Eind vorige maand verscheen in het Verenigd Koninkrijk een vernietigend rapport waarin een toxische cultuur van racisme, vrouwenhaat en pestgedrag bij de Londense brandweerdiensten wordt blootgelegd. Het beschrijft hoe op het kastje van een zwarte brandweerman een strop werd aangebracht, en heeft het over vrouwelijke brandweerlieden die lastiggevallen en aangerand worden, en van mannelijke collega’s te horen krijgen: “We willen je hier weg, we willen niet dat je bij de brandweer komt”.
Bij een islamitische officier had men spek en worst in de zakken gestopt en een poster met een telefoonnummer om terrorisme te melden op zijn kastje gekleefd. Dit soort gedrag is voor de meeste mensen totaal onaanvaardbaar. Maar het heeft ook een diepere betekenis, die te maken heeft met vertrouwen, oordeelkundigheid en besluitvorming.
Oordelen door een smal kiertje
We kunnen er ons niet van weerhouden de mensen die ons leven binnenkomen te beoordelen (en zij zullen ons op dezelfde manier beoordelen). “Wat voor soort mens is hij of zij?” Sociale wezens die we zijn, hangen we in hoge mate af van anderen om onze doelstellingen waar te maken, en we willen natuurlijk vermijden om te gaan met mensen van wie we niet zeker zijn dat ze ons niet zullen bedotten, of die ons schade zouden toebrengen door slechte beslissingen of een fout oordeel. We zouden hen dat gewoon kunnen vragen, maar het zou uitzonderlijk zijn dat iemand openlijk toegeeft dat ze niet te vertrouwen zijn, of verschrikkelijk zijn in het nemen van beslissingen. In dit opzicht zijn we allemaal diep onder de invloed van het Lake Wobegon effect (dat is het fenomeen waarbij iedereen zichzelf beschouwt als beter dan het gemiddelde).
We moeten ons dus behelpen met observatie. We kijken naar wat ze doen, hoe ze afwegingen maken, en hoe hun keuzes tonen wat ze wel (en niet) naar waarde schatten.
Beeld je in dat een van je kinderen een nieuwe vriend heeft – laten we hem Marc noemen – die attent lijkt, bij de pinken en vriendelijk. Je schiet goed met hem op, en beschouwt hem als een geschikte partner voor je dochter of zoon. Maar op een dag blijk je in dezelfde wagon te zitten op de trein als je potentiële toekomstige schoonzoon. Hij is luidop aan het schertsen met een groep vrienden en heeft je niet bemerkt. Onwillekeurig luister je mee, en je hoort hem een seksistische mop vertellen. Wat later vertelt Marc over een ervaring van een tijdje geleden, toen hij op een nacht met een kameraad aan het racen was, de controle over het stuur verloor en tegen een verkeersbord was geknald dat “compleet afgebroken was”.
Of beeld je in dat je op het werk een promotiekans hebt voor een van de leden van je team, en je een tweetal kandidaten ziet die in aanmerking komen. Chris lijkt de beste van de twee te zijn: eerder jong (woont nog thuis), maar een prima teamlid, leergierig, hardwerkend en intelligent, kortom, een collega met hoog potentieel. Op een avond wanneer je allebei nog laat aan het werk bent, zie je Chris echter een nieuwe doos met tien pennen uit de kast met kantoorbenodigdheden mee naar huis nemen. Kort daarop heb je een oude vriend op bezoek voor een barbecue en terwijl je met hem bijpraat, komt het gesprek op je team en de promotie. Je beschrijft de persoon die je voorkeur heeft, maar je vriend onderbreekt je met de mededeling dat Chris een van de kinderen van zijn buren is. En diezelfde Chris blijkt enkele weken tevoren een nacht in de cel te hebben doorgebracht na te zijn gearresteerd voor openbare dronkenschap en vernieling van straatmeubilair.
Het is best begrijpelijk, in beide hypothetische situaties, dat je je opinie over Marc en Chris drastisch bijstelt. Natuurlijk wil je niet dat je zoon of dochter een auto deelt met iemand die als een gek rijdt, of iemand promotie geven die je team en je organisatie in diskrediet zou kunnen brengen.
Maar was deze nieuwe informatie dan werkelijk zo betekenisvol? We weten zelden veel over de mensen met wie we omgaan. Over een langere periode zien we dan wel patronen verschijnen, maar doorgaans zien we slechts een dun schijfje van hun leven, en extrapoleren ons beeld van daaruit. We beoordelen hen doorheen een smalle kier.
Gedeeltelijk te slecht
Dat is natuurlijk wat anderen ook bij ons doen. Zijn er zaken over ons die, mochten onze vrienden en collega’s ze weten, zouden veranderen hoe ze ons zien? Zouden we zomaar alles over ons huidige en vroegere leven met hen delen, zelfs als het hun oordeel zou wijzigen? Ik weet het niet van jou, maar ik zou beslist toch even willen checken wat ik wel en niet bereid ben bekend te maken.
We hebben allemaal goede en minder goede kanten (de Engelsen hebben hiervoor een mooie term: curate’s egg, naar een cartoon van rond de vorige eeuwwisseling, die ook meteen de foto bovenaan verklaart). Doen die minder goede eigenschappen dan echt zoveel ter zake, als we in het algemeen best goede mensen zijn? Tenzij we zelf een brandschone reputatie hebben, is het alvast wat hypocriet anderen te veroordelen op basis van slechts één stukje informatie (zeker wanneer we niet zouden willen dat anderen dat ook bij ons zouden doen). Eerder dan de moraalridder uit te hangen kan het beter zijn na te gaan of de schadelijke informatie die we vernamen een aanwijzing is wat we verwachten van diegenen met wie we omgaan met de voeten wordt getreden. Betekent dit dat ze misbruik zullen maken van ons vertrouwen, of dat ze ons schade zullen berokkenen door hun onwijze keuzes? Misschien was die seksistische mop van Marc niet echt typisch voor hem, en is het meenemen van de pennen niet noodzakelijk een teken dat Chris ons geld zal stelen of de firma zal oplichten. Maar gevaarlijk rijden of gearresteerd worden voor dronkenschap en vandalisme doen, zelfs als het zeldzame voorvallen zijn, meer twijfel rijzen over hun beslissingen en de schadelijkheid ervan voor ons.
Het is overigens niet enkel moreel twijfelachtig gedrag in anderen dat ons ertoe inspireert na te denken of we hen en hun oordeel mogen vertrouwen. Stel je een dokter voor die ook aan homeopathie of naturopathie doet, of een voedingsdeskundige die ook aan toegepaste kinesiologie doet (niet de bewegingsleer, maar de alternatieve diagnostische techniek). Als we degelijk, op wetenschap gebaseerd advies verwachten, zouden we misschien beter voorzichtig zijn voor we ons vertrouwen schenken aan iemand die, terwijl hij of zij wetenschappelijke geloofsbrieven heeft, ook met pseudowetenschap bezig is. We hebben dan goede gronden om de betrouwbaarheid van hun oordeel te betwijfelen, ondanks hun kwalificaties.
En dat is ook waarom we bezorgd moeten zijn over de bevindingen van het rapport over de brandweer. Als we dit soort verhalen zouden horen over rekkenvullers in een supermarkt of de medewerkers van een carwash, trekken we beslist even de wenkbrauwen op en krijgen we een gevoel van verontwaardiging, maar het is weinig waarschijnlijk dat hun verwerpelijke gedrag ons veel schade zal toebrengen. Als een behoorlijk deel van de Londense brandweer echter blijk geeft van zeer gebrekkig oordeel wat betreft hun houding naar hun collega’s toe, dan kun je met recht en reden twijfelen aan hun oordeelkunde wanneer ze onder grote druk beslissingen moeten nemen tijdens noodgevallen.
Niemand is perfect, en we hebben allemaal goede en minder goede kanten. Maar bij sommigen – of het nu de neiging is om roekeloos te rijden, aan kwakzalverij en pseudowetenschap doen, of een weerzinwekkende attitude op het werk – hebben de slechte kanten te veel de bovenhand.
