Hoe Colruyt aast op Europese landbouwsubsidies

Yves Raisiere
Colruyt focust onder meer op aankopen in het westen van de provincie Henegouwen
Colruyt focust onder meer op de aankoop van landbouwgronden in het westen van Henegouwen. (© Yves Raisiere (Tchak))

"De aanvraag van een landbouwnummer is voor het bedrijf een administratieve vereiste om de grond te kunnen beheren", zegt Colruyt in een reactie. "Wij hebben er inderdaad voor gekozen om een erkenning als actieve landbouwer aan te vragen in het kader van het Europese landbouwbeleid."

De reactie van Colruyt komt er na de vraag of de supermarktketen van plan is om zelf aan landbouw te doen. Dankzij de erkenning kan de beursgenoteerde groep toegang krijgen tot overheidssteun in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB).

Waarom profileert Colruyt zich op die manier? Half april onthulde Apache dat Colruyt via zijn vastgoedvennootschap Colim de voorbije jaren al meer dan 175 hectare landbouw- en weidegrond verwierf. De percelen liggen in de buurt van de hoofdzetel in de regio Halle en voor meer dan de helft in West-Henegouwen, in de buurt van Ath, Silly, Brugelette, Frasnes-lez-Anvaing, Écaussinnes en Leuze.

Tchak! werkte samen met Apache aan dit onderzoek en samen analyseerden we de data. Conclusie: de ligging van de landbouwgronden die Colruyt verwierf, verklaart de aankoopstrategie. De percelen maken deel uit van loten die verder kunnen worden uitgebreid. Het ‘vlindereffect’ is gegarandeerd, zegt RéSAP, een netwerk dat de boerenlandbouw ondersteunt. 

Landbouworganisatie FUGEA: 'Elk stuk grond dat door de groep wordt opgekocht, is land dat van een Belgische landbouwfamilie wordt afgenomen'

"Onze landbouw wordt gekenmerkt door een verhoogde druk op beschikbare gronden, die de vestiging van jongeren belemmert en de overname van landbouwbedrijven afremt", vat de landbouworganisatie FUGEA de problematiek samen. "De komst van machtige spelers als Colruyt op de markt van de landbouwgronden zal dit fenomeen wellicht nog versterken. Elk stuk grond dat door de groep wordt opgekocht, is land dat van een Belgische landbouwfamilie wordt afgenomen."

Verschillende landbouwers wezen daar in Ath en Frasnes-lez-Anvaing anoniem op, tijdens gesprekken met Tchak!.

Je zegt dat Colruyt al 175 hectare heeft verworven, maar we kennen niet alles", zegt Benoit, een gepensioneerde landbouwer. "Ze hebben ook op andere plaatsen land gekocht, dat weet ik. Het is makkelijk, ze hebben de middelen. Hoe verwacht je dat de jongeren nog kunnen volgen?

Het is duidelijk dat hun komst tot een prijsstijging heeft geleid", stelt André. "In het begin van de jaren 2010 rekenden we op ongeveer 12.500 euro voor een hectare. Vandaag klimmen we boven de 50.000 à 60.000 euro.

Voor een jonge overnemer is kopen tegen dergelijke prijzen onmogelijk", zegt Pierre. "En als hij het riskeert, legt de bank niet alleen een touw om zijn nek, maar ook om zijn handen en benen. Het is waanzin. Ik weet niet waar de wereld naartoe gaat.

Stijging van grondprijzen

Voor Colruyt houden deze argumenten geen steek. "In vergelijking met andere actoren is ons aantal hectaren beperkt", zegt woordvoerder Nathalie Roisin van Colruyt Group. "Bovendien houden wij ons niet bezig met agressieve prospectie. Tenslotte doen wij geen biedingen bij landbouwers die hun eigen grond willen kopen en de gronden die we aankopen, moeten vrij zijn van pacht. Wij kunnen dus niet aanzien worden als een trigger voor de stijging van de grondprijzen. Die was er al voordat wij actief werden."

Pierre, een landbouwer die anoniem wil blijven, schuift de reactie van Colruyt aan de kant. "Ik heb nog nooit horen zeggen dat Colruyt een bod deed op de percelen of de grond van een kleine boer. Maar het geeft wel veel geld voor goede percelen die beschikbaar zijn. En dan leggen ze steeds meer op tafel tot ze het bod winnen."

Hoewel Colruyt zegt dat het de markt van landbouwgronden niet wil verstoren, onderstreept één anekdote de opwinding die met de komst van de supermarktketen gepaard gaat. "In mijn dorp werden de boeren gecontacteerd door een landeigenaar die percelen te koop aanbood, wat heel goed is", zegt André, een andere landbouwer die anoniem wil blijven. "Ik was een hobbyboer, dus ik deed bij de notaris een zeer goed bod van meer dan 40.000 euro per hectare. Ik werd nooit meer gecontacteerd. Toen ik rondvroeg, kwam ik te weten dat Colruyt het bod had gewonnen voor meer dan 70.000 euro per hectare. Een fortuin!"

Gaapt er een grote kloof tussen woord en daad? Eén vaststelling: de groep geeft desgevraagd geen cijfers over het precieze aantal verworven hectares. Het is ook onduidelijk wat haar aankoopstrategie op lange termijn is. De reden? "Wij hebben besloten om van meet af aan niet over deze punten te communiceren, om speculaties te vermijden", zegt Roisin. "Wat ik u kan vertellen, is dat er geen vooraf bepaalde doelstellingen zijn. We doen het stap voor stap. Wij stellen ons tevreden met een minimaal aantal hectaren, zodat we van elkaar kunnen leren."

De warenhuisketen bevestigt dat zij in Wallonië, ook op andere plekken dan in Henegouwen, op landbouwgronden bood. Het bedrijf benadrukt wel dat het zich niet als 'cowboy' gedraagt. "Wij hebben precieze criteria voor  grondsoort, regio en prijs. Voor ons is investeren in grond een logische stap. Het stelt ons beter in staat met landbouwers samen te werken en vraag en aanbod van Belgische kwaliteitsproducten beter op elkaar af te stemmen."

Ouderwetse praktijken

Het tweede struikelblok tussen vakbonden of landbouworganisaties en Colruyt draait rond het zogenaamde evenwicht. Voor RéSAP is de aankooppolitiek niets meer en niets minder dan een terugkeer naar "praktijken uit een ander tijdperk", die "bijna doen denken aan feodale lijfeigenschap". De Fédération Wallonne de l'Agriculture (FWA) heeft een gelijkaardig standpunt. Voor hen ondermijnt het Colruyt-model "het principe van onafhankelijkheid en autonome beslissingsbevoegdheid die elke zelfstandige, en in dit geval elke landbouwer, moet kunnen genieten", schrijft José Renard van FWA.

Voor RéSAP is de aankooppolitiek niets meer en niets minder dan een terugkeer naar 'praktijken uit een ander tijdperk', die 'bijna doen denken aan feodale lijfeigenschap'

Ook de Féderation des Jeunes Agriculteurs (FJA) is er niet over te spreken. "Gezien de investeringen die moeten worden gedaan, hebben landbouwers niet de ambitie om 100% van hun grond in eigendom te hebben", zegt voorzitter Guillaume Van Bins. "Veel landbouwers zijn dan ook blij dat zij grond kunnen pachten. Het probleem is dat Colruyt blijkbaar land koopt om er landbouwers op te zetten met de bedoeling om hen te kunnen controleren. Dit heet seizoenspacht. Onze slogan - nee tegen franchiselandbouw – onderstreept dat."

Er zijn genoeg redenen om aan te nemen dat de landbouwers of exploitanten van landbouwbedrijven waarop Colruyt een beroep doet om zijn percelen te bewerken uiteindelijk onderworpen zullen worden aan de eisen van de groep op het gebied van teeltkeuze, lastenboeken, de te dragen risico's en de prijzen.

"Colruyt doet op zijn terreinen wat het wil", verwijt Pierre. "Ze werken via landbouwvennootschappen, geven een prijs per hectare per jaar en daarna ben je op jezelf aangewezen. Onder deze omstandigheden zal een landbouwer die de opdracht heeft gekregen om aardappelen te telen slechts de meststoffen toedienen die nodig zijn om de juiste opbrengst te behalen, dat is alles. Het is alsof je al het goede uit de grond haalt, zonder ander perspectief. Na een tijdje is er geen bodemvruchtbaarheid meer en gaat de natuur achteruit. Het kan hen niets schelen, voor hen is morgen een andere dag."

Colruyt ontkent dat en zegt liever samen te werken met lokale individuele boeren dan met industriële landbouwbedrijven. De keten omschrijft die samenwerkingen als "initiatieven die bijdragen tot de duurzaamheid en innovatie van landbouwgronden en innovatieve teelten".

Bitterheid alom

Als je door de velden loopt, is het moeilijk om iets anders dan bitterheid te horen. "Toen de keten hier grond opkocht, hebben ze ons nooit gebeld", zegt André. "Zij werken via landbouwbedrijven die in de regio niet bekend zijn. Dat betekent dat andere agro-ondernemers kilometers ver rijden om met hun machines tot bij de velden te komen. Wij weten nochtans dat de eigenaars die het land verkochten de boeren doorgaven met wie zij tot dan hadden samengewerkt, waaronder wij."

André, Pierre en andere anonieme landbouwers zoals Benoit leveren getuigenissen die veel verder gaan dan louter geruchten. Colruyt zegt dat het "begrijpt dat er enige ambiguïteit kan bestaan en dat hun aanpak enige bezorgdheid kan veroorzaken". Het soort contractuele relatie met landbouwers of loonwerkers is een graadmeter om de oprechtheid en het vertrouwen te meten in de samenwerkingsverbanden, zo belooft Colruyt. Het bedrijf benadrukt dat de deskundigheid, de ervaring en de inbreng van de landbouwer van cruciaal belang zijn.

In de landbouw zijn er in essentie twee verschillende pachtvormen: de loopbaanpacht en seizoenspacht. In het eerste geval garandeert de eigenaar van de grond de landbouwer het recht om de grond gedurende een lange periode te gebruiken. Dat zorgt ervoor dat een landbouwer op lange termijn gewassen kan telen of zijn veestapel kan uitbouwen. Dat pachtcontract wordt echter steeds vaker overgeslagen ten gunste van het teeltcontract, dat voor één seizoen wordt gesloten en dat veel onzekerder is. Dit is waar het probleem ligt.

"In de streek sluit Colruyt vooral seizoenspachten af", zegt André. "Rentmeesters (die gronden verpachten in opdracht van eigenaars) en sommige grootgrondbezitters doen hetzelfde. Elk jaar veranderen ze van landbouwer of loonwerker. Er is geen continuïteit. We staan constant onder druk. We weten niet meer hoe we moeten leven. Aan dit tempo worden we veroordeelden!"

Verlies van land

Colruyt maakt geen groot geheim over de aard van zijn overeenkomsten. "Met landbouwers worden verschillende samenwerkingsmodellen afgesloten", zegt de woordvoerder. "Wij beginnen hoofdzakelijk met jaarcontracten en seizoenspacht, maar dit kan natuurlijk veranderen. Voorlopig vinden wij dat het pachtsysteem te ingewikkeld is."

Te ingewikkeld, de klassieke pacht? Het is een argument dat verpachters vaak aanhalen, in plaats van het meer reële maar meer verdeeldheid zaaiende argument van de belemmering van het genot van hun eigendom. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een agrovoedingsgroep die zich profileert als koper van landbouwgronden dat eufemisme cultiveert. Officieel waakt Colruyt over zijn imago: ongeacht het type contract verzekert het "dat de te bebouwen oppervlakte elk jaar constant blijft voor de landbouwpartners, dankzij een rotatie van de percelen". Op het terrein is dit voornemen niet overtuigend.

"Het is waar: er doen geruchten de ronde dat Colruyt aan bepaalde landbouwers zal verpachten of hen contracten op langere termijn zal toekennen", zegt André. "Maar voor hoe lang? Onder welke omstandigheden? Wat we zien is dat we van de ene dag op de andere land verliezen en we weten er niets van. Het is gek hoe het afgeschermd wordt."

Nathalie Roisin: 'Boeren die met ons samenwerken, worden geen werknemers van de groep Colruyt. Zij handelen onafhankelijk op basis van contracten met transparante afspraken'

Het verschil in visie tussen Colruyt en de landbouwwereld is des te paradoxaler omdat het bedrijf beweert zijn kaarten op tafel te leggen in zijn communicatie met het grote publiek. "Boeren die met ons samenwerken, worden geen werknemers van de groep Colruyt", zegt Nathalie Roisin. "Zij handelen onafhankelijk op basis van contracten met transparante afspraken. Dit is niets meer en niets minder dan een aanbod tot samenwerking naast de eigen activiteiten van de landbouwer, waardoor hij extra inkomsten kan genereren en met andere gewassen kan experimenteren."

Een win-winovereenkomst die de landbouworganisaties RéSAP, FWA en FJA duidelijk niet overtuigen. Afgezien van de extra druk op de grond en 'de toegenomen kwetsbaarheid van de familiale landbouw die nochtans wordt verdedigd door de regionale overheid', hekelen ze allemaal de excessen van een strategie die bestaat uit een verdere integratie van verschillende stappen in de keten. En zo 'de invloed op de producenten op een nog directere en dwingender wijze uitbreidt'.

"In veel gevallen is een bestek van distributeurs waar landbouwers voor kunnen kiezen om er zich bij aan te sluiten of niet een gezondere manier van samenwerken die de ondernemersvrijheid van de landbouwer en zijn werkinstrument in stand houdt", zegt José Renard.

Aanvraag erkenning

Het laatste punt is nog het meest explosieve: zou Colruyt op lange termijn overheidssteun kunnen ontvangen in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid? "Dat is een goede vraag", zegt André. "We zouden moeten uitzoeken of ze als landbouwer geregistreerd zijn."

Dus vroegen we Colruyt of ze zelf landbouwer willen worden. Het antwoord is duidelijk. "De aanvraag van een landbouwnummer is voor het bedrijf een administratieve vereiste om de grond te kunnen beheren. Wij hebben er inderdaad voor gekozen om een erkenning als actieve landbouwer aan te vragen in het kader van het Europese landbouwbeleid."

Colruyt: 'Wij hebben er inderdaad voor gekozen om een erkenning als actieve landbouwer aan te vragen in het kader van het Europese landbouwbeleid'

In Wallonië bestaat het statuut van landbouwer niet als dusdanig. Er is geen gereglementeerde toegang tot het beroep, iedereen kan zich als landbouwer vestigen. Om in aanmerking te komen voor GLB-subsidies moet je echter aan bepaalde voorwaarden voldoen: je moet een opleiding volgen (170 uur en een stage) en een landbouwnummer hebben. Om dat nummer te krijgen moet je (eenvoudigweg) 'een landbouwactiviteit uitoefenen' als natuurlijke of rechtspersoon en 'zelfstandig bedrijfsleider zijn van een landbouwbedrijf en de productie-eenheden waaruit het bestaat'.

Het maatschappelijke doel van Agripartners - een vennootschap opgericht door de groep Colruyt om haar relaties met landbouwers en/of bedrijven die haar gronden exploiteren te beheren - werd in 2020 aangepast. De akte uit het Staatsblad vermeldt nieuwe specifieke missies, waaronder:

Alle activiteiten die verband houden met landbouw (professioneel en biologisch), tuinbouw, agro-industrie, industriële en niet-industriële veredeling, bosbouw, teelt, afzet en handel in planten.

Het bemiddelen bij alle (beroeps)activiteiten die verband houden met (professionele en biologische) land- en tuinbouw, agro-industrie, plantenteelt en bosbouw, in de ruimste zin van het woord.

Wij contacteerden het Waalse Gewest om na te gaan of Colruyt of een van zijn satellietbedrijven al een steunaanvraag indiende. "Het is niet aan het Waalse uitbetalingsorgaan (OPW) om informatie door te geven over de vraag of een natuurlijke persoon of een rechtspersoon zich in onze partnerapplicatie heeft geïdentificeerd", zegt de woordvoerder van de administratie. "Indien deze partner steun ontvangt, zal de informatie over hem of haar toegankelijk zijn via de BELPA-website (waarop Europese landbouwsteun publiek gemaakt wordt)."

Landbouw- en burgerorganisaties roepen politici op om instrumenten in het leven te roepen om de grondprijzen te reguleren en de bodem te beschermen en vragen om een Marshallplan voor de overnames van landbouwbedrijven

Tchak! bekeek de databank om na te gaan wie steun ontvangt in het kader van het GLB en hoeveel dat in 2019 en 2020 was. Exploitatiemaatschappij Agripartners komt in de databank niet voor. Het is wachten op nieuwe updates van de databank om te weten of dat in de toekomst zo zal blijven. Als ooit blijkt dat Colruyt indirect profiteert van GLB-steun zal dit onvermijdelijk 'ten koste gaan van de familiale landbouwbedrijven', zo veroordeelde RéSAP al.

Landbouw- en burgerorganisaties roepen politici op om instrumenten in het leven te roepen om de grondprijzen te reguleren en de bodem te beschermen en vragen om een Marshallplan voor de overnames van landbouwbedrijven. De vraag luidt of politici als scheidsrechter kunnen optreden.

Help ons onderzoek naar investeerders in landbouwgrond vooruit

Ken jij niet-landbouwers die investeren in landbouwgrond? Je kan ons journalistiek onderzoek verder helpen door ons de gegevens van deze personen of bedrijven te bezorgen. Vul voor elke persoon of bedrijf apart de gegevens in.

Colofon

Dit artikel is een vertaling van een onderzoeksreportage uit het zomernummer van Tchak!, een onafhankelijk blad voor kritische landbouwers en burgers in Franstalig België. Tchak! maakt deel uit van Kioskque, het collectief van onafhankelijke Franstalige media met onder meer Wilfried en Médor.

Vertaling en bewerking: Steven Vanden Bussche (Apache)

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 08-02-2024

Nee, Natuurpunt is niet grootste bedreiging voor schaarse landbouwgrond

De 'verpaarding' van het platteland zorgt voor toenemende concurrentie voor schaarse landbouwgrond.
Foto van een wit paard met op de achtergrond vier witte runderen.
Tomas Vanheste / 09-10-2023

België durft pesticiden niet bestrijden

De federale en Vlaamse plannen om pesticidengebruik terug te dringen blijven vaag.
Een tractor met aanhangwagen sproeit producten in een veld met fruitbomen, voornamelijk kersenbloesems, in Zoutleeuw.
Richard Gregory / 10-06-2023

Europa verloor meer dan half miljard vogels in laatste veertig jaar

Het intensieve gebruik van pesticiden en kunstmest berooft vogels van hun voedselbron: insecten. 
gele kwikstaart