Voor de tweede keer in vijf jaar tijd moesten de Franse stemgerechtigden in de beslissende tweede ronde van de presidentsverkiezingen kiezen tussen Emmanuel Macron en Marine Le Pen. Voor de tweede keer op rij zorgde die keuze ervoor dat ruim een derde (34,20%) van de stemgerechtigden niet kwam opdagen of bewust blanco of ongeldig stemde. Dat is tot 14 procentpunt meer dan in 2007 en 2012 toen de klassieke keuze tussen (centrum)links en rechts voorlag.
Uittredend Frans president Emmanuel Macron boekte zondag (24/4) een even verwachte als ruime overwinning op zijn tegenkandidate Marine Le Pen. Macron wist 58,54% van de uitgebrachte stemmen te behalen. Dat is ruim 17% meer dan Marine Le Pen die 41,46% van de stemmen behaalde.
De pogingen van de dochter van Jean-Marie Le Pen om zichzelf en haar partij een minder extreem imago aan te meten, leverden Marine Le Pen een betere score op dan in 2017. In vergelijking met vijf jaar geleden haalde ze ruim 2,6 miljoen stemmen extra. In totaal wist ze 13.297.760 Fransen te overtuigen om op haar te stemmen. Macron kon rekenen op de stem van 18.779.641 Fransen, ruim twee miljoen minder dan in 2017.
De echte ‘winnaars’ van de Franse verkiezingen, voor de tweede keer op rij, zijn echter de afwezige en blanco stemmers. Liefst 34,2% van de stemgerechtigde Fransen bleef thuis of bracht een blanco of ongeldige stem uit. Dat is 6,23 procentpunt meer dan tijdens de eerste ronde, twee weken geleden. Toen stemde 27,93% van de stemgerechtigde Fransen niet of blanco.
Linkse oproep
Terwijl afgelopen zondag 34,20% van de stemgerechtigde Fransen thuisbleef, blanco of ongeldig stemde, leverde de strijd om het presidentschap tussen François Hollande en Nicolas Sarkozy in 2012 ‘slechts’ 24,32% thuisblijvers en blanco stemmers op. Vijf jaar eerder, bij de strijd tussen Ségolène Royal en Nicolas Sarkozy, was dat percentage nog lager: 20,23%.
Dat verschil in participatie manifesteert zich deze keer in de tweede stemronde en heeft alles te maken met de aanwezigheid van een kandidaat van extreemrechts. De strijd tussen Macron en Le Pen zorgde voor een daling in participatie tussen de eerste en de tweede ronde met 6,23 procentpunt (2022) en 9,80 procentpunt (2017). Dat is beduidend meer dan in 2012 (2,28 procentpunt) en 2007 (2,56 procentpunt).
Vooral het verschil met 2002 valt op. Toen doek extreemrechts voor het eerst op in de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen. Het zwakke resultaat van de toenmalige socialistische kandidaat Lionel Jospin in de eerste ronde zorgde er toen voor dat de republikein Jacques Chirac het in de tweede ronde moest opnemen tegen Jean-Marie Le Pen. Die strijd werd toen overtuigend gewonnen door Chirac. Hij haalde 82,21% van de uitgebrachte stemmen, tegenover 17,79% voor Jean-Marie Le Pen.
Anders dan de strijd tussen Macron en dochter Le Pen dit jaar en in 2017, leidde die strijd in 2002 tot een opkomst die hoger lag tijdens de tweede ronde dan tijdens de eerste ronde. Toen bracht 6,10 procentpunt méér stemgerechtigde Fransen een stem uit tijdens de tweede ronde. Dat is zowat het spiegelbeeld van afgelopen weekend toen 6,23 procentpunt meer stemgerechtigden afhaakte of blanco stemde.
Twintig jaar geleden mobiliseerde links voluit om een antifascistische stem uit te brengen: een stem voor de rechtse presidentskandidaat Jacques Chirac, maar vooral tégen Jean-Marie Le Pen. De voorbije weken gebeurde dat niet. De radicaal-linkse kandidaat Jean-Luc Mélenchon riep wel op om niet voor Marine Le Pen te stemmen, maar dat is niet hetzelfde als oproepen om voor Macron te stemmen.
Mélenchons stemadvies
De resultaten in de verschillende departementen en regio’s lijken erop te wijzen dat de kiezers van Mélenchon effectief verdeeld gereageerd hebben op die onduidelijke stellingname. Met een score van 21,95% van de stemmen tijdens de eerste ronde was het stemadvies van de uiterst linkse kandidaat cruciaal. De stemmen van Mélenchon lijken te zijn verdeeld tussen Macron en blanco stemmen of afwezigheden.
De departementen waar Mélenchon als eerste uit de eerste ronde kwam – Ariège, Essonne, Seine et Marne en Val d’Oise – geven in de tweede ronde forse ‘winst’ aan voor de blanco en niet-stemmers. Nationaal bedraagt dat verschil 6,23 procentpunt. In de genoemde departementen loopt dat verschil op tot soms meer dan 12 procentpunt.
De verschillende regio’s tonen een gelijkaardige tendens. Omdat de regio’s veel meer kiezers omvatten, zijn de verschillende deels uitgevlakt, maar in regio Île de France, de enige regio die Mélenchon (nipt) op zijn naam kon schrijven, stemde tijdens de eerste ronde 25,38% niet of blanco. Tijdens de tweede ronde was dat bijna 10 procentpunt meer: 34,88%. Dat toegenomen aantal mensen dat niet of blanco stemt, komt overeen met bijna de helft van het kiezerspubliek van Mélenchon in Île de France tijdens de eerste ronde (22,53%).
Verschillende blokken
In de regio’s waar Marine Le Pen het sterkst staat (Provence-Alpes-Côte d’Azur en vooral Hauts de France) ligt het aantal niet- of blanco stemmers tijdens de tweede ronde dan weer lager dan het nationale gemiddelde.
De vraag wordt nu vooral hoe de uitslag van de presidentsverkiezingen de komende parlementsverkiezingen, die doorgaan in juni, zullen bepalen. Ook al is de situatie niet meer vergelijkbaar met twintig jaar geleden: Macron dankt zijn verlengd presidentschap mee aan de strategische keuzes van links tegen extreemrechts.
De parlementsverkiezingen worden minder strategisch. Strategie wordt tijdens de eerste ronde in juni opnieuw ondergeschikt aan inhoudelijke keuzes. De uitslag van de presidentsverkiezingen – 58,54% voor Macron en 41,46% voor Le Pen – lijkt twee blokken te tonen: een soort liberaal centrum en een extreemrechts blok.
Dat beeld vertekent de achterliggende politieke realiteit: het liberale centrum staat sterk bij gratie van heel wat linkse stemmen en tegelijk bestaat ook een groot ‘blanco blok’, een blok dat groter is dan het blok waar Marine Le Pen voor rijdt en waar een aanzienlijk deel van de radicaal-linkse achterban van Mélenchon zich ophoudt.
