Sinds de dood van het 11-jarige meisje achter een garagepoort in Merksem zijn politici in een kramp geschoten en vliegen de voorstellen om een strengere aanpak in de war on drugs als losse flodders om de oren. Burgemeester van Antwerpen Bart De Wever (N-VA) wil het leger inschakelen. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) wil drugsgebruikers bestraffen met boetes tot 1.000 euro die desnoods via de personenbelasting geïnd zouden kunnen worden.
Premier Alexander De Croo (Open Vld) wil de controles in de haven verhogen en minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) kondigde een versterking van de federale scheepvaartpolitie aan. Daarnaast wil ze, naar analogie met de coronacommissaris, een nationale drugscommissaris aanstellen. Daarover raakte het federale kernkabinet het principieel eens op 13 januari.
In de marge wordt al eens gesuggereerd om na te denken of het legaliseren van drugs zou kunnen bijdragen tot een oplossing. Daar wordt veelal meewarig op gereageerd. Er wordt dan geschermd met wetgeving, en vooral met moraliteit.
Ook nationaal drugscoördinator Charlotte Colman ziet er niet veel heil in, al wil ze de discussie wel voeren. Maar dat zal volgens haar op Europees en liefst mondiaal vlak moeten gebeuren. Het probleem – de invoer en aanwezigheid van cocaïne (en van om het even welke drug), het gebruik, de distributie en het geweld – in Antwerpen is niet van Antwerpen, het is van heel de wereld.
De Brit Neil Woods en de Amerikaan Neill Franklin zijn beiden politieman op rust en verbonden aan Law Enforcement Action Partnership, LEAP. Dat is een van oorsprong Amerikaanse organisatie van (ex-)politiemensen, rechters en advocaten die zich intussen wereldwijd inzet om de war on drugs te beëindigen en ijvert voor een drugsbeleid op basis van bewijs.
Slechte voorbeelden
Elk lid van LEAP heeft jarenlange ervaring in de war on drugs. Tussen 1993 en 2007 was Woods undercoveragent en infiltreerde hij diep in het criminele Britse drugsmilieu. Hij schreef er twee boeken over: Good Cop Bad War en Drug Wars, Real Inside Story Of Britains Drug War.
Majoor Franklin heeft een carrière van 34 jaar bij de Maryland State Police en de Baltimore Police Department, waar hij onder meer het Bureau of Drug and Criminal Enforcement leidde. De uitzichtloze situatie in Baltimore en de dood van een vriend/collega bij een undercoveroperatie deden hem besluiten dat de war on drugs niets oplost.
Nog voor de vraag gesteld is, geven beide heren het antwoord op wat de oorzaak van het geweld is: “Het verbod op drugs. Het drugsbeleid.” Woods begrijpt dat de inwoners van de buurten waar het geweld plaatsvindt lak hebben aan theorie. Zij willen dat het geweld stopt. Wat moet daarvoor gebeuren?
“Alvast niet het leger inzetten, zoals jullie burgemeester suggereert”, zegt hij. Er is volgens hem een verband met hoe streng een politieregime is, drugsdoden (mensen die sterven door gebruik) en het geweld op de drugsmarkt. Hij stipt aan dat er in Europa twee landen zijn die we heel goed in het oog moeten houden: Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Hij bedoelt daarmee dat we deze landen vooral niet als voorbeeld mogen nemen.
Voortdurende ontwrichting
“Zweden is binnen Europa het land met de meeste arrestaties voor drugsovertredingen. Maar liefst twee keer zoveel als het volgende land. Dat heeft zo zijn gevolgen. Sinds een jaar of vier is er een heuse oorlog tussen bendes aan de gang. Daar is niets amateuristisch meer aan. Er zijn honderden explosies, met geïmproviseerde bommen, handgranaten en vuurgevechten met automatische wapens. Het domineert en overheerst heelder gemeenschappen.”
“Een bijkomend probleem is dat extreemrechtse politici immigranten ervan beschuldigen de oorzaak te zijn. Maar het heeft in de verste verte niets met immigranten te maken. De drugsmarkt is er gewelddadig, chaotisch en in oorlog, omdat er voortdurende ontwrichting bestaat. Dat heeft alles met het drugsbeleid te maken.”
“Bij een stabiele markt heb je doorgaans een meer vredevolle situatie dan wanneer de markt verstoord wordt. Als de politie een kopstuk arresteert of een bende oprolt, creëert dat een barst in de markt. En veel vaker dan niet wordt er gevochten voor de opening die de politie gecreëerd heeft. Er zijn altijd mensen die hun aandeel van de markt willen vergroten. Daar komen het conflict en het geweld vandaan.”
“We moeten ook naar het Verenigd Koninkrijk kijken. De Britse politie is heel goed in het vatten van drugdealers. Echt heel goed. Maar dat is net het probleem. Hoe meer mensen er gearresteerd worden, hoe groter het probleem. Want de markt krimpt nooit. Geen enkele politieactie heeft ooit de markt verkleind. Het verandert alleen de vorm. Afhankelijk van hoe groot de politieactie is, of hoe agressief ze is, zal het de vorm van de markt meer of minder veranderen.”
Inzet van kinderen
“In het VK worden meer mensen voor langere tijd opgesloten dan in alle andere West-Europese landen. De georganiseerde misdaad, en dan specifiek de heroïne- en crackcocaïnemarkt, heeft zich daaraan aangepast: zij zetten nu kinderen in. 50.000 kinderen worden uitgebuit om heroïne en crack te dealen. 50.000 kinderen!"
"Zij zijn zowel tactisch als strategisch een perfect antwoord op politiesuccessen. Kinderen creëren een buffer tussen de bende en de politie. Kinderen kunnen niet geïnfiltreerd worden door gewone politie-informanten, of undercoveragenten. Zij beschermen de dealers met veel succes.”
Franklin bevestigt wat Woods duidelijk probeert te maken. Politieacties lokken geweld uit. “Als je als handhaver alleen achter de mensen aangaat die verantwoordelijk zijn voor de schietpartijen en ander geweld, maar je onderbreekt de verkoop van drugs niet, dan blijven de dingen nogal stabiel. Bovendien hebben we gemerkt dat na verloop van tijd het geweld afneemt. We zagen dat eens een organisatie een bepaalde wijk had ingenomen en er geen andere groep was die haar beconcurreerde alles rustig werd.”
“Maar als wij, de politie, bendeleden beginnen te arresteren en we ontwrichten de verkoop, creëren we een gat voor andere bendes of groepen om in te springen. Het is dan dat het geweld opflakkert. En als er een bendelid wordt vermoord door een andere bende, dan krijg je vergelding en dat kan maanden of zelfs jaren duren.”
Geen enkel effect
“Bij jullie is er net een kind doodgeschoten”, zegt Franklin. “Maar in Baltimore zijn al ontelbare kinderen verwond of gedood bij straatgevechten. Daar wordt niet meer op huizen geschoten, het zijn drive-by shootings met automatische geweren waarvan de kogels alle kanten uitgaan. Iedereen in de buurt is een potentieel slachtoffer.”
In zijn 34-jarige carrière heeft Neill Franklin zowat alles gezien wat er in de war on drugs maar gezien kan worden. Decennia is hij als politieman achter de organisaties gegaan die heroïne verkochten, cocaïne, crack, wat het ook was. Kilo’s heeft hij onderschept, en wapens, en bergen cash. Om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat wat hij deed geen enkel effect resulteerde. Er kwam zelfs geen rimpeling in het water. De handel bleef gewoon bestaan. Als hij dat zag, zagen het hele politiedepartement en de politiek van Baltimore dat dan ook?
“O ja. Je moet al uitzonderlijk stom zijn om dat niet te zien. Je kunt ervoor kiezen om het vanuit politiek standpunt te negeren, zodat je op een persconferentie kunt uitpakken met de inbeslagname van x aantal kilo cocaïne, met de arrestatie van x aantal mensen, het vinden van wapens en een ontiegelijke hoeveelheid cash. Maar de week daarop moet je opnieuw zo’n persconferentie geven, waarbij de hoeveelheden alleen maar groter zijn."
"En dan vertellen we je hoe we die drugsorganisatie een slag hebben toegebracht, en die ene specifieke wijk veiliger hebben gemaakt. Terwijl het enige wat we gedaan hebben, is een opening gecreëerd voor een andere organisatie.”
150 dollar voor kilo coke
In de afgelopen twintig jaar zijn de cocaïnevangsten in Antwerpen van enkele kilo’s naar honderden tonnen gegaan. En inderdaad, politie en politiek kloppen zich daarbij op de borst dat ze de misdaadorganisaties hebben gepakt daar waar het pijn doet, in hun financiële omzet.
Als je de duizelingwekkende bedragen hoort die de coke zou opbrengen op straat, ben je wel geneigd om dat te geloven. Neil Woods barst in lachen uit. “Misdaadorganisaties pijn doen? Nee, in het geheel niet. Dat is belachelijk.”
Que? “De georganiseerde misdaad werkt hoe langer hoe meer onderling samen, wat de facto voor een monopolie zorgt. Dat betekent dat de mensen die het geld verdienen dezelfde zijn als zij die de productie bezitten. Dat is hoe innig verbonden de transnationale misdaad vandaag werkt.
In Zuid-Amerika betaal je voor de productie van een kilo coke 150 dollar. Je markup is de hele reis die je product maakt tot de regionale verdeler in Antwerpen of waar dan ook. Maar als je een kilo kwijtgeraakt, ben je slechts 150 dollar kwijt. Je kunt met die kilo doen wat je wil. Je kunt die gebruiken om de markt te overspoelen, of om die van hier naar daar te laten brengen door freelancers. Die mensen zijn verwaarloosbaar."
"Misdaadorganisaties geven er geen moer om als die gastjes, ook al hebben ze kilo’s coke op zak, gearresteerd worden. Maar het neemt wel heel veel politietijd en -mankracht in beslag om met die freelancers bezig te zijn. Al die tonnen coke die in Antwerpen geconfisqueerd zijn, betekenen niks voor de georganiseerde misdaad. Het maakt niet uit welk bedrag de politie erop plakt. They don’t give a shit.”
Controle verwerven
Als politieacties de drugshandel verstoren waardoor het geweld aanzwengelt, wat kunnen we dan nog doen? We kunnen toch moeilijk achterover leunen en alles op z’n beloop laten? “De burgemeester van Antwerpen zal het niet graag horen”, grijnst Woods. “Maar het enige wat we kunnen doen, is wettelijke controle verwerven over de illegale handel.”
Neill Franklin beaamt dat. “We moeten iets radicaals anders uitproberen, iets waarmee we ons uitsluitend richten op de gezondheidsaspecten van drugsgebruik en -misbruik, en waarmee we het geweld totaal kunnen elimineren. En dat is een legaal kader creëren voor volwassen personen om drugs te gebruiken.”
“We moeten drugs behandelen als een gezondheidskwestie”, stelt Woods. Wettelijke controle verwerven, een legaal kader creëren, gebaseerd op gezondheid… Dat klinkt als legaliseren. Woods grinnikt. “We proberen het ‘l-woord’ te vermijden. Als je het over legaliseren hebt, roept dat beelden op alsof alle drugs open en vrij te verkrijgen zijn voor iedereen. Daar zijn we helemaal geen voorstander van, want dat is het nu. Nu kan iedereen alles en overal krijgen. It’s the wild west.”
“Wij hebben het over controle pakken. Wij moeten de controle van de georganiseerde misdaad afpakken. De enige manier om dat te doen is om de overheid de markt te laten overnemen, en die bijzonder strikt, naargelang de specifieke risico’s van verschillende drugs, te controleren. Er zijn heel goede voorbeelden te vinden die onze modellen bevestigen. In Zwitserland, maar ook in Nederland bestaat er geen heroïneprobleem meer.”
Legale regulering
Franklin treedt zijn collega bij. “Als we een wettelijk kader zouden creëren, wordt drugsverkoop in wezen niet meer winstgevend voor een organisatie, en zal die daar uiteindelijk mee stoppen. Het gaat immers alleen om geld. Als je het geld uit een organisatie neemt, zal die samen met het geweld verschrompelen.”
“GI-TOC (Global Initiative Against Transnational Organised Crime) noemt de groeiende macht van transnationale georganiseerde misdaad de grootste bedreiging voor onze democratische manier van leven en onze veiligheid”, zegt Woods. “Waar de politie zich moeit, passen ze zich aan, en worden ze gemener en gewetenlozer. Het politiewerk scherpt het zwaard van de georganiseerde misdaad aan.”
De politie zal blij zijn dat te horen. “De grote vraag die je aan politie en politici die een repressief beleid voorstaan moet stellen is deze: ‘Waar is jullie bewijs dat wat jullie doen effectief is? Waarop zijn jullie beslissingen gebaseerd?’ En wanneer ze een succes beweren aan te tonen, door een stijgend aantal arrestaties, of door meer drugs in beslag genomen te hebben, waar is dan het bewijs dat ze daarmee de criminaliteit hebben verminderd?”, zegt Neil Woods.
“Waar is het bewijs dat de toegang tot drugs voor om het even wie, en om het even waar is verminderd? Dat is er niet. Daartegenover staat een hoeveelheid van bewijs dat een gezondheidsaanpak wel degelijk impact heeft. Er is zelfs beter bewijs dat legale regulering de volledige markt kan controleren.”
Verkoop van cannabis
“Een van de eerste en belangrijkste dingen die België zou kunnen doen, is om een wettelijk gereguleerde cannabismarkt te organiseren. Er bestaat namelijk doortastend bewijs uit verschillende landen dat ruim 40% van de inkomsten van de georganiseerde drugscriminaliteit uit de verkoop van cannabis komt. Als je erin slaagt om 40% van de inkomsten van een georganiseerde criminele bende weg te nemen, dan is die groep minder in staat om het systeem te corrumperen.”
“Als je georganiseerde misdaad wil bestrijden, moet je hun geld afpakken. En dat kun je doen door hun handel over te nemen. Als je naast een legale cannabismarkt, wat er overigens zit aan te komen in Duitsland, een wettelijk gereguleerde heroïnemarkt hebt, zoals in Nederland en Zwitserland, zuig je de financiële macht uit de georganiseerde misdaad. Als je dat gedaan hebt, kun je je richten op andere drugs. Over het reguleren van MDMA wordt in Nederland op politiek niveau hard gediscussieerd, maar dat moet overal gebeuren.”
Een wettelijk kader creëren, waarbij de overheid de controle krijgt over de drugsmarkt, lukt niet omdat we gebonden zijn aan …wetgeving. Het Enkelvoudig Verdrag inzake verdovende middelen van de VN van 1961, om maar iets te noemen. Daarbij komt voor elk land nog eens een eigen drugswet. In België is dat een wet uit 1921. “Het mag duidelijk zijn dat de wet moet veranderen”, zegt Neill Franklin.
“Het reguleren van cannabis gaat regelrecht in tegen het verdrag van de VN”, beaamt Woods. “Op de samenkomst van de United Nations Commission on Narcotic Drugs in Wenen dient Rusland elk jaar een klacht in tegen Canada wegens hun cannabisbeleid, en vraagt het om sancties. Maar toch blijft Canada doen wat het doet. Zonder sancties.”
Moraliteit en hypocrisie
“De doos van Pandora werd trouwens geopend door de Verenigde Staten, de architecten van het enkelvoudig verdrag. De VS heeft heel de wereld verplicht om dat te ondertekenen, maar is wel bij de eersten geweest om het te overtreden.
Als een politicus of ambtenaar dus zegt dat het enkelvoudig verdrag een barrière vormt voor de hoogstnoodzakelijke politieke veranderingen, is dat een schijnbeweging, een manier om het gesprek uit de weg te gaan. Als het gaat over de eigen veiligheid, de gezondheid van de bevolking, en om een antwoord te bieden aan de georganiseerde misdaad, kan een land best wel om dat verdrag heen.”
Als je het drugsbeleid wil hervormen, en alle mogelijke wettelijke hordes hebt genomen, komt vroeg of laat de moraliteit om de hoek kijken. Het is immoreel om vanuit de overheid ‘vuiligheid’ aan te bieden, dixit CD&V-voorzitter Sammy Mahdi. Het is immoreel om verdovende middelen als iets ‘normaals’ te beschouwen. Neil Woods zucht. “Het morele argument! Het is immoreel om een systeem in stand te houden dat onze maatschappij dergelijke schade toebrengt.”
Ook Neill Franklin klimt op zijn paard. “Moraliteit is een onzinnig en vals argument. Hoe kan je nu zeggen dat het moreel verkeerd is om mensen toegang te verlenen tot drugs als cocaïne en heroïne, terwijl je mensen toelaat om alcohol te drinken. Vanuit mijn ervaring als politieman noem ik alcohol de meest problematische drug van allemaal. Ongeveer 80% van de oproepen die ik in mijn carrière gekregen heb, had te maken met geweld veroorzaakt door alcoholgebruik."
Tegenovergestelde visies
"Ging het over een man die zijn vrouw sloeg, was die man doorgaans dronken. Betrof het kindermishandeling, kwam daar steevast alcohol bij kijken. Moest ik naar een gevecht op een universiteitscampus of in een café, dan stond alcohol centraal. Bij de ravage op onze autowegen van ongevallen met dodelijke slachtoffers waren de chauffeurs meestal dronken. Hoe hypocriet is dat? Het morele argument werkt niet voor mij, tenzij je bereid bent om ook alcohol te verbieden. En wij weten waartoe dat geleid heeft.”
“Je moet weten waar die moraliteit vandaan komt”, zegt Woods. “Er waren ooit twee tegenovergestelde visies op drugsbeleid. Er was het Amerikaanse systeem en het Britse. Het Britse systeem bestond erin dat een drugsprobleem aanzien werd als een ongelukkige medische toestand. Als je verslaafd was aan heroïne of cocaïne ging je naar de dokter, en die gaf je dan een voorschrift voor die drug. Daardoor hadden we in het VK geen probleem met drugs. In het Amerikaanse systeem ben je moreel gefaald als je drugs gebruikt. Bovendien word je daarom gecriminaliseerd.”
“Gedurende decennia hebben de Amerikanen gelobbyd bij de Britten om hun manier van denken over te nemen. Van de jaren 20 tot de jaren 50 telden we in het VK enkele honderden problematische gebruikers. In die periode telde de VS er honderdduizenden.”
“In de jaren 60 gaven de Britten uiteindelijk toe. Op dat ogenblik waren er 1.046 heroïnegebruikers in heel het land. En dat aantal daalde stelselmatig. In de vijftien jaar die daarop volgden, steeg dat aantal naar 300.000. Een heel duidelijk geval van oorzaak en gevolg. En die oorzaak komt neer op een moreel oordeel. Opgedrongen door de VS.”
Diepgeworteld racisme
“Politici moeten goed begrijpen dat het Amerikaanse morele oordeel zijn oorsprong kent in een diepgeworteld racisme”, zegt Neil Woods. “Geen enkele drug, heroïne niet maar ook cocaïne niet, werd verboden omdat die gevaarlijk was. Het ging erom gekleurde gemeenschappen te kunnen vervolgen."
"Cocaïne werd illegaal gemaakt zodat in het zuiden Afro-Amerikanen konden vervolgd worden na de Burgeroorlog. Het was een manier om zwarte mensen te kunnen opsluiten. Heroïne of opium werd illegaal gemaakt om Chinezen te pakken. Toen de spoorwegen gebouwd waren, zochten die mensen werk. Werk van blanke mensen."
"Dat gebeurde tijdens de Grote Depressie ook met Spaanse immigranten. Die beconcurreerden de blanke jobs. Ook de drooglegging bevocht de politieke macht van geïmmigreerde katholieken. Politici die een moreel oordeel vellen, hebben blijkbaar geen flauw benul waar dat morele oordeel vandaan komt.”
