Straatprotest in Iran laat zich niet de kop indrukken

Arezoo Moradi
Mahsa Amini
De naam van Mahsa Amini is een codewoord geworden voor het straatprotest in haar thuisland Iran. (© Katrien Scheir)

De volksprotesten in Iran gaan hun vierde week in. Die volgden op de dood van Mahsa Amini op 16 september. De 22-jarige vrouw stierf nadat ze drie dagen in coma had gelegen. Amini belandde in een ziekenhuis in hoofdstad Teheran na een incident met de zedenpolitie die haar berispt had wegens het niet correct dragen van haar hoofddoek. 

Ayatollah Ali Khamenei wachtte negentien dagen om te reageren. “Deze oproer is gepland”, stelde de geestelijke leider van de Islamitische Republiek. Volgens de Iraanse president Ebrahim Raisi zijn de protesten "een onaanvaardbare zet en een samenzwering van de Verenigde Staten en de westerse landen”.

Iraanse veiligheidstroepen kwamen vorige zondag (2/10) in botsing met studenten aan de universiteiten van onder meer Teheran, Tabriz en Yazd. Het was de meest recente illustratie van de onderdrukking van de landelijke protesten. De toestand is en blijft gespannen. 

Sima* (21): “Het was een hel op de universiteit”.

Volgens het persagentschap Reuters verspreidden de protesten zich inmiddels over alle 31 provincies van Iran. Alle lagen van de samenleving, inclusief etnische en religieuze minderheden, nemen eraan deel. Velen eisen de val van Khamenei, sinds 1989 de opperste leider van het land.

Naam wordt codewoord

"Deze nieuwe beweging heeft alle analisten verrast”, stelt Hossein Noush Azar, een bekende Iraanse schrijver die in ballingschap woont in Parijs, aan Apache. “De enige manier om Iran te veranderen is via de vrouwen, die de helft van de bevolking uitmaken. Zij hebben vaak kinderen of jongere broers en zussen die geen toekomstperspectief hebben. De jongeren uit stedelijke gezinnen van de middenklasse zijn de pioniers van deze beweging. De belangrijkste kwestie is het creëren van een democratische samenleving waarin fundamentele vrijheden essentieel zijn. De leiders proberen de Iraanse maatschappij terug te katapulteren naar de verstikkende situatie van de jaren 80.”

Schrijver Hossein Noush Azar: 'Jongeren uit stedelijke gezinnen van de middenklasse zijn de pioniers van deze beweging'

De dood van Mahsa Amini heeft de Iraniërs opnieuw in opstand gebracht. ‘Je zult niet sterven, je naam wordt een codewoord’, staat op haar grafsteen geschreven. Haar naam groeide in mum van tijd uit tot symbool van een van de belangrijkste vrijheidsbewegingen, niet alleen in Iran maar ook op veel plaatsen in het Midden-Oosten..

De protestbeweging is om een aantal redenen uniek in Iran. Nooit eerder kwam zo’n brede laag van de samenleving, met verschillende sociaaleconomische achtergronden, samen op straat. Nooit eerder protesteerde het volk op dergelijke schaal om de regering ter verantwoording te roepen voor de dood van een vrouw in hechtenis. Vrouwen organiseren al langer protesten om discriminatie en geweld aan te klagen, maar die bleven grotendeels beperkt tot activisten. Nu scharen ook mannen zich achter de eis om meer vrouwenrechten. Kunstenaars, studenten en burgeractivisten sluiten zich aan bij het codewoord Mahsa Amani.

Elnaz* (28): “We steken hoofddoeken in brand onder een regen van kogels in de lucht. Er wordt traangas afgevuurd en we blazen sigarettenrook in elkaars gezicht om het effect te verlichten. De soldaten gaan ons met wapenstokken te lijf. We houden elkaars hand vast om mekaar niet kwijt te raken. We schreeuwen. Onze woede is groter geworden dan de macht van de dictator.”

Stem van het volk

Gedurende de ruim vier decennia van het huidige bewind na de islamitische revolutie in 1979 kampt de bevolking met problemen om in het levensonderhoud te voorzien. Naast de slechte economische situatie heerst wijdverspreide corruptie en krijgt het land af te rekenen met de gevolgen van internationale sancties door de regeringssteun aan terroristische groeperingen. 

De vrijheidsdrang en de kwestie van de hijab hebben mensen over het hele land verenigd. Hoewel de regering al 43 jaar probeert om de bevolking te verdelen door het verschil tussen sjiieten en soennieten te benadrukken, keren alle etnische groepen zich nu tegen het regime. De stem van het volk weerklinkt vanuit alle steegjes van Teheran. De straten staan onder toezicht van de Islamitische Revolutionaire Garde. "Dood aan de dictator", scanderen mannen en vrouwen die niet terugdeinzen.

Ali* (20): “Bij aanvallen schuilen we bij mensen thuis. Maar het militaire elitekorps slaat ramen en deuren in.”

De beweging Vrouwen, leven, vrijheid luidt mogelijk het begin van een nieuw tijdperk in. Vrouwenactivisten van over de hele wereld betuigen hun solidariteit met het volk van Iran. Van België tot Spanje en van Chili tot de Verenigde Staten wordt hun stem gehoord na vier decennia dictatuur. Onder hen ook door oorlog geteisterde Syrische vrouwen.

De beweging Vrouwen, leven, vrijheid luidt mogelijk het begin van een nieuw tijdperk in

“De impact is wereldwijd: vrouwen over de hele wereld herkennen dit protest en hebben zich ermee verbonden”, zegt Sussan Tahmasebi, Iraanse vrouwenactivist en advocaat. “Ik denk dat dit weerspiegelt dat vrouwen overal genoeg hebben van patriarchale normen. De woede tegen het geweld dat vrouwen ervaren, is universeel. Toch steekt het verzet tegen de lichamelijke autonomie van vrouwen wereldwijd weer de kop op.”

Internet afgesloten

De Europese Unie en de VS hebben hun steun betuigd aan de Iraanse demonstranten. Ze hebben de regering in Teheran opgeroepen tot rekenschap voor de dood van Amini en burgers die bij de protesten zijn gedood. Duitsland heeft de ambassadeur van Iran ontboden. De VS heeft sancties opgelegd aan de Iraanse zedenpolitie en aan prominente figuren van de veiligheidsdiensten. Annalena Baerbock, bondsminister van Buitenlandse Zaken in Duitsland, formuleert het zo: “Het is moeilijk te verdragen dat onze opties voor het buitenlandse beleid beperkt zijn. Maar we kunnen hun stem versterken, publiciteit creëren, klachten indienen en sancties opleggen. En dat doen we.”

President Raisi riep bij de Verenigde Naties op tot een doortastend optreden tegen de demonstranten in Iran, terwijl hij handjes schudde met zijn Franse collega Emmanuel Macron. Raisi wordt beschuldigd van het schenden van de mensenrechten in Iran en betrokkenheid bij massa-executies van politieke gevangenen in 1988.

De ordetroepen schrikken er niet voor terug om kinderen te arresteren en zelfs te doden

Het gespierde ingrijpen van de overheid kan het begin van een mogelijke volksopstand niet tegenhouden. Ondanks het afsluiten van het internet door de regering worden overal betogingen georganiseerd. De politie heeft de handen vol met het bestrijden van de protestacties. Vrouwen knippen hun haar en steken hoofddoeken in brand. Mannen kalken leuzen op de muren en verbranden foto's van de autoriteiten.

Sol* (38): “We communiceren met elkaar via korte telefoontjes en berichtjes. Ik ben in orde, ik ben op het veld. Nog tien minuten op straat. Hoor je mij nog?”

In het hele land breken stakingen uit, van handelaars in de bazaars in Teheran tot leraars. Zelfs meisjes op middelbare scholen hebben zich bij de demonstranten aangesloten. Dit protest is een voortzetting van een strijd die de afgelopen jaren zwaar werd onderdrukt, maar nog steeds springlevend is.

Moord op kinderen

De regering doet er alles aan om de protestbeweging het zwijgen op te leggen. De ordetroepen schrikken er niet voor terug om kinderen te arresteren en zelfs te doden. Nika shakarami (16) is een van de schoolkinderen die verkracht en vermoord werd. Iraanse veiligheidstroepen hebben haar lichaam gestolen en dat heimelijk begraven in een dorp, zo vertelden bronnen dicht bij de familie aan BBC Persian. Maar de meeste slachtoffers blijven anoniem omdat de familie de feiten niet durft aan te klagen.

De hashtag #MahsaAmini heeft meer dan twee miljoen gebruikers bereikt op Twitter

Volgens Iran Human Rights (IHRNGO), de officiële Iraanse mensenrechtenorganisatie in Noorwegen, zijn tot nu toe minstens honderd mensen gedood, tientallen burgeractivisten en journalisten gearresteerd en meer dan drieduizend mensen opgesloten. Ten minste 41 mensen werden gedood door veiligheidstroepen bij botsingen die uitbraken in de stad Zahedan in de zuidoostelijke provincie Sistan-Baluchistan.

Algemene woede maakt zich meester van de bevolking. Mensen komen op straat met gevaar voor hun eigen leven. Vanuit huizen hoor je de slogan: ‘Wees bang, wees bang, we zijn verenigd tegen jullie, de Islamitische Republiek’. Vrouwen en mannen verenigen zich tegen een gemeenschappelijke vijand: het religieuze fundamentalisme. Mannen beseffen heel goed dat de strijd voor vrouwenrechten ook die voor hun eigen vrijheid is. 

“Vandaag hebben alle uitdrukkingen die verband houden met cultureel particularisme, vaak gebruikt door reactionaire krachten om etnische en religieuze onderdrukking te rechtvaardigen, hun betekenis verloren”, zegt de Sloveense cultuurcriticus en politieke activist Slavi Žižek. “Nu zien we hoe de strijd van de Iraniërs de strijd van ons allen is.” 

Shiva* (41): “We hebben met een auto de straat afgesloten voor de soldaten. Ze schieten op ons.” 

De hashtag #MahsaAmini heeft meer dan twee miljoen gebruikers bereikt op Twitter. Talloze mensen uit alle werelddelen proberen de tot zwijgen gebrachte stem van de Iraniërs over te brengen. Leden van de hackersgroep Anonymous hebben de website van de ministeries van Olie en Economie gehackt met de boodschap: "Je kunt je bloedgeld niet gebruiken terwijl er mensen sterven". En in een tweet stellen ze: "Onze steun voor de protesten in Iran gaat door. Zoals jullie allemaal weten, zal de regering er alles aan doen om jullie te stoppen. Geef niet op. Verlaat de straten niet. Stop de revolutie niet."

Daniel* (38): “Als ik sterf, wil ik dat je weet dat ik van je hield”.

X* Voor hun veiligheid hebben we de namen van de getuigen vervangen door fictieve.

Dit onderzoeksartikel kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.
LEES OOK
Arezoo Moradi / 01-02-2023

Iran houdt hardnekkig vast aan verplicht dragen van hoofddoek

World Hijab Day was voor het regime het sein voor de aankondiging van strenge maatregelen tegen overtreders.
Iran aanhoudend protest
Arezoo Moradi / 08-12-2022

Iran wijst naar zedenpolitie als zondebok voor revolte

Het regime van de Islamitische Republiek zoekt hulp bij Rusland om de opstand te onderdrukken.
Iran protest slachtoffers
Hind Fraihi / 06-10-2022

Teheran kijkt mee naar buitenlands protest tegen Iran

De steun voor de vrouwenprotesten in Iran groeit elke dag bij de diaspora.
Iran protest LA