De echte klimaatradicalen

Steeds weer richten klimaatbetogers zich tot het collectieve, politieke niveau. Tot de overheid die met integrale plannen zou moeten werken (zodat burgers ook weten waar ze aan toe zijn). Tot de economische spelers om nu zo snel mogelijk weg te gaan van broeikasgassen en natuurafbraak. Tot de pers om de waarheid te vertellen en voor overzicht te zorgen.

Voor dat activisme krijgen zij vaak dezelfde reacties over zich heen. Dat ze beter zouden gaan werken, “net als iedereen”. Dat ze op de schoolbanken moeten blijven, om daar naar “echte oplossingen” te zoeken. Dat ze beter voor eigen deur vegen, in plaats van te lopen “roepen”.

De blik staat gericht op zelfverwezenlijking. De idee is dat je jezelf uitrust. Dat je "weerbaar" en ook "flexibel" wordt. Dat met gezonde en uitdagende keuzes alles zeker goed komt. In riedelvorm klinkt dat als: "goed studeren - hard werken - zelf je wereld opbouwen en voor de oplossingen zorgen".

Opgedrongen

Alvast de schaamte komt zo voortdurend terecht bij de individuele burger. Ook bij de welwillende consument die “het klimaat kan redden” … Alsof die persoon degene is die met alle macht vasthoudt aan het natuurdestructieve winstmodel? Alsof die de aarde en haar atmosfeer op enorme schaal en industriële wijze als een vuilnisbak behandelt?

Het zijn enkele economische spelers en hun ‘afgevaardigden’ in politiek, media, reclame en financiën die de massale uitstoot en vervuiling in ons dagelijks bestaan verankerd hebben. En houden. Zo heeft de fossiele industrie ons de consumptie van olie en gas opgedrongen. Mochten zij al een tijd geleden een bocht hebben ingezet, bijvoorbeeld in 1970, en veranderd zijn in bedrijven met een voldoende groot en betaalbaar aanbod aan hernieuwbare emissievrije energie, wie zou dan nog dat gas en die olie kiezen?

De sector kent al heel lang de desastreuze impact van hun fossiele brandstoffen. Zij weten maar al te goed hoezeer hun business teert op de kap van deze levende planeet. Onderzoekers schoven eerder al 1965 naar voren als het schakeljaar waarin industrie en politiek voldoende op de hoogte waren, zeker in de Verenigde Staten.

Machtsbehoud

Toch is een omslag nog nooit ingezet. Helemaal niet. In hun standaardwerk Merchants of Doubt (2010) deden Naomi Oreskes en Erik M. Conway uit de doeken hoe de fossiele lobby grootschalig investeerde voor verwarring en tegen klimaatactie. En in zijn recente boek The New Climate War (2021) beschrijft Michael Mann hoe Big Oil en co datzelfde doel blijven aanhouden.

De focus op individueel gedrag past prima in hun strategieën voor machtsbehoud. De zo op zelfverwezenlijking gerichte blik lijkt daarbij wel als middelpuntzoekende kracht te werken. Wanneer de schijnwerpers al wel eens op de grootste uitstoters en vervuilers staan, dan komt de bal bijna als een magneet terug naar ons toegerold.

Het is dan ook heel makkelijk om in te pikken op heersende denkbeelden. Verdedigers van de klimaatontwrichtende, natuurvernietigende bedrijven geven de (fijne) boodschap mee dat het allemaal rond ons draait. In de populaire economische termen klinkt het doorgaans dat zij (ook maar) aanbieden wat de consument vraagt. Vraag en aanbod, weet je wel. Maar meer omvattend gaat het voor hen allemaal om onze (keuze)vrijheid, en om welvaartscreatie, die ons volop dient, of zo zou het toch moeten zijn.

Vrijheid

Natuuruitputtend, klimaatontregelend gedrag van burgers (die voor hen enkel consumenten zijn) plaatsen zij zonder onderscheid onder de noemer van ‘vrijheid’. Zo zou de burger sowieso willen vliegreizen, biefstuk eten en rondtoeren in z’n SUV, om het nogal kort uit te drukken. Dat is nogal een idee van vrijheid, niet? Vrijheid wordt hier ingevuld zodat het voor ons als soort een op onszelf gericht wapen is. Dat ook andere soorten in het nauw drijft.

Spreekt hier vooral de kracht van een consumptiecultuur aandrijvende marketing? Van op het buikgevoel inspelende reclameslogans zoals The sky is the limit! of YOLO? Of willen burgers echt die invulling van vrijheid? Zien zij dit werkelijk als ‘hun vrijheid’?

Zo goed als zeker staat bijna niemand in de dagelijkse praktijk stil bij die vragen. Maar concreet zien velen die invulling van vrijheid vermoedelijk wel als hun ‘recht’ ... Eenvoudigweg omdat de ander het ook doet. Omdat de mensen in hun omgeving het doen. Omdat media dit beeld meegeven. Omdat je even goed boven een artikel over klimaatprotest wordt aangelokt tot vliegmijlverzameling.

Welvaartscreatie

Tegelijk met deze invulling van het begrip vrijheid steunen de lobbyisten van het natuurdestructieve winstmodel al zeker zo hard op welvaartscreatie. De status ervan is ook duidelijk. In Europa spreken we niet voor niets over ‘sociale welvaartsstaten’. En in de moderne vaart der volkeren heeft de fossiele industrie natuurlijk een bepalende rol gespeeld. Voor hen is dit een soort historische sokkel.

Een van de moeilijkste knopen is daarom zeker het vasthangen van overheden aan contracten en afspraken met zij die zweren bij fossiele brandstoffen, en met zij die vasthouden aan (wereldwijde) ontbossing en verdergaande bodemdegradatie. Met andere woorden: aan die overeenkomsten die voor de meeste aardbewoners ondertussen vooral ondermijnend werken.

De huidige wetgeving beschermt die akkoorden, nog veel meer dan wie en wat ze allemaal bedreigen en ontwrichten. Een aanzienlijk deel van die wetteksten is dan ook ooit opgestart door en voor de oude krachten van de moderne exploitatie van de aarde, met kolonisering en industrialisering als aandrijvende historische processen.

Contracten opbreken

Moedige politiek houdt nu meer dan ooit in: het opbreken van die contracten. Velen zullen stellen dat het einde dan zoek is. Maar het is omgekeerd. Ook de klimaatwetenschap en huidige aardse realiteit zijn duidelijk. En er is vanuit de algemene economie dan ook al langer een referentierapport, The Economics of Climate Change (2006), opgemaakt onder leiding van Nicholas Stern. Dat geeft aan hoezeer de verhitting van de aarde welvaartsbedreigend is. En hoe de kosten van doortastende klimaatactie vele malen kleiner zijn dan de kosten van het ‘stapje-voor-stapje-beleid’.

Politici spreken vaak over ‘rechtszekerheid’ en ‘voorspelbaarheid’. En dat is ongetwijfeld terecht … Maar aan welke akkoorden en overeenkomsten moeten ze juist zo’n ‘regelgevend kader’ bieden? Aan de natuurdestructieve, klimaatontwrichtende?

De tegenkanting tegen het broodnodige vernieuwende wetgevende werk reikt (nog) ver. Hoewel het zeker ook om gewoontes gaat, zoals die waarbij beleidsmakers zich veel te veel laten leiden door de lobbyisten van de intussen ‘oude economie’. Zo zitten lobbyisten van de fossiele industrie tot op heden nog steeds mee aan tafel op de internationale klimaatconferenties.

Benoemen

Waarom richten media nu niet voluit de schijnwerpers op de grootste uitstoters en vervuilers? Op hun plannen om nu vandaag nog steeds nieuwe fossiele projecten op te starten? Waarom worden hun woordvoerders nog altijd zo makkelijk geloofd?

Shell, BP, TotalEnergies, ExxonMobil, Saudi Aramco, Chevron, PetroChina, Gazprom, … zijn de bedrijven die de fossiele kraan maar verder opdringen. Cargill, JBS S.A., Tyson Foods, Marfrig, … zijn de voedingsgiganten die de wereldwijde ontbossing en bodemvernietiging blijven aandrijven. Amazon, Ryanair, … zijn de archetypische ‘vooroplopers’ in de huidige consumentistische race to the bottom. News Corp, van de familie Murdoch, is het mediaconcern bij uitstek dat voortdurend twijfel zaait en het zo graag heeft over ‘onze vrijheid’ en over welvaartscreatie.

Het benoemen van wie de grootste uitstoters en vervuilers zijn, is cruciaal. Van wat zij weten en wisten. Van hun strategieën en tactieken. Naming and shaming, dat is wat het is. Wie dit wegzet als ‘moralistisch’ heeft niet veel oog voor de machtsbalans waar het in essentie om draait. Die balans is met name zo scheefgetrokken dat deze gevestigde belangen ons (iedereen) en andere levenssoorten naar een véél moeilijker leefbare aarde leiden.

Het aardse raderwerk

Natuurlijk zijn persoonlijke keuzes van tel. Zo doet bijvoorbeeld elke uitstootreductie er ook toe. En zo kan jouw gedrag anderen aanzetten. Wie weet zorgt het wel mee voor een trend? En zelfs voor echte sociale verandering? Het knelpunt ligt niet bij individuele inspanning.

Maar de immense rol van de grootste uitstoters en vervuilers ligt wel al lang genoeg in de schaduw. Hun strategieën voor machtsbehoud ‘verdienen’ zeker de schijnwerpers, om het ook cynisch te stellen. Het zijn deze economische spelers en hun ‘afgevaardigden’ die structureel verantwoordelijk zijn voor de situatie waarin we ons nu bevinden. En zij kozen en kiezen ervoor om die verantwoordelijkheid zo veel als mogelijk bij ons te houden, op ons af te schuiven – wij die wel zelfredzaam zullen zijn…?

Het gaat om de bewoonbaarheid van de aarde. De business as usual van de grootste uitstoters en vervuilers zorgt voor een verdere ontwrichting van het aardse raderwerk, waarop ons en al het andere leven op deze planeet steunt.