Actievoerders protesteren aan Katoen Natie tegen uitverkoop publieke landbouwgrond

Steven Vanden Bussche
Katoen Natie actie
Actievoerders willen dat overheden stoppen met de uitverkoop van hun landbouwgronden en eisen maatregelen tegen grote investeerders. (CC BY-NC-ND 2.0 FIAN Belgium)

"Stop de Kolonisten van Katoen!". Met een knipoog naar het populaire gezelschapsspel Kolonisten van Catan voerden een tiental activisten van Boerenforum, FIAN Belgium, Landbouwbrigades, Climaxi en Extinction Rebellion Gent dinsdag (30/8) een verrassingsactie voor de deur van Katoen Natie in de Gentse haven.

Op een stuk braakliggende grond in de Gentse haven zaaiden ze wintertarwe in. "Daarmee willen we aanklagen dat landbouwgrond opkopen geen onderdeel van het spel van rijke industriëlen mag zijn en vragen dat onze overheid heel dringend maatregelen moet nemen om te verhinderen dat ze landbouwgrond opkopen waarmee ze kunnen speculeren."

Wim Moyaert (Boerenforum): 'Kleinschalige boeren en boerinnen hebben het steeds moeilijker om nog betaalbare landbouwgrond te vinden'

Een van die speculanten is Fernand Huts, de baas van Katoen Natie, die in 2016 via buitenlandse constructies 450 hectare landbouwgrond van het Gentse OCMW kocht in de Nederlandse provincie Zeeland. Twee landbouwers uit Lokeren trokken naar de rechter en het Gentse hof van beroep vroeg de Europese Commissie om advies. Die zag een jaar geleden vier tekortkomingen in de verkoopsprocedure, al is het nu aan het hof van beroep om de zaak juridisch te beslechten. De zaak wordt op 13 september verdergezet in Gent.

Onderzoek van Apache en het Nederlandse Onderzoekcollectief Spit toonde afgelopen zomer dat de portefeuille met landbouwgronden van de familie Huts in Zeeuws-Vlaanderen met 75 hectare aangroeide sinds de deal met het OCMW. Eerder werd duidelijk dat nog meer havenbazen investeren in landbouwgrond, van autobekleders tot zeepfabrikanten. Maar ook andere industriëlen - al dan niet actief in de agro-industrie - en beleggers allerhande laten steeds meer hun oog vallen op akkers en weilanden.

In het onderzoeksdossier Wie Bezit Vlaanderen toonde Apache dat het grootgrondbezit (in vooral landbouwgronden) op het platteland nog steeds een zaak is van adel. Maar dat grondbezit verschuift. Zo ging het grootste adellijke patrimonium, een slordige 500 hectare gronden van de familie t' Kint de Roodenbeke, eerder dit jaar over naar de Limburgers ondernemers Frank Tans.

"Dit jaagt de prijzen de hoogte in, terwijl kleinschalige boeren en boerinnen het steeds moeilijker hebben om nog betaalbare landbouwgrond te vinden", legt Wim Moyaert van Boerenforum de vinger op de wonde. Tans, van oorsprong autohandelaar, diversifieert zijn vastgoedportefeuille met de monsterdeal, want de vastgoedbelegger is vooral bekend als eigenaar van dure winkelpanden in de Gentse Veldstraat, de Brugse Steenstraat of de Antwerpse Meir.

Historische gronden

De actie op braakliggende gronden van Katoen Natie is om meerdere redenen symbolisch. "In Vlaanderen staat 1.461 hectare aan bedrijfsruimtes leeg", zegt Moyaert. "Laten we die eerst aanspreken, vooraleer we nog verder landbouwgrond opofferen aan industriegebied of woonuitbreiding, maar evengoed voor boscompensatie omdat bedrijven elders natuurgebied inpalmen."

Huts actie
Actievoerders aan de braakliggende terreinen vlakbij Katoen Natie in Gent. (CC BY-NC-ND 2.0 FIAN Belgium)

Daarnaast kozen de actievoerders voor gronden van Huts, omdat die speculant publieke landbouwgronden kocht. En net die gronden, die vaak van oudsher in handen zijn van OCMW's, werden tijdens de vorige legislatuur massaal verkocht. Daar zijn verschillende redenen voor, maar meestal verkopen lokale besturen landbouwgrond omdat ze het bezit niet als kerntaak zien en omdat ze die middelen gebruiken om in andere beleidsdomeinen te investeren.

Kristel Cuvelier (FIAN Belgium): 'Publieke landbouwgrond kan perfect dienen om de transitie te versnellen naar een meer sociaal en ecologisch verantwoord voedsel- en landbouwsysteem'

Toch kan het behouden van landbouwgronden in de publieke vastgoedportefeuille belangrijk zijn om verschillende lokale beleidsdoelstellingen te bereiken. "Publieke landbouwgrond kan perfect dienen om de transitie te versnellen naar een meer sociaal en ecologisch verantwoord voedsel- en landbouwsysteem", zegt Kristel Cuvelier van FIAN Belgium.

Actievoerder Wim van Extinction Rebellion Gent meent dat de stad ook iets kan doen aan de klimaatveranderingen en het verlies aan biodiversiteit, "door boeren en boerinnen te ondersteunen die op een ecologische manier aan landbouw doen. We steunen daarom boeren in hun strijd voor grond en een leefbare toekomst voor ons allemaal."

Voedselstrategie

Verschillende steden en gemeenten zetten hun publieke landbouwgronden in voor hun lokale voedselstrategie. De jarenlange acties rond de verkoop van OCMW-gronden aan investeerder Huts leidden in Gent tot een maatschappelijk en politiek debat. Het stadsbestuur besliste twee jaar geleden om een moratorium op de verkoop van landbouwgronden, in afwachting van een visie over de toekomst van landbouwgronden. Dat moratorium loopt eind dit jaar af. Gent is met ongeveer 1.800 hectare het lokale bestuur met de meeste landbouwgronden in bezit.

De Vlaamse Regering ligt niet echt wakker van de problematiek. In de beleidsnota Landbouw en Visserij wordt een hervorming van het Vlaams pachtdecreet aangekondigd. Dat proces is nog lopende. Ook kondigde de toenmalige minister Hilde Crevits (CD&V) aan dat er naar instrumenten gezocht wordt die eigenaars en gebruikers aanzetten om gronden ter beschikking te stellen van landbouwers. Tot slot merkte de minister op dat het Departement Landbouw en Visserij nauwer betrokken moet worden bij planningsinitiatieven in het buitengebied, zodat de landbouwimpact correct kan ingeschat worden.

"In Frankrijk wordt landbouwgrond veel beter beschermd door de overheid, onder meer via het SAFER-systeem, dus het kan wel degelijk anders", zeggen Moyaert en Cuvelier. Samen met De Landgenoten, een coöperatie die biologische gronden 'vrijkoopt', en het netwerk Voedsel Anders, publiceerde FIAN een inspiratienota over de toegang tot grond.

In tegenstelling tot Frankrijk, en sinds kort ook in Wallonië, heeft Vlaanderen geen observatorium die de evolutie van eigendom op het platteland opvolgt. Nochtans is ook de relatie tussen eigendom en gebruik belangrijk om te onderzoeken, zei ILVO-onderzoekster Anna Verhoeve eerder aan Apache.

De problematiek van eigendomsconcentratie op het platteland wordt niet alleen veroorzaakt door grote beleggers. Veel kleine investeerders zijn verantwoordelijk voor de 'verpaarding' en 'vertuining' van het platteland, met stijgende grondprijzen ten nadele van (startende) boeren.

Verhoeve toonde in 2017 al hoe in Vlaanderen 15% van het voor landbouw bestemd gebied een niet-agrarisch gebruik heeft. Hoeves worden verbouwd tot residenties of gebruikt om andere economische activiteiten te ontwikkelen. Landerijen en weilanden zijn in trek voor tuinen of om hobbydieren te houden.

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 08-02-2024

Nee, Natuurpunt is niet grootste bedreiging voor schaarse landbouwgrond

De 'verpaarding' van het platteland zorgt voor toenemende concurrentie voor schaarse landbouwgrond.
Foto van een wit paard met op de achtergrond vier witte runderen.
Steven Vanden Bussche / 06-02-2023

Publieke grond is onderbenutte motor voor landbouwtransitie

Op tien jaar verkochten OCMW's in Oost-Vlaanderen bijna een vijfde van hun grond.
Intensieve landbouw
Steven Vanden Bussche, Hester den Boer, Bram Logger, Salsabil Fayed / 18-07-2022

Grote Belgische honger naar Zeeuwse landbouwgrond

Belgische boeren en beleggers kopen met grof geld Zeeuwse landbouwgrond op.
Zeeland