Misschien heb je reisplannen voor het najaar en overweeg je op safari te gaan in het noorden van Tanzania. In het uitgestrekte gebied tussen het Serengeti National Park en het Arusha National Park tegen de grens met Kenia leven olifanten, giraffen, leeuwen, neushoorns en zebra’s. Je kan er ook gnoes, buffels en nijlpaarden tegenkomen.
Overdag rijd je in een jeep door het gebied en zie je de wilde dieren voorbij trekken. ’s Avonds geniet je van de ondergaande zon in een luxehotel waar een heerlijke maaltijd wordt bereid.
Maar terwijl jij een zalige vakantie beleeft, voltrekt zich niet veel verder een drama. Het noorden van Tanzania is het leefgebied van de Masai. Dit semi-nomadische volk trekt al generaties lang met zijn vee van de ene plek naar de andere op zoek naar vruchtbare gronden.
Recent besloot de Tanzaniaanse overheid een gebied met een oppervlakte van 1.500 vierkante kilometer ten oosten van het Serengeti National Park voor veel geld in concessie te geven aan Otterlo Business Corporation. Dit Amerikaanse bedrijf werkt in opdracht van leden van de koninklijke familie van de Verenigde Arabische Emiraten. Zij willen in het gebied private jachtpartijen houden. Het is niet fijn als er op dezelfde plek mensen rondlopen op zoek naar groene weilanden voor hun koeien. Dus die moeten vertrekken.
“Op 8 juni dit jaar begon de Tanzaniaanse overheid het gebied af te zetten”, zegt Anuradha Mittal, directeur van het Amerikaanse Oakland Institute tijdens een digitaal interview. Het Oakland Institute is een onafhankelijk onderzoeksbureau dat de situatie van de Masai op de voet volgt en in nauw overleg met lokale ngo’s opereert. “De Masai kwamen in verzet en verdedigden hun gronden. Dat verzet werd met buitensporig veel geweld de kop ingedrukt.”
Mittal toont foto’s van Masai met bloedende wonden aan het hoofd, de benen en de rug. Op een ander beeld kan je zien hoe verschillende hutten van de Masai in brand staan en een groepje Masai in de typische rood-zwart geruite shuka doeken op de grond zit, terwijl leden van de Tanzaniaanse politie hen omsingelen.
Ongelijke strijd
“De Masai bieden moedig weerstand, maar het is een ongelijke strijd”, zegt Mittal. “Het recht van het inheemse volk op de gronden lijkt niet te tellen. De Tanzaniaanse overheid weet dat er veel geld te verdienen is aan de rijke Arabieren. Zij betalen zonder aarzelen tot 600.000 euro voor een jachtlicentie."
"Het is een nieuwe vorm van kolonialisme. Vroeger werden de gronden ingenomen door de kolonisten. Vandaag worden ze zonder inspraak van de inheemse bevolking verkocht. De oorspronkelijke bewoners verdienen er geen cent aan.” Volgens het Oakland Institute wil de Tanzaniaanse overheid 70.000 Masai uit de regio Loliondo dwingen naar een andere plaats in Tanzania te verhuizen.
Het geweld van de Tanzaniaanse overheid tegen de Masai wordt internationaal veroordeeld. Op 15 juni brachten de Verenigde Naties een persbericht uit waarin negen speciale rapporteurs het geweld tegen de Masai aanklagen en de Tanzaniaanse regering oproepen een einde te maken aan de gedwongen verhuizing. “Het uitzetten van de Masai zonder voorafgaande goedkeuring is een schending van de mensenrechten”, stelt de VN.
“Het probleem is dat de president in Tanzania enorm veel macht heeft”, zegt Mieke Thierens. Ze is onderzoeker bij het International Peace Information Service (IPIS). Dit is een onafhankelijk onderzoeksbureau dat de impact van natuurlijke rijkdom op mensenrechten onderzoekt.
“Onlangs heeft president Samia Suluhu Hassan beslist om een deel van de gronden in de regio Loliondo een andere bestemming te geven. Aanvankelijk ging het om een game controlled area en nu is het een game reserves area. Volgens de nieuwe bestemming mogen er in het gebied geen mensen wonen en mag er niet aan veeteelt worden gedaan.”
Geen overleg
In Tanzania is het nemen van zo’n besluit legaal, weet Thierens. “Maar er zijn wel bepaalde voorwaarden aan verbonden. Een daarvan is dat het herbestemmen van een gebied moet gebeuren in overleg met de inheemse bevolking. Er moet een consultatieproces aan voorafgaan en dat is niet gebeurd. Ook het gebruik van geweld om de herbestemming af te dwingen is natuurlijk niet toegelaten.”
Dat de president het gebied na de herbestemming voor veel geld in concessie geeft aan rijke toeristen die er trofeejachtpartijen houden, veroordeelt Thierens eveneens. “Het argument is dat gecontroleerde jachtpartijen een goede manier zijn om de wilde dieren te beschermen. Ik vind dat een zeer bedenkelijk argument."
"Helaas gebeurt dit tegenwoordig op veel plekken in de wereld. Plots moet de lokale bevolking plaatsmaken, omdat een plek als beschermd natuurgebied wordt uitgeroepen. De inheemse bevolking die afhankelijk is van de inkomsten uit het gebied moet op zoek naar een andere broodwinning.”
Het klopt dat op veel plekken in Afrika het natuurbeschermingsmodel wordt ingezet om de inheemse bevolking van haar gronden te verdrijven, zegt een Belgische man die al twintig jaar actief is in Oost-Afrika maar liever anoniem wil blijven. “De macht van het Amerikaanse Otterlo Business Corporation dat de concessie voor de jachtpartijen in Loliondo kocht, is enorm. Met die mannen wil ik geen ruzie krijgen.”
Het model dat ook wel fortress conservation wordt genoemd, is volgens de Belg een absolute schande. “Jachtpartijen op wilde dieren hebben niets te maken met het beschermen van de natuur. Als er te veel dieren in een bepaald gebied leven, moet je onderzoeken hoe dat komt en iets aan de oorzaak doen of de dieren verplaatsen naar een ander gebied. Dieren afschieten is nooit een goed idee."
"In Tanzania zijn er veertig plekken waar trofeejachten zijn toegestaan. Vaak grenzen de jachtgebieden - ook wel hunting blocks genoemd - aan nationale parken waar niet gejaagd mag worden. De dieren kennen het verschil niet en lopen van het ene gebied naar het andere en worden dan afgeknald. De jagers betalen 350.000 euro of meer voor zo’n jachtvergunning. Dat levert de Tanzaniaanse overheid natuurlijk veel geld op.”
Afgelegen gebieden
De situatie in Loliondo is niet nieuw. Eerder deed de Tanzaniaanse overheid pogingen om de Masai te verdrijven uit de Ngorongoro Conservation Area. Volgens de VN zou het in dit gebied gaan over 80.000 Masai. In totaal betekent dit dat 150.000 Masai hun gronden dreigen te verliezen. Tanzania telt naar schatting 400.000 Masai.
De VN wil dat mensenrechtenwaarnemers de situatie ter plekke kunnen onderzoeken. Maar het is onduidelijk of de Tanzaniaanse overheid hier toestemming voor geeft.
Het gaat om zeer afgelegen gebieden die niemand controleert, zegt David Leyssens. Hij is ex-medewerker in Oost-Afrika van Rikolto, het vroegere Vredeseilanden. “De overheid doet wat ze wil. Het plan is om de Masai naar Handeni te verhuizen. Dit gebied ligt zo’n 700 kilometer verderop, richting de Indische oceaan. Wat moeten die mensen daar gaan doen? Het doet me sterk denken aan de situatie van de Aboriginals in Australië. Ook zij werden gedwongen te verhuizen. Het gevolg is dat velen van hen ontheemd raakten en verslaafd aan drank en drugs.”
Volgens Leyssens hebben de verschillende bevolkingsgroepen en culturen in Tanzania lange tijd in harmonie met elkaar geleefd dankzij voormalig president Julius Nyerere die tot 1985 aan de macht was. “Na het plotse overlijden van president John Magufuli in maart vorig jaar werd Samia Suluhu Hassan de nieuwe president. Zij is van Arabische komaf en haalde de banden met de koninklijke familie uit de Verenigde Arabische Emiraten opnieuw aan. Het gevolg is bekend. Ik voel dat de religieuze spanningen toenemen.”
Internationaal verzet
Heeft Thierens nog hoop op een goede afloop? “Het verzet groeit. Er komt ook steeds meer aandacht voor de mensenrechtenschendingen van de Masai en dat is een goede zaak.”
Behalve artikels in internationale kranten stortte ook Avaaz zich op de zaak. Avaaz is een beweging die door middel van online petities de stem van de gewone man wil laten doorklinken in wereldwijde besluitvorming. De online petitie tegen de uitzettingen van de Masai werd al door 3,2 miljoen mensen ondertekend. Avaaz kocht ook advertentieruimte in lokale Tanzaniaanse kranten om de bevolking in te lichten over de wanpraktijken.
“Deze initiatieven zijn heel belangrijk. Vergeet niet dat de macht van het toerisme enorm groot is. Als de toeristen wegblijven omdat ze het gebied associëren met mensenrechtenschendingen bestaat de kans dat de Tanzaniaanse overheid van gedachte verandert”, zegt Thierens.
In het noorden van Tanzania zijn verschillende toeristische organisaties actief die in handen zijn van Belgische ondernemers. Dirk Janssens runt sinds 2006 het Onsea House, een luxehotel in Arusha. Bram Markey is mede-eigenaar van Wild Tanzania dat safari’s in Serengeti en de regio rond de Kilimanjaro organiseert. De twee Belgen benadrukken dat zij niets te maken hebben met de wanpraktijken in Loliondo en Ngorongoro.
Zowel Janssens als Markey zeggen juist met de Masai samen te werken door hen tegen een vergoeding de safari’s met toeristen te laten begeleiden. “Het is heel goed mogelijk om actief te zijn in de toeristische sector en tegelijk respect te hebben voor de lokale bevolking. Wij steunen veel lokale initiatieven en verschaffen de Masai werk”, zegt Janssens.
“De Masai zijn de afgelopen decennia sterk in aantal toegenomen. Het gevolg is overbegrazing van gebieden. De uitputting van de gronden vormt een bedreiging voor de wilde dieren. Dat aspect mag niet uit het oog worden verloren”, stelt Markey. Wild Tanzania organiseert zelf geen jachtpartijen, maar Markey zegt er ook geen fundamenteel bezwaar tegen te hebben. “Soms is het beter om één olifant te laten afschieten en met dat geld honderd andere olifanten te beschermen.”
België investeert jaarlijks miljoenen euro’s aan ontwikkelingsgeld in Tanzania. Enabel, het Belgische agentschap voor ontwikkelingssamenwerking, bereidt op dit moment een bilateraal programma voor waarbij 25 miljoen euro zal worden geïnvesteerd in projecten rond gender en onderwijs in de periode 2023 tot 2027.
