Op zoek naar de miljarden uit het Europese herstelfonds

Steven Vanden Bussche
Apache werkt mee aan een internationaal onderzoek naar de begunstigden van het Europees Herstelfonds
Apache graaft samen met journalisten uit twintig Europese landen in de vetpotten van NextGenerationEU.

Om de economische en sociale gevolgen van de coronacrisis op te vangen richtte de Europese Commissie midden vorig jaar een herstelfonds op: NextGenerationEU. Dat fonds wordt gespekt met 390 miljard euro inkomsten uit de lidstaten en 360 miljard euro aan leningen van kapitaalmarkten.

Lidstaten uit de Europese Unie (EU) ontvangen de eerste miljarden uit het Europese herstelfonds, een omvangrijk pakket steunmaatregelen ter waarde van ruim 723 miljard euro. Nooit eerder investeerde de Europese Commissie zoveel geld buiten de zevenjaarlijkse begroting om. De Europese Commissie kent de middelen pas toe aan de lidstaten als die concrete plannen met voorstellen van projecten rond duurzaamheid of digitalisering ingediend hebben.

Nooit eerder investeerde de Europese Commissie zoveel geld buiten de zevenjaarlijkse begroting om

België krijgt maximaal 5,9 miljard euro. Dat geld wordt verdeeld tussen de federale overheid en de drie gewesten via het Nationaal Plan voor Herstel en Veerkracht. Vlaanderen krijgt het grootste deel van de koek (2,25 miljard) voor de uitvoering van het ‘Vlaams Relanceplan Vlaamse Veerkracht’.

Dat bestaat uit 188 projecten, waarvan er 55 (grotendeels) gefinancierd worden met middelen uit het Europese herstelfonds. De rest van het Vlaamse relanceplan wordt door andere Europese subsidiepotten (Brexitfonds of het herstelfonds ReactEU) en eigen Vlaamse middelen (relance of regulier) gefinancierd.

Vlaanderen meest transparant

Vlaanderen is relatief transparant over de besteding van de middelen. In een zowat 700 bladzijden tellend voortgangsrapport staan alle 188 projecten apart beschreven en gebundeld in 35 clusters zoals energie of digitalisering. Het laatst beschikbare rapport dateert van december 2021, terwijl er drie keer per jaar een update beloofd werd.

In dat voortgangsrapport staat per project een korte samenvatting met informatie hoe het project gefinancierd wordt en wanneer het opgeleverd wordt. De middelen worden verdeeld over publieke overheden en private partijen, al is voor die laatste categorie niet altijd duidelijk wie de uiteindelijke begunstigde is.

Dat is nochtans gepast, aangezien er bij bijvoorbeeld 318.000 miljoen euro geïnvesteerd wordt in meer ICT voor het onderwijs of 180 miljoen in een uniek loket om energiepremies aan te vragen. Voor de O&O&I-infrastructuur (onderzoek, ontwikkeling en innovatie) is het zoeken naar meer details over bijvoorbeeld de leverancier van een contract van 1,4 miljoen euro dik voor acht drukfermentoren voor Bio Base Europe of wie uiteindelijk een deel van de 125 miljoen voor waterstofprojecten of 40 miljoen voor vernatting krijgt. Er staat dan wel telkens een link naar de agendering van de Vlaamse regering, toch geven die documenten niet altijd een antwoord.

Woordvoerder Waals minister-president Di Rupo: 'We beschikken helaas nog niet over een al samengestelde lijst van alle begunstigden'

De inspanningen van de Vlaamse overheid staan in schril contrast met die van de Waalse overheid en de federale regering.

Het Waalse Gewest kan voor de realisatie van zijn Plan de la Facilité pour la Reprise et la Résilience bijna 1,5 miljard euro uit het Europese herstelfonds spenderen. Die middelen draaien rond drie grote assen en zijn verdeeld over 41 grote doelstellingen. Om die te bereiken zijn budgetten gereserveerd tussen de 3,2 en 105 miljoen euro. Met welke concrete projecten die doelen gerealiseerd zullen worden, zijn absoluut niet duidelijk en evenmin wie de uiteindelijke begunstigden zijn. “We beschikken helaas nog niet over een al samengestelde lijst van alle begunstigden”, zegt een woordvoerder van de Waalse minister-president Elio Di Rupo (PS).

Woordvoerder staatssecretaris Dermine: 'We analyseren samen met de ontwikkelaar hoe we de gegevens over overheidsopdrachten zo didactisch mogelijk ter beschikking kunnen stellen'

De federale overheid lanceerde onlangs de website Next Gen Belgium waarop de vooruitgang van elk project in real time wordt bijgehouden. Toch is de informatie eerder beperkt. “We hebben in deze fase nog niet heel veel zicht op de begunstigden van de contracten”, zegt Laurens Teerlinck, woordvoerder van staatssecretaris voor Relance en Strategische Investeringen Thomas Dermine (PS).

“Voor projecten met gunning van een overheidsopdracht moeten de entiteiten bewijsstukken aan de Europese Commissie voorleggen. De gegevens worden verzameld en gecentraliseerd bij elke betalingsaanvraag. Dat zal een beeld geven van de begunstigden."

Of die informatie dan later vrijgegeven wordt op de site? "Het doel van de staatssecretaris is te zorgen voor een zo groot mogelijke transparantie over het plan en de uitvoering ervan. Een eerste stap werd gedaan met de lancering van nextgenbelgium.be. We analyseren samen met de ontwikkelaar hoe we de gegevens over overheidsopdrachten zo didactisch mogelijk ter beschikking kunnen stellen. Gezien de bedragen die hiermee gemoeid zijn, is dit een omvangrijk werk."

Geen rechtsgrond

Elders in Europa is de situatie niet veel beter en vaak zelfs een pak slechter. Het leek er even op dat topambtenaar Céline Gauer het niet begreep toen twee journalisten haar hardnekkig vragen stelden over de transparantie van de miljardenbesteding. “In de wettelijke basis van het coronaherstelfonds is niet afgesproken dat we de begunstigden publiceren”, antwoordde deze directeur-generaal van de Europese Commissie op de vraag of het niet beter zou zijn als de lidstaten bekendmaken wie een deel van de subsidietaart krijgt. “Of we het nu willen of niet, er is gewoon niet in voorzien.”

Directeur-generaal Europese Commissie Céline Gauer: 'Het herstelfonds beschikt niet over een rechtsgrond om de uiteindelijke begunstigden bekend te maken'

De reactie is opmerkelijk, gezien de grootte van het fonds (723 miljard euro) en het feit dat er in het verleden geregeld met EU-fondsen gesjoemeld werd. Ook door Europese regeringen. De Hongaarse premier Viktor Orbán liet bijvoorbeeld toe dat bevriende zakenlui zich konden verrijken met EU-gelden.  

Uit onderzoek blijkt ook dat de risico’s op fraude en corruptie met EU-gelden gemiddeld meer voorkomen in vergelijking met middelen uit nationale begrotingen. De Hongaarse onderzoeker Mihaly Fazekas promoveerde op dat onderwerp. Jarenlang zag hij hoe kostbare miljarden in zijn land werden verkwist.

Fazekas ziet drie verklaringen waarom Europees geld relatief makkelijk verkwist wordt: de omvang van de fondsen, het gevoel dat het om ‘gratis geld’ gaat en de ruime definitie van het soort projecten waarvoor de fondsen bedoeld zijn. Hij meent dat de risico’s onvoldoende afgedekt zijn. “Er zijn voor de aanbesteding van projecten geen extra voorwaarden gesteld”, zegt hij aan Follow The Money.

Onderzoeker Mihaly Fazekas: 'Er zijn geen extra eisen op projectniveau voor bestedingen van middelen uit het herstelfonds'

Transparantieridder Macron

In aanloop naar de oprichting van het fonds pleitte niemand minder dan de Franse president Emmanuel Macron ervoor om alle beschikbare informatie in open data beschikbaar te maken “zodat burgers het geld kunnen volgen en inefficiëntie en corruptie kunnen voorkomen”.

Nadat de Commissie in de zomer van 2020 een akkoord had gesloten over het herstelfonds begonnen de onderhandelingen over de kleine lettertjes. Het Europees Parlement was op zijn hoede voor fraude en corruptie en pleitte voor een uniforme databank waarin alle informatie over begunstigden wordt verzameld. Maar het mocht niet baten, want EU-voorzitter Duitsland lag daarover dwars, zo vertellen verschillende bronnen.

“Vertegenwoordigers van de Duitse regering waren tegen de publicatie van de namen van begunstigden en zelfs tegen de verplichting om uitwisselbare dataformaten te gebruiken”, zegt het Duitse Europarlementslid Damian Boeselager (Greens/EFA) die bij de onderhandelingen betrokken was. Finaal bevat het wettelijk kader rond het herstelfonds geen verplichtingen om transparant te communiceren over de toegewezen middelen.

Waarom?

Na jarenlange actie van drukkingsgroepen besliste de Europese Commissie in 2007 om de begunstigden van ondertussen 55 miljard euro landbouwsubsidies vrij te geven. #RecoveryFiles is een alliantie tussen Europese onderzoeksjournalisten en nieuwsredacties onder leiding van het onafhankelijke Nederlandse platform Follow the Money. Een team van meer dan 35 journalisten uit ruim twintig landen voert onderzoek naar het grootste fonds dat ooit door 'Brussel' beschikbaar is gesteld: het EU-herstelfonds van 723,8 miljard euro.

Woord en daad

Uit onderzoek van journalisten uit twintig Europese landen blijkt dat slechts enkele landen, waaronder Slowakije en Litouwen, bereid zijn om alle begunstigden van het fonds via één transparante website bekend te maken. Sommige landen, waaronder Nederland, verschuilen zich achter privacyregels om niet transparant te zijn.

Volgens Krzysztof Izdebski van de transparantielobby Open Spending EU Coalition gaat het privacy-argument niet op. “Niemand die overheidssteun ontvangt, zou het recht mogen hebben om dat in het geheim te doen.” De Hongaarse onderzoeker Fazekas erkent wel dat het mogelijk complex is om informatie over natuurlijke personen te publiceren. Hij wijst er wel op dat de privacyrichtlijn (GDPR) in elk geval niet telt voor rechtspersonen.

Tussen woord en daad gaapt vaak een diepe kloof. Toen collega’s van de krant Le Monde aan Macron vroegen waar de informatie over de begunstigden te vinden is, werden ze met een kluitje in het riet gestuurd. Uiteindelijk liet het Franse ministerie van Economische Zaken weten dat 25 ministeries de informatie afzonderlijk bekendmaken.

Dit artikel kwam tot stand door het onderzoek en de input van de journalisten van #RecoveryFiles.

Fraudegevoelig

Vorig jaar waarschuwde het Europees bureau voor fraudebestrijding voor ernstige corruptierisico’s als lidstaten weigeren om informatie op eenzelfde manier te verzamelen. De Europese Rekenkamer weet nog niet hoe ze de besteding van de middelen uit het herstelfonds zal controleren, zo bleek uit een verklaring.

LEES OOK
Simon Van Dorpe / 04-11-2022

Financiering van het Europese coronaherstelfonds wankelt

De onderhandelingen over de financiering zitten twee jaar na het akkoord muurvast.
geld eu euro
Steven Vanden Bussche / 14-09-2022

Europese Ombudsvrouw erkent gebrekkige transparantie over coronaherstelfonds

De onderhandelingen tussen de Commissie en de lidstaten blijven in nevelen gehuld.
Europe Belgian recovery plan evaluation
1 REACTIE
Roland Horvath30-06-2022 11:22:19
Een belangrijk artikel.
De EU, o.a. geen gelijke rechten voor iedere EU burger, geen transparantie bij het corona herstel fonds. Het gevolg zijn fraude en vriendjespolitiek. De lidstaten krijgen geld als ze projecten hebben ingediend rond duurzaamheid en digitalisering.
Oekraïne UA is een kandidaat EU lid, krijgt geld -niet uit het corona herstelfonds- van de EU en UA is nu uitverkoren om als een vreemdelingen legioen, bestaande uit 44 miljoen UA burgers / soldaten, te vechten tegen de Russische federatie RU, een gladiatoren gevecht, zoals de oorlog in Afghanistan, een Enduring War. Want oorlog is een duurzaam project.

Digitalisering is goed maar in een neoliberaal, monopolie, koekoek kapitalisme willen de GMO, de Grote Multinationale Ondernemingen, en de overheden monopolies creëren. Dat is onvoorzichtig want als dat monopolie uitvalt, dan hebben we een groot probleem.
Voorbeelden: In 2002, de euro als betaalmiddel en afschaffing van 19 munten van de eurozone staten terwijl CH sedert 1934 de Franc en de WIR heeft, de digitalisering van ongeveer alles ook van het geld, elektriciteit als energie bron, het zogenaamde afschaffen van de fossiele brandstoffen, de VS Biden administratie in de NAVO, een heruitgave van de Spaanse Inquisitie in de jaren 1500, even fundamentalistisch in alles en even zuiver en offensief in de leer.

De ECB en de EU Commissie zijn de EU aan het verpesten. Ze creëren -bijna- gratis geld en geven dat aan degenen, die het niet nodig hebben, aan de EU lidstaten en aan aan de banken. Dat geld van de ECB en nu van het herstelfonds moet -gratis- gegeven worden aan degene die willen kopen, de consumenten, de EU burgers, om hun koopkracht te vergroten. Dat creëert een grotere productie zonder inflatie dus zonder prijsstijgingen, want er is een overcapaciteit in de economie. De bestedingen mogen uiteraard niet groter zijn dat de productie overcapaciteit toelaat.
Nu wordt het geld via de staten gegeven aan ondernemingen en het zal voor het grootste deel verdwijnen in de zakken van de aandeelhouders. Zoals het geld van de ECB.

De koopkracht van de consumenten niet willen verhogen bijvoorbeeld door hogere lonen is een ander klassiek misbruik van de macht en het geld in de maatschappij, ook nu in de EU. "Want de ondernemingen kunnen een loonsverhoging niet betalen". Alsof het betaalde geld niet terug komt bij de ondernemingen als bestedingen, als aankopen.
De EU: Achterhaalde ideeën over de economie, gevaarlijke en ongepaste slaafsheid in het hele beleid tegenover een fundamentalistische, anti feministische en voortdurend oorlogvoerende 'bondgenoot', de VS.

De EU is een zwakke confederatie en ze moet op korte termijn een federatie worden met minder bevoegdheden dan nu, een gekozen Raad, een Commissie die voortkomt uit een ideologische meerderheid in Raad en Parlement, en een ECB onder toezicht van de wetgevende macht.