Roep om wetgeving tegen SLAPP klinkt steeds luider

Steven Vanden Bussche
SLAPP
Volgens het arrest van het hof van beroep weegt het maatschappelijke belang van journalistieke rapportering zwaarder door dan de individuele privacy. (© Bank Phrom (Unsplash))

Het Antwerpse hof van beroep bevestigde donderdag (9/6) dat Apache de privacy van projectontwikkelaar Erik Van der Paal niet schond en hem ook niet belaagde door het fameuze Fornuisfilmpje. Begin 2021 sprak de correctionele rechtbank Apache ook al vrij voor dezelfde vermeende inbreuken.

In essentie redeneert de raadsheer van het hof van beroep dat het maatschappelijke belang van journalistieke rapportering zwaarder doorweegt dan de individuele privacy. De afweging weerspiegelt rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat mag dan wel vanzelfsprekend lijken, maar dat is het in ons land niet.

“België is in het verleden al meerdere keren veroordeeld wegens schending van de journalistieke vrijheid of het niet voldoende waarborgen van rechten van journalisten of mediaredacties”, schreef Dirk Voorhoof (UGent), professor emeritus Mediarecht, vorig jaar nog in een opiniestuk. “Het Fornuisvonnis toont aan dat er belangrijke stappen zijn gedaan om de Belgische rechtspraak beter in overeenstemming te brengen met internationaalrechtelijke verplichtingen over de bescherming van de journalistieke nieuwsgaring en expressievrijheid”, zei hij toen.

Schadevergoeding

Omdat de rechtszaken (die telkens leidden tot vrijspraken) maar niet ophielden, besliste Apache in samenspraak met zijn advocaten Caro Van Wichelen en Paul Maeyaert (Fencer) om een tegenclaim in te dienen wegens tergend of roekeloos hoger beroep. Het hof volgde de redenering dat de veelvuldige klachten een vorm van SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation) zijn en kende de hoofdredacteur en een gewezen Apache-journalist elk 5.000 euro schadevergoeding toe. Projectontwikkelaar Erik Van der Paal moet ook een fors verhoogde rechtsplegingsvergoeding betalen van 6.000 euro in plaats van de gebruikelijke 1.680 euro.

Het gebeurt zelden dat slachtoffers van een SLAPP-procedure een tegenvordering instellen en als het al gebeurt, dan wordt die vaak afgewezen

“SLAPP houdt concreet het streven in om iemand die zijn recht op vrije meningsuiting uitoefent, zoals bijvoorbeeld een journalist, monddood te maken”, verduidelijkt advocaat Caro Van Wichelen.

“Het eerste doel van zo’n rechtszaak is dus niet zozeer om effectief te winnen, maar wel om de tegenpartij het werken in normale omstandigheden onmogelijk te maken. Dat kan met name door de juridische kosten hoog te laten oplopen of exuberante schadeclaims te eisen. Dergelijke procedures leiden er bovendien ook vaak toe dat de aangevallen partij zich door het louter instellen van de procedure zelf gaat censureren om verdere procedures te vermijden. Van een chilling effect gesproken.”

Terughoudend

Het gebeurt zelden dat slachtoffers van een SLAPP-procedure een tegenvordering instellen en als het al gebeurt, dan wordt die vaak afgewezen, merkte professor Voorhoof eerder op in een publicatie. “Zelden wordt in mediazaken door de rechtscolleges tegemoetgekomen aan dergelijke tegenvordering of incidenteel beroep (een rechtsmiddel dat beklaagden kunnen inspannen na een vrijspraak door een lagere rechtbank) wegens tergende rechtsprocedures”, stelt Voorhoof in een bijdrage op Apache. “Maar het kan dus, zoals onlangs voor de correctionele rechtbank van Mechelen in de zaak van Willem Engel tegen Marc Van Ranst.”  

Rechtbanken stellen zich vaak terughoudend op omdat de bijzondere intentie die tergend of roekeloos is, moet worden aangetoond.

Professor Dirk Voorhoof: 'Het arrest maakt duidelijk dat Erik Van der Paal de bedoeling had om Apache te vermurwen en de kritische berichtgeving te doen stoppen'

In de zaak van het Fornuisfilmpje nam de rechtbank de argumentatie en de eisen van de verdediging van Apache over. “Het arrest maakt duidelijk dat Van der Paal in deze en andere juridische acties niet als een bedachtzaam en zorgvuldig persoon heeft gehandeld, maar in essentie de bedoeling had om Apache (financieel) te vermurwen en de kritische berichtgeving te doen stoppen”, zegt Voorhoof.

De raadsheer motiveerde de tegemoetkoming aan de schadevergoeding. “Het hof erkent dat verwezenen ten gevolge van het in de geschetste omstandigheden instellen van het hoger beroep materiële schade hebben geleden door de belemmering van hun professionele werking, alsook morele schade doordat verwezenen veel langer in onzekerheid verkeerden over de eindbeslissing en doordat hun professioneel functioneren, met inbegrip van hun goede naam, onterecht opnieuw werd aangeklaagd.”

Too little too late

De Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) volgt de procedureslag tegen Apache van nabij op en merkt op dat de reeks zaken die Van der Paal inspande nationaal en internationaal veroordeeld wordt als SLAPP. “De tenlasteleggingen missen elke grond en zijn louter intimiderend bedoeld”, zegt juridisch adviseur van de VVJ Charlotte Michils.

Charlotte Michils (VVJ): 'Dit kan en moet efficiënter. Europees zijn de eerste stappen gedaan om grensoverschrijdende SLAPP aan te pakken'

Dat het hof een schadevergoeding toekent, is voor de VVJ een belangrijk signaal en het bewijs dat de projectontwikkelaar zich schuldig maakt aan procesmisbruik. “Toch blijft het gevoel van too little too late”, zegt Michils. “Beide journalisten moesten de rit uitzitten en verloren kostbare tijd met dit proces. Dit kan en moet efficiënter."

"Europees zijn de eerste stappen gedaan om grensoverschrijdende SLAPP aan te pakken. Daarnaast moet een resolutie de lidstaten aansporen om in te grijpen op zuiver interne SLAPP-zaken. Cruciaal hier is het mechanisme van vroegtijdige afwijzing dat de rechter toelaat om SLAPP-procedures zo snel mogelijk af te wijzen. Niet onbelangrijk als je bedenkt dat SLAPP als uitsluitende bedoeling heeft om in te hakken op de schaarse resources van de tegenpartij.”

De Vlaamse Regulator voor de Media roept de federale overheid al sinds 2018 op om van anti-SLAPP-wetgeving een punt te maken

De VVJ spreekt de federale wetgever actief aan over het belang van anti-SLAPP-wetgeving. De Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) roept de federale overheid al sinds 2018 op om van anti-SLAPP-wetgeving een punt te maken. Want ook andere, vooral kleine onafhankelijke media zijn bijzonder kwetsbaar. Eerder al dagvaardde de controversiële zakenman George Forrest het mondiaal magazine MO* voor een dossier rond mijnbouw en een cartoon op de cover, wat in 2014 door het Hof van Cassatie werd verbroken.

Doorbraak zag in 2017 dan weer af van een publicatie van het boek De illegale Ghelamco Arena na een kortgeding door de bouwmagnaat. “Vooral kleinere mediaspelers lopen risico’s bij dit fenomeen, hetgeen nefast is voor de diversiteit in de mediasector”, stelt de regulator.

Momenteel kan een benadeelde zich enkel beroepen op artikel 780bis van het gerechtelijk wetboek. Daarin staat dat wie rechtspleging aanwendt voor 'kennelijk vertragende of onrechtmatige doeleinden' gestraft kan worden. “Maar echte anti-SLAPP-wetgeving kan een meerwaarde bieden in Vlaanderen. Anti-SLAPP-maatregelen grijpen al in voor het onderzoek naar de bewijzen en willen in de eerste plaats de journalist beschermen en ervoor zorgen dat deze de kosten en de advocatenhonoraria kan recupereren”, stelt de VRM.

Middenveld roert zich

De druk om het probleem aan te pakken komt ook vanuit Europa. In maart 2021 riepen honderd organisaties, van media over ngo’s tot vakbonden, de Raad van Europa op om op te treden tegen de groeiende dreiging van rechtszaken tegen kritische berichtgeving of opinies. Ook Apache tekende de oproep van de Coalition Against SLAPPS in Europe (CASE).

De Europese Commissie stelde een reeks maatregelen voor om het groeiende probleem van SLAPP aan te pakken en zo journalisten en het brede maatschappelijke middenveld beter te beschermen

Eind april stelde de Europese Commissie een reeks maatregelen voor om het groeiende probleem van SLAPP aan te pakken en zo journalisten en het brede maatschappelijke middenveld (zoals ngo’s) beter te beschermen. Het is evenwel aan de lidstaten om concrete maatregelen te nemen. Tegen eind 2023 verwacht de commissie een verslag over de uitvoering van de aanbeveling. Het is nog niet duidelijk hoe ons land de voorgestelde anti-SLAPP-richtlijn zal invullen.

Federale wetgeving zou het bijvoorbeeld mogelijk kunnen maken om rechtsvorderingen versneld af te wijzen wegens kennelijk niet ontvankelijk of SLAPP, naar analogie met wetgeving in de Verenigde Staten, Canada of Zuid-Afrika. Een andere optie zou kunnen zijn om rechtstreekse dagvaardingen wegens laster, eerroof of ‘kwaadwillige ruchtbaarmaking’ niet langer mogelijk te maken.

Tot slot zouden ook magistraten getraind kunnen worden om SLAPP-zaken in te schatten en kunnen advocaten gewezen worden op hun deontologische code om dergelijke tergende procedures niet langer op te starten.

LEES OOK
Karl van den Broeck / 10-06-2022

De impliciete schuldbekentenis van Bart De Wever

De burgemeester van Antwerpen heeft intussen zijn ongelijk over Fornuisgate toegegeven. Zij het dan in alle stilte.
bart de wever guerrilla