De Vlaamse Regering keurde op de ministerraad van 25 november het ontwerpdecreet goed voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Het decreet legt het beleidskader vast waarmee organisaties subsidiesteun kunnen krijgen.
Op de website van de Vlaamse Regering staat te lezen dat het nieuwe decreet "een optimalisatie" is van het vorige. Daar is De Federatie, die 130 landelijke sociaal-culturele organisaties vertegenwoordigt, het hoegenaamd niet mee eens.
In een reactie laat de De Federatie weten dat het nieuwe decreet een negatief beeld toont van een sector met meer dan 14.000 lokale afdelingen en meer dan twee miljoen leden. "Wij zien liever een positief decreet dat de essentiële maatschappelijke rol van sociaal-culturele organisaties waardeert, namelijk honderdduizenden mensen verenigen rond wat voor hen belangrijk is en hen op die manier ook met andere mensen en met de samenleving verbinden", zegt codirecteur Hanne Geukens.
Na een kritisch rapport van de Strategische AdviesRaad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media (SARC) had de sector zijn hoop gesteld op een kritisch advies van de Raad van State, waardoor het voorontwerp van decreet mogelijk zou worden bijgestuurd. "Omdat de Raad van State zich niet uitspreekt - noch positief noch negatief - blijft De Federatie zich ernstige vragen stellen bij deze discriminatie", laat ze weten.
Onhutsend
Nadat de Vlaamse Regering onder leiding van Jan Jambon (N-VA) op 30 september 2019 haar regeerakkoord had bekendgemaakt, schreef Apache dat de meest onhutsende passage in het regeerakkoord vingerafdrukken bevat van Vlaams Belang. In dat bestuursakkoord staat dat
Uit parlementaire stukken blijkt dat Vlaams Parlementslid Chris Janssens (Vlaams Belang) met herhaaldelijke interpellaties tijdens de vorige legislatuur (2014-2019) in de commissie Cultuur - toen Sven Gatz (Open Vld) nog Vlaams cultuurminister was - de voor verschillende organisaties kwetsende passage in het Vlaamse bestuursakkoord mee heeft voorbereid. De harde woorden voor etnisch-culturele organisaties (die nadien hun beslag kregen in de regel van het decreet) kregen een voorafspiegeling in een schriftelijke vraag van Janssens van februari 2019:
Negatieve toon
In haar reactie op de goedkeuring van het decreet zegt De Federatie dat de sector zich sterk stoort aan de negatieve toon van de tekst. Ze zegt dat het negatieve beeld haaks staat op het maatschappelijke belang van de sector en dat de nieuwe regelgeving vooral organisaties viseert die werken met mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond.
Woordvoerder Olivier Van Raemdonck van het kabinet van cultuurminister Jambon zegt aan Apache dat het nieuwe decreet voor de Vlaamse Regering essentieel en noodzakelijk is. Van Raemdonck vindt het normaal dat niet iedereen applaudisseert.
"Maar dit is een uitgebalanceerd decreet waaruit de basisprincipes van deze regering spreken." Het uitgangspunt noemt Van Raemdonck scherp, maar heel duidelijk: er komen geen subsidies voor organisaties die segregeren en "die dus andere mensen uitsluiten".
"Het gaat hier om geld van de belastingbetaler, en het leidmotief van elke subsidieregeling moet zijn dat het geld goed wordt besteed. Wij willen net inclusiviteit steunen en ingaan tegen uitsluiting", zegt Van Raemdonck.
Geen goede reden
Dat er geen belastinggeld mag gaan naar organisaties die segregatie promoten in onze samenleving noemt belangenbehartiger De Federatie "de logica zelve". Hanne Geukens zegt dat dat nu ook al zo is, en noemt dat terecht.
"Dit soort politieke symboliek zorgt voor een nodeloos negatieve toon over een volledige sector. Dergelijke blijk van wantrouwen in onze sector, waarin tal van organisaties werken met mensen van allerlei etnisch-culturele achtergronden, is bijzonder pijnlijk."
Van Raemdonck is wel overtuigd van de noodzaak van de nieuwe regel. Hij vergelijkt het nieuwe decreet met de verkeersregel die oplegt dat je op de autoweg niet harder dan 120 kilometer per uur mag rijden. "Als iedereen zegt zich aan deze regel te houden, wordt de regel daardoor toch niet overbodig?"
De woordvoerder van Jambon vraagt zich af waar het probleem ligt wanneer het decreet expliciet stelt dat men niet mag segregeren om in aanmerking te komen voor subsidies. "Het is wat vreemd dat men in de sector spreekt over een heksenjacht, en vervolgens zegt dat het eigenlijk allemaal niet uitmaakt, omdat iedereen zich toch al aan de regel hield." Gevraagd naar welke organisaties op dit moment segregrerend zijn, zegt Van Raemdonck dat het niet de taak is van het kabinet om daarop te antwoorden.
Reacties uit de sector
Alle organisaties die Apache kon interviewen, scharen zich achter het belang van inclusie, maar benadrukken ook het voordeel van werken op basis van groepskenmerken, en dus ook vanuit een etnisch-culturele achtergrond.
In dat verband spreekt Marius Dekeyser, coördinator Hand in Hand tegen racisme, zich scherp uit. Hij zegt dat etnisch-culturele organisaties - volgens hem volkomen onterecht - negatief geframed worden, en zegt dat daaruit een vorm van structureel racisme naar voren komt.
"De regering neemt organisaties en activiteiten in het vizier die volgens haar enge interpretatie mogelijk in strijd zijn met wat de Vlaamse Regering met haar integratiebeleid voor ogen heeft." Maar volgens Dekeyser heeft de geschiedenis aangetoond dat een zelforganisatie net deel uitmaakt van het emancipatieproces.
Eef Heylighen, woordvoerder van çavaria, de koepel voor LGBTI+, zit op dezelfde golflengte. Zij noemt het bedenkelijk en verkeerd dat mensen zich volgens het nieuwe decreet niet mogen terugplooien op zichzelf. "Want voor ons werkt het omgekeerd. Net doordat mensen die specifieke kenmerken met elkaar delen elkaar ontmoeten, krijgen zij een stem en kunnen zij volwaardig deel uit maken van onze maatschappij." (zie kader onderaan)
Puin ruimen
Lies Moors van de multiculturele federatie Internationaal Comité (IC) vreest dat de negatieve framing in het nieuwe decreet de dynamiek van lidorganisaties kan fnuiken. Zij weigert daarom mee te gaan in politieke retoriek, die het eigen positieve verhaal van organisaties in de publieke opinie naar de achtergrond dreigt te verdringen.
Moors zegt dat sinds de coronapandemie en de vluchtelingencrisis door de oorlog in Oekraïne lokale overheden IC meer en meer weten te vinden. Dat leidde tot samenwerkingen waarbij expertise uit de lidorganisaties nog sterker wordt ingezet.
Moors verwijst naar een participatietraject met het brede verenigingsleven in Leuven dat IC begeleidde, waardoor een participatief luik kon worden toegevoegd aan het stadskunstenfestival. Ze vermeldt ook een actie in Mechelen in oktober 2022 in het kader van armoede en woonbeleid, waarbij mensen uit het netwerk van IC deelnamen aan de campagne en de acties.
In dat verband zegt onderzoeker Pascal Debruyne (Odisee hogeschool) dat organisaties die werken op basis van etnisch-culturele achtergrond onontbeerlijk zijn geworden voor lokaal sociaal beleid. Aan dat lokaal beleid wil de Vlaamse overheid volgens Debruyne net meer aandacht besteden.
"Veel etnisch-culturele organisaties zijn zeer bedreven in vermaatschappelijking, in outreachend (of aanklampend) werken, in nabijheid en in geïntegreerd werken. De zelforganisaties vullen dan wel de gaten op van het welzijnsbeleid, maar krijgen er vaak geen subsidies voor en worden meer dan eens overbevraagd", zegt Debruyne.
Verbinding met andere organisaties
Jan Matthys van de Vlaamse Amateurmuziekorganisatie (VLAMO) heeft zeer positieve ervaringen met Voem, een andere sociaal-culturele organisatie met etnisch-culturele lidorganisaties. Met de hulp van Voem kan VLAMO, die onder het amateurkunstendecreet valt, intensieve samenwerkingen opzetten.
"We kunnen de koppeling maken met netwerken van Voem, waardoor we onze doelstelling om in te zetten op meer inclusiviteit en diversiteit beter kunnen waarmaken. Hoewel de wil immers aanwezig is bij de harmonies en fanfares om inclusiever te worden, is dat allerminst evident. Soms weten ze niet waar te beginnen", zegt Matthys.
De Federatie betreurt bovenop de negatieve framing van etnisch-culturele organisaties dat de Vlaamse Regering in het nieuwe decreet veel ruimte laat voor interpretatie vanuit politieke hoek. "Dit stort heel wat organisaties in onzekerheid, zelfs als experten hun werking en hun plannen goed beoordelen. Op die manier bewijst de regering geen dienst aan de 200.000 vrijwilligers in deze sector."
Ook Marius Dekeyser van Hand in Hand tegen racisme heeft het er moeilijk mee dat de politiek meer dan ooit het laatste woord heeft. "Er bestaat immers een hele procedure met visitaties en advies. Door het primaat van de politiek dreigen organisaties aan het eind van de rit na een positief advies toch hun subsidies te ontlopen. Dat opent de deur voor willekeur."
En het houdt ook gevaren in voor het kritische middenveld. "Er is een tendens dat een organisatie in ruil voor subsidiegeld moet zwijgen over het beleid. Het is echter belangrijk dat een democratie toelaat dat verschillende kritische meningen aan bod kunnen komen. Nu lijkt het erop dat het beleid bepaalde stemmen monddood zou kunnen maken. Vanuit een civiel perspectief kunnen organisaties hun kritische en laboratoriumrol opnemen (zoals in het decreet staat), en dat is een werk van lange termijn dat over decennia met verschillende regeerperiodes heen kan lopen", zegt Dekeyser.
Negatieve formulering
Het decreet gaat nu naar het Vlaams Parlement waar het naar alle verwachtingen definitief zal worden goedgekeurd, al blijven bijsturingen mogelijk. De Federatie liet zich bij monde van Hanne Geukens alvast scherp uit. “Sociaal-cultureel werk is er om miljoenen Vlamingen te laten excelleren. Dat doen onze organisaties elke dag, samen met de vele vrijwilligers. Hier past alleen waardering en geen door de politiek gecultiveerd wantrouwen.”
Als reactie op de negatieve framing in het decreet pleit Riet Ory, adjunct-directeur van Femma Wereldvrouwen, voor een solidaire sector, die aanklaagt dat bepaalde partnerorganisaties in een negatief daglicht worden geplaatst. "We moeten de overheid blijven vragen wat ze met deze negatieve formulering precies bedoelt. Uit het klassieke middenveld kunnen ook andere organisaties zich meer uitspreken en positie innemen in het maatschappelijke debat", zegt Ory.
Doordat de campagne voor de komende verkiezingen stilaan voor de deur staat, leeft de vrees dat racistische of naar racisme neigende verklaringen van politici uit verschillende partijen de negatieve sfeer rond etnisch-culturele minderheden en hun organisaties nog verder zullen oppoken. Het is afwachten in welke mate de nieuwe Vlaamse Regering een kritisch, onafhankelijk socio-cultureel middenveld voldoende ruimte zal blijven geven om zijn rol te blijven spelen.
Eef Heylighen van çavaria legt uit dat de letters van het letterwoord LGBTI+ op zich al verwijzen naar een identiteit. "Onze lidorganisaties vertegenwoordigen mensen die zich net op basis van identiteitskenmerken verenigen. Het zijn die kenmerken die ons binden, anders zouden we elkaar niet vinden."
Met de organisaties wil çavaria de wereld ten goede veranderen in een wereld waarin iedereen zichzelf kan zijn en niet beperkt wordt tot enkele kenmerken. "Daar zijn we nog niet, en net om dat te kunnen bereiken moeten we elkaar als leden van een sociologische minderheidsgroep kunnen ontmoeten. Dat is al zo sinds we ons voor het eerst in België verenigden in 1952, omdat we bepaalde identitaire kenmerken met elkaar delen. Onze 125 aangesloten verenigingen zijn ontstaan vanuit de idee dat ze bepaalde kenmerken delen op het vlak van gender- en seksuele diversiteit."
Heylighen zegt dat çavaria dat gemeen heeft met heel wat identitaire bewegingen, zoals vrouwenorganisaties. "Het is niet ons doel om ons af te zonderen, maar het is wel een voorwaarde om te zijn wie we willen zijn."
Als dat voor çavaria het geval is, geldt dat ook voor andere groepen in de samenleving, is de redenering van çavaria. Ook daarom is de organisatie niet opgezet met de tekst van het decreet. "Een gelijkaardig uitsluitingscriterium zou ook onze organisaties in een volgende fase kunnen treffen", zegt Heylighen.
