Tik de zoekterm Kiev in. Of Bucha. Donbas. Rusland of Russie. Oekraïne, in het Frans Ukraine. Of nog: Azov. Wat krijg je te zien als je op YouTube deze zoekopdrachten ingeeft? Welke informatie wordt aanbevolen, aan welk medium wordt voorrang gegeven? Twee maanden na de oorlog toont een eerste data-analyse alvast dit: zo goed als geen enkel Belgisch medium duikt op bij de aanbevolen weergaven.
In de voorgeschotelde overzichtslijst van YouTube domineren buitenlandse media ongenaakbaar in de berichtgeving over de oorlog in Oekraïne. Op één uitzondering na: Karrewiet, het jeugdjournaal op Ketnet, is zowat het Belgische buitenbeentje in de overvloed aan buitenlands nieuws.
Bij het ingeven van Nederlandstalige zoektermen gerelateerd aan de oorlog in Oekraïne zorgt het algoritme dat je hoofdzakelijk nieuws te zien krijgt uit Nederland. Van bij onze noorderburen horen De Telegraaf, NOS (Jeugdjournaal) en de liberaal-conservatieve omroep WNL (Wij Nederland) steevast tot de meest aanbevolen kanalen.
France 24 populair in België
Bij Franstalige zoekresultaten heeft France 24 het grote overwicht op YouTube. De publieke omroep France 24 zendt uit in het Frans, Engels, Arabisch en Spaans en heeft meer dan tachtig miljoen kijkers. Door de redactie van Russia Today werd France 24 overigens als evenknie beschouwd. Beide media hebben meertalige 24-uurs-nieuwskanalen met een sterke aanwezigheid op sociale netwerken.
France 24 werd in 2006 opgericht onder impuls van de Franse president Jacques Chirac met als doel "de waarden van Frankrijk en zijn visie op de wereld overal ter wereld uit te dragen", wat de idee voedde van een langdurige mediastrategie die zou bijdragen aan de invloed van Frankrijk in de wereld.
“Wij zijn niet de stem van het Kremlin: zeggen we dat France 24 de stem van het Elysée is?’’, poneerde Xenia Fedorova, hoofd van Russia Today France. Een vergelijking die volgens sommige experts geen steek houdt en getuigt van een stevig staaltje whataboutism oftewel een relativerende drogreden.
Gelijkenis of niet, France 24 lijkt wel stevig de nieuwe leemte van het recent door Europa gecensureerde Russia Today (RT) op te vullen. De populariteit van France 24 stopt niet aan de Belgische grens. Op YouTube wordt het nieuwskanaal ook gretig aanbevolen in het Franstalige gedeelte van België. Althans zeker wat het nieuws over Oekraïne betreft.
Chinese en Turkse propagandamissie
Deze vaststellingen maken het onderzoek waaraan Apache deelneemt des te relevanter. Met het project CrossOver streven we er immers naar om desinformatie-operaties in kaart te brengen. Hoe wordt misinformatie georganiseerd, wie zijn de aanstokers, wie is het doelpubliek en welke narratieve benadering schuilt achter het nepnieuws of systematische propaganda?
De datagegevens die we volgen op de dashboards van onze partner Check First blijken pertinent te zijn in tijden van een escalerend militair conflict aan de rand van Europa. Van meet af aan was duidelijk dat de situatie in Oekraïne zou ontaarden in een stadsoorlog die bij uitstek ook een informatieoorlog is.
De Europese Raad reageerde dan ook prompt na de invasie van Oekraïne en verwijderde RT en Sputnik van de tv-kabel en het internet, wat kan doorgaan voor een vorm van perscensuur. Het is een maatregel waartoe Europa zich gedwongen voelde om desinformatie en openlijke oorlogspropaganda in de kiem te smoren.
Er duiken evenwel schoorvoetend andere media op die uitermate gedreven zijn in grootschalige (staats)propaganda om de Europese samenleving te verdelen. In ons onderzoek zien we namelijk hoe de Chinese staatszender CGTN Français en in mindere mate de Turkse erdoganeske TRT World en Habertürk opgang maken bij aanbevolen video’s op YouTube.
CGTN (China Global Television Network) maakt deel uit van het ministerie van Informatie van de Chinese regering. De Chinese staatstelevisiezender werd in februari 2021 nog uitgewezen door de Britse mediatoezichthouder omdat het voor een licentiehouder verboden is om onder controle te staan van een politiek orgaan. Desondanks is CGTN vastbesloten om haar propagandamissie in Europa voort te zetten via haar Franse poot CGTN Français.
Twee maanden na de invasie van Oekraïne bevestigen Russische ministers een ‘nieuwe fase’ in de aanvalsoorlog. Het lijkt er evenwel op dat de informatieoorlog evenzeer een nieuwe fase ingaat met een stevige brok inmenging uit een rijzende triade van desinformatie: China, Turkije en Rusland.
De bevindingen van ons CrossOver-onderzoek sluiten in feite naadloos aan bij de waarschuwingen van de Europese Commissie die recent in een rapportering over desinformatie haar ernstige bezorgdheid uitte over "de verspreiding van buitenlandse staatspropaganda, voornamelijk vanuit Moskou, Peking en Ankara, die in lokale talen wordt vertaald – bijvoorbeeld in door Russia Today, Sputnik, Andadolu, CCTV, Global Times, Xinhua en door de Chinese communistische partij gesponsorde media-inhoud onder het mom van journalistiek".
Zwarte doos van YouTube
Binnenlands nieuws delft op YouTube het onderspit. De vraag stelt zich dan ook waarom op YouTube geen binnenlandse media aanbevolen worden in onderwerpen over het conflict in Oekraïne. Navraag bij experts leert dat het niet helemaal duidelijk is hoe het algoritme van YouTube werkt. Het is als een zwarte doos, luidt het. Algoritmes worden vaak genoemd als het om grote datareeksen gaat, die door middel van technologie zijn verzameld. Bij de vraag naar hoe algoritmes worden afgesteld door YouTube gaf de technologiereus niet thuis.
Een algemeen weetje? De reactie die een bericht uitlokt, speelt een doorslaggevende rol bij de meeste algoritmen op sociale media. Een grote betrokkenheid bij een bericht maakt dat de video hoger in de zoekresultaten komt of vaker wordt aanbevolen aan anderen.
''De populariteit van de kanalen en de klassieke engagementsindicatoren zoals liken en delen hebben een grote invloed op welke video’s aanbevolen en bekeken worden. Het is zoals een vliegend wiel; hoe meer clicks, likes en shares hoe sneller het algoritme de video oppikt en hoe sneller andere mensen het ook krijgen aangeboden’’, zegt Imec-onderzoeker Glen Joris. ‘’Vlaanderen heeft bovendien door de taal maar een kleine afzetmarkt, waardoor het sowieso het onderspit moet delven voor talen zoals Engels, Frans of Spaans.’’
Die meertaligheid zien we bijvoorbeeld bij de Chinese staatszender CGTV, die met Franse en Spaanse versies almaar prominenter bij de zoekresultaten op Youtube staat. De Russische RT mag dan wel geband zijn maar de Spaanstalige outlet glipt wel door de mazen. RT Español wint volgens onze datagegevens stilaan terrein bij Youtube-gebruikers in België.
De opkomende triade van desinformatie stelt Europa beslist voor een uitdaging, want bij het bannen van één propagandist komen er nieuwe in de plaats. Bovendien duiken ze vooral op in YouTube, een socialemediaplatform dat vooral door jongeren intensief wordt gebruikt, zo stelt de recente Digimeter die het gebruik van media en technologie in Vlaanderen in kaart brengt.
Dit artikel is een gevolg van onze deelname aan CrossOver, een project dat algoritmes van sociale media analyseert op zoek naar desinformatie.
Elke reactie dient goedgekeurd te worden door de redactie. Soms gaat daar wegens weekends of andere omstandigheden iets langer over dan normaal. Enkel als een reactie niet voldoet aan onze spelregels wordt ze geweigerd.
Algoritmes onderzoeken doe je niet door uitsluitend in oostelijke richting te kijken en je andere oog (waarmee je naar de desinformatie in westelijke richting zou moeten kijken) krampachtig dicht te houden.
Deze oorlog is heel zeker en doelbewust gewild. Door oost én door west. "Europe is sleepwalking into another war" zegt Boaventura de Sousa Santos heel terecht. Slaapwandelen naar de oorlog is een uitdrukking die dateert van de periode vóór de Eerste Wereldoorlog.
En de informatie oorlog is daar een integraal onderdeel van.
Ik ben blij dat, naast Apache, De Wereld Morgen er ook nog is. Om ook ongeremd en kritisch naar de desinformatie in de westerse richting te kijken.
Ik kan natuurlijk al die data niet in twijfel trekken. Ik heb ook de middelen niet om een “tegen onderzoek” naar algoritmes te gaan doen. Maar wat ik wel zeker weet, is dat desinformatie altijd bij een oorlog hoort. En dan is het “bewijs” dat je hier kunt leveren over de desinformatie door de tegenstander helemaal voorspelbaar als je maar de geschikte parameters uitzet. Je kunt je onderzoeksresultaat precies dat laten zijn wat je wil dat het moet zijn.
YouTube is tot nader orde een westers, Amerikaans platform. De andere grote en wereldomspannende platformen zijn dat ook. En zij beslissen wat ze toelaten en wat niet. En ze passen zich zelfs aan hun nieuwe grote markten aan, zelfs aan de censuur die hun daar (bijvoorbeeld in China of Turkije) wordt opgelegd. Want zo mercantiel zijn ze natuurlijk wel.
Intussen kun je je ook afvragen of het westerse verhaal wel zo algemeen wereldwijd gedeeld wordt. Interessant is bijvoorbeeld te kijken naar de tegenstemmers en onthoudingen over de sancties tegen Rusland in de Algemene Vergadering in de VN. En de optelsom te maken van al de bevolkingscijfers die achter al die landen schuilgaan. Geeft een heel ander beeld van hoe groot het deel van de wereld is dat zich laat meeslepen in het huidig westers narratief, dat hier als het enig juiste moet gepresenteerd worden.
https://odysee.com/@RT:fd
https://rumble.com/c/RTNews
https://vk.com/rt_international
https://t.me/rtnews
Alleen maar interessant om te vergelijken. Bijvoorbeeld als onze media een toespraak van Poetin of Lavrov weergeven. Onze reguliere media doen dat redelijk maar onvolledig. Als dat dagelijks in onze huiskamers zou komen zou iedereen beseffen dat wereldoorlog drie wellicht op 24 februari 2022 begonnen is. Om over de toxische propaganda nog maar te zwijgen. En wie af en toe ook Engelstalige Chinese en Indiase media raadpleegt weet dat wat onze reguliere media "de hele wereld" of "de internationale gemeenschap" noemen slechts het westelijke deel van de wereld is, een oud fenomeen dat ook al speelde toen die volgens onze media door de internationale gemeenschap erkende regering van Libië slechts het gemeentebestuur van Tripoli bleek te zijn of de nieuwe burgemeester van Kaboel hier "President" genoemd werd. De westerse euforie na de implosie van de Sovjetunie mag stilaan ophouden, de liberale wereldorde in een illusie gebleken. Meneer Fukuyama had totaal ongelijk met zijn "einde van de geschiedenis". Het beleid een liberalisme op te leggen aan de hele wereld is nu de derde wereldoorlog aan het veroorzaken.
En dat de Vlaamse media niet aan bod lijken te komen op YouTube; de meest recente post van VRT NWS dateert al van twee jaar geleden. https://www.youtube.com/c/vrtnws
Amerikaanse nieuwszenders bijvoorbeeld posten dagelijks op YouTube.