deme, staaldraadfabrikant Bekaert en voedingsbedrijf Puratos (zie kaderstuk onderaan).

Ook Unilin Group is nog actief in Rusland. Het heeft er twee fabrieken, in Dzerzhinsk en Oryol, die samen zo’n 550 medewerkers tellen, zegt chief communications officer Sander Loridon. "De twee sites blijven draaien. Als werkgever hebben we een grote verantwoordelijkheid richting onze medewerkers."

Maarten Verbanck (Ontex Group): 'We veroordelen de inval in Oekraïne, maar voelen ook een sterke verantwoordelijkheid tegenover onze werknemers in Rusland en in Oekraïne'

"De risico’s en gevolgen voor onze medewerkers zouden niet te overzien zijn indien we onze activiteiten stopzetten. Onze laminaat- en vinylvloeren zijn producten voor de gewone burger, voor het leven van elke dag", zegt Loridon.

Ook Ontex Group, producent van verzorgings- en hygiëneproducten, met hoofdkwartier in Erembodegem, bij Aalst, is nog altijd in Rusland aanwezig. Het telt er zo’n 400 werknemers.

"We hebben een fabriek in Noginsk, in de regio Moskou, en een verkoop- en marketingkantoor in Moskou", zegt Maarten Verbanck, global external communications manager. "De fabriek in Noginsk produceert essentiële hygiëneproducten, dit wil zeggen luiers voor baby's en volwassenen."

"We veroordelen de inval in Oekraïne in de sterkst mogelijke bewoordingen, maar we voelen ook een sterke verantwoordelijkheid tegenover onze lokale werknemers, zowel in Rusland als in Oekraïne. Bovendien blijven wij ons inzetten om de lokale bevolking te bevoorraden in beide landen; een bevolking die behoefte heeft aan essentiële hygiëneproducten."

Vloeibaar aardgas 

Heel wat Belgische (familie)bedrijven verkozen om niet te reageren of duidelijkheid te scheppen over welke activiteiten ze vandaag nog hebben, zoals AGC Glass Europe, het Belgisch-Franse staalbedrijf Aperam, Agfa-Gevaert, Soudal, Van Genechten Packaging, luierfabrikant Drylock, petflessenfabrikant Resilux, Antwerp Metal Logistics, kraanbedrijf Sarens, Sibelco, Resinex en Septentrio, een producent van satellietnavigatiesystemen die ook voor militaire doeleinden gebruikt kunnen worden.

In zakenkrant De Tijd gaven Soudal en Drylock in maart 2022 aan niet meteen plannen te hebben om te vertrekken uit Rusland. "Wie zegt dat wij ons boeltje moeten pakken in Rusland en verhuizen, weet niet wat zaken doen is", zei Bart Van Malderen, CEO van Drylock. "Ik ben dat tendentieuze gedoe beu. Je moet ook realistisch zijn. Wij hebben gigantische investeringen gedaan. Een regime kan verdwijnen, maar het land en de bevolking blijven."

De import vanuit Rusland naar België nam in de eerste tien maanden van 2022 toe in vergelijking met een jaar eerder

Er zijn vandaag geen databases beschikbaar die aangeven welke bedrijven vandaag nog actief zijn in Rusland, maar uit cijfers van het Agentschap voor Buitenlandse Handel blijkt wel dat de import vanuit Rusland in de eerste tien maanden van 2022 toenam in vergelijking met een jaar eerder. In volume was er een groei van 17,2%, in waarde zelfs 79,7%.

De groei van de import van ‘minerale producten’ springt daarbij het meest in het oog: die verdrievoudigde in waarde. De toename is te danken aan de invoer van vloeibaar aardgas vanuit Rusland, waarvan de prijs de hoogte in schoot na het begin van het conflict.

Apache berichtte eerder al dat Rusland gouden zaken doet met België via gasnetbeheerder Fluxys, dat in 2015 een contract afsloot met Yamal LNG, de grootste LNG-producent van Rusland. Door de explosieve toename van de energieprijzen boekte Fluxys vorig jaar grote winsten, maar spijsde het tegelijk ook de oorlogskas van het Kremlin. "Wij moeten onze contractuele verplichtingen naleven", reageerde het bedrijf.

Ook de invoer van oliën en vetten steeg. In de eerste tien maanden ging de import vanuit Rusland in volume zelfs fors de hoogte in (+359%). Het gaat in de eerste plaats om lijnzaadolie, een belangrijk onderdeel van linoleum, al is niet te achterhalen om welke bedrijven het precies gaat.

Russische diamanten

Ook diamantbedrijven leven voor een belangrijk deel van de import vanuit Rusland. Een kwart van de ruwe diamanten die Antwerpen binnen komen, waren voor de inval in Oekraïne van Rusland afkomstig.

Ook in 2022 bleef de handel draaien. In juni werd voor 394 miljoen euro aan ruwe diamant richting Antwerpen verscheept, daarna viel de handel fors terug. Cijfers van de Nationale Bank van november geven aan dat de invoer van Russische diamant met 83% terugviel in vergelijking met een jaar eerder.

Eén bedrijf komt nadrukkelijk in het vizier: Alrosa, de grootste ontginner van diamant ter wereld, voor 33% in handen van de Russische overheid. CEO Sergei Sergeevich Ivanov onderhoudt goeie banden met Poetin: hij staat op de lijst met gesanctioneerde families close to Putin van het Amerikaanse ministerie van Financiën. In 2018 ontmoette Bart De Wever (N-VA) de Russische oligarch nog tijdens een handelsmissie naar Rusland.

Het bedrijf publiceerde in onverdachte tijden een lijst met leden van de Alrosa Alliance, klanten waar het een langetermijnrelatie mee heeft en waar ook een twintigtal Belgische bedrijven op staan. Het Russische bedrijf verwijderde die lijst bij het begin van de oorlog van zijn website, maar ze circuleert nog altijd. Ze geeft een inkijk in de vooral Belgische en Indiase klanten van Alrosa.

Tom Neys (AWDC): 'Zelfkastijding die 0 euro impact gaat hebben, maar wel nieuwe zwarte markten voor diamant creëert, zal op lange termijn een veel zwaardere ethische en humanitaire tol eisen'

Daarbij zitten onder meer Pluczenik Diamond Company – eigenaar Chaim Pluczenik was tot zomer vorig jaar voorzitter van belangenorganisatie Antwerp World Diamond Center (AWDC), Dali Diamond Company, Aspeco Belgium, IGC Group en Laurelton Diamonds Belgium.

Op de vraag of genoemde bedrijven ook vandaag nog handel drijven met Alrosa, zegt Tom Neys, woordvoerder bij AWDC: "Er zijn momenteel geen sancties, dus traders kunnen nog importeren vanuit Rusland. Een aantal zaken zijn wel gesanctioneerd."

"We merken uiteraard dat de aantallen drastisch gedaald zijn in het najaar 2022. Maar er blijft uiteraard diamant binnenstromen, omdat een groot deel hiervan noodzakelijk is voor industriële toepassingen zoals bijvoorbeeld medische instrumenten." De betrokken bedrijven reageerden niet op onze vragen.

Er zijn nog meer linken met Rusland. Voor de oorlog verwezen Pluczenik en Dali Diamonds naar Rusland op hun website, maar ze haalden dat weg. Via Wayback Machine, een tool waarmee je oude versies van websites kan terughalen, is te zien hoe Dali Diamonds zich in mei 2021 verheugt over de "strong and continuous relationship" met Alrosa.

In 2020 kreeg Dali Diamonds ook een tweejarige lening van de Russische Eximbank, een ontwikkelings- en investeringsvehikel van de Russische overheid. Het was de eerste keer dat dat gebeurde. "Het is een nieuwe mijlpaal voor Dali Diamonds om het vertrouwen te krijgen van de Russische Eximbank om hun eerste klant te worden voor diamanten", liet Isidore Morsel, voorzitter van Dali Diamond bij die gelegenheid optekenen.

Europa zou intussen werken aan een systeem waarbij diamanten uit Rusland getraceerd kunnen worden, een idee dat uitgerekend de Antwerpse diamantlobby bijzonder genegen is. Niet toevallig is het vooral België dat er op Europees niveau voor ijvert om de diamantsector buiten de economische sancties te houden.

"Niemand twijfelt aan het feit dat we alles moeten doen om economische impact te realiseren op de Russische staatskas", zegt Tom Neys. "Maar zelfkastijding die letterlijk 0 euro impact gaat hebben en tegelijkertijd nieuwe zwarte markten voor diamant in het leven roept, zal op lange termijn een veel zwaardere ethische en humanitaire tol eisen met gevolgen die niet te overzien zijn."

"Als we op G7-niveau een akkoord kunnen bereiken met een waterdicht traceability-systeem, dan kunnen we gemakkelijk 70 tot 80% van de markt afdekken." Concrete stappen in de richting van dergelijk systeem op Europees niveau zijn er vandaag nog niet. Bij de nieuwe economische sancties van Europa blijft de diamantsector opnieuw buiten schot.

Staal en bier

Sinds de oorlog in Oekraïne zijn er ook vragen over de aanwezigheid van het Russische staalbedrijf NLMK in Wallonië en dan vooral de verwevenheid van de Waalse overheid. Zo is NLMK Belgium Holdings een joint venture tussen het Russische staalbedrijf en Wallonie Entreprendre, een investeringsvehikel van de Waalse regering.

Het staalbedrijf voert vandaag nog altijd staal in uit Rusland. Al werkt het wel aan alternatieven, zegt communication manager Delphine Bernard. "Maar om het werk van 2.100 werknemers en vele onderaannemers te verzekeren, blijven we grondstoffen (metalen platen) uit Rusland invoeren, in overeenstemming met de regels van de Europese Unie." Het bedrijf geeft aan dat het enkel staal voor civiele doeleinden produceert.

Nog een Belgisch bedrijf dat in de kijker liep naar aanleiding van de oorlog in Oekraïne is AB InBev. In augustus vorig jaar raakte bekend werd dat de bierreus samen met zijn Turkse partner bier zou gaan brouwen in Rusland. De joint venture telt elf Russische brouwerijen en stelt er 3.500 mensen tewerk.

AB InBev maakte bekend dat hij zijn belang van 24% in de joint venture wil afstoten en schreef 1,1 miljard euro af voor de verkoop ervan, maar vandaag lopen de onderhandelingen over de verkoop van zijn aandeel in het partnerschap nog altijd.

Intussen brouwt de joint venture geen bier meer in Rusland, maar over de mogelijke import van bekende bieren als Budweiser, Palm of Leffe van de joint venture vanuit Turkije wordt niets gezegd. Het bedrijf wenst daar niet over te communiceren terwijl de onderhandelingen lopen.

Wie doet wat in Rusland?

Verschillende Belgische bedrijven lieten Apache weten vandaag nog altijd actief te zijn in Rusland, al dan niet in afgeslankte vorm. Een overzicht.

Barco

Halveerde zijn personeelsbestand, nu werken er nog een tiental mensen. "De meeste van onze activiteiten zijn stopgezet, wat overblijft zijn vooral de medische toepassingen (diagnostische schermen en uitrusting van operatiekwartieren), inclusief de gelinkte onderhoudsservices", zegt Willem Fransoo, directeur Investor Relations.

Bekaert

De staaldraadfabrikant heeft een fabriek in Lipetsk die zo’n 500 mensen tewerkstelt, en een kantoor in Moskou, waarvan de activiteit "aanzienlijk teruggeschaald" werd. Er zijn ook geen investeringen meer in de productievestiging.

Deceuninck

De ramen- en deurenspecialist heeft een productievestiging met kantoor op zo’n 150 kilometer van Moskou, waar zo’n 150 mensen werken. Alle investeringen en plannen werden gestopt bij het begin van de oorlog, banden met andere filialen werden doorgeknipt.

Deme

De baggeraar heeft geen operationele activiteiten meer in Rusland, maar heeft wel een filiaal met een beperkt aantal mensen, op minimum capaciteit, voor administratieve afhandeling. 

Janssen Pharmaceuticals

Blijft geneesmiddelen en medische hulpmiddelen leveren aan Rusland. "We geloven dat toegang tot gezondheidszorg van fundamenteel belang is", zegt woordvoerder Tim De Kegel. Het bedrijf geeft geen informatie over het aantal medewerkers in Rusland.

Ontex Group

De producent van verzorgings- en hygiëneproducten heeft een fabriek in Noginsk, in de regio Moskou, en een verkoop- en marketingkantoor in Moskou, die samen 400 mensen tewerkstellen. Het bedrijf zet de activiteiten verder onder voorwaarden, zoals strenge beperkingen op kapitaal- en reclame-uitgaven in Rusland en het naleven van de economische sancties.

Puratos

Voedingsbedrijf Puratos, dat vooral ingrediënten voor de bakkerijsector maakt, heeft een dochteronderneming in de regio van Moskou. De productie blijft draaien, sinds het begin van de oorlog worden er geen grondstoffen uit Rusland meer gehaald. Het bedrijf blijft omdat het de voedingsindustrie (en brood in het bijzonder) "essentieel vindt". Er worden geen grote projecten meer opgestart.

UCB

Heeft een filiaal in Rusland waar iets minder dan 70 mensen werken. Het bedrijf doet geen promoties en klinische studies meer, maar bezorgt wel nog medicijnen aan bestaande patiënten. "We hebben een verbintenis en een morele plicht om onze (bestaande) patiënten die aan ernstige ziekten lijden te helpen", zegt woordvoerder Laurent Schotte.

Unilin

De vloerenproducent heeft twee fabrieken, in Dzerzhinsk en Oryol, die samen zo’n 550 medewerkers tellen. De twee sites blijven draaien, maar het bedrijf heeft alle geplande investeringen en advertentie-activiteiten geschorst.

LEES OOK
Jelle De Mey / 27-03-2024

Peter Victor: ‘Technologie zal onze planeet niet redden’

De econoom roept op voor het herstel van de balans tussen onze levensstijl en wat de planeet aankan.
privéjet
Geoffrey Verbruggen / 18-03-2024

Wat spookt Katoen Natie uit in Uruguay?

Met een lucratief contract voor een haventerminal zet Katoen Natie de Uruguayaanse politiek op zijn kop.
Luchtfoto van de Terminal Cuenca del Plata in de haven van Montevideo die Katoen Natie sinds 2001 uitbaat.
Romaric Godin / 16-03-2024

De economische mythe van Taylor Swift

Het is een fabeltje dat de popzangeres eigenhandig in staat zou zijn om onze economie te redden.
De Amerikaanse popster Taylor Swift op het podium in Sydney in februari 2024.