Op het Bevrijdingsplein in Halle wordt vrijdag actie gevoerd tegen de aankoop van landbouwgronden door Colruyt Group. Verschillende grassroots (agro-ecologische) boeren- en middenveldorganisaties, waaronder Boerenforum, zien deze aankopen als een symbool van landroof in België.
De acties kaderen in de Internationale Dag van de Boerenstrijd. De locatie is niet toevallig gekozen: in Halle in Vlaams-Brabant is van oudsher de hoofdzetel van Colruyt gevestigd. De retailer koopt niet enkel gronden om winkels, parkings en distributiecentra op te bouwen, maar sinds enkele jaren ook doelbewust landbouwgronden en weilanden.
Midden 2018 verraste Colruyt landbouwers, retailexperten en onderzoekers met de overname van de biologische boerderij Het Zilverleen met 25 hectare aangrenzende gronden in het West-Vlaamse Alveringem. Terwijl landbouworganisaties nieuwsgierig uitkeken naar het samenwerkingsmodel met de toekomstige exploitant, uitten ze vooral hun vrees voor een verdere integratie van de voedselproductieketen en de bijkomende druk op de grondprijzen.
Dat de aankoop van Het Zilverleen geen eenmalig experiment was, bleek twee jaar later bij de oprichting van exploitatiemaatschappij Agripartners. Colruyt verduidelijkte bij de oprichting dat het met Agripartners zijn landbouwgronden rond distributiecentra en "in mindere mate rond winkels" wil exploiteren, maar ook nieuwe gronden verwerven.
Voor de aankoop van bijkomende gronden komt de brede perimeter rond thuisbasis Halle in aanmerkingen, al kunnen ook elders regionale clusters opgestart worden, luidde het toen. Gronden aankopen doet Colruyt via vastgoedvennootschap Colim, terwijl Agripartners voor de exploitatie instaat.
Apache onderzocht via het kadaster het landbouwpatrimonium van Colruyt. Op die manier brengen we in kaart in welke regio's de landbouwgronden van Colruyt geconcentreerd zijn, en ook hoe groot de grondenportefeuille is.
De supermarktketen bezit meer dan tweehonderd hectare gronden in landbouwgebruik, waarvan ruim dertig hectare grenst aan de distributiecentra van Halle en Lessines (Lessen) in Henegouwen. Het overgrote deel van de percelen ligt duidelijk in landbouwgebied, tussen allerlei bewerkte percelen van andere eigenaars. Op enkele van de gronden, langs de N8 bijvoorbeeld, staan windmolens. Op enkele percelen wil Colruyt mogelijk vestigingen bouwen.
Henegouwen in trek
Meer dan de helft van gronden in landbouwgebruik die Colruyt op het platteland bezit, liggen net over de taalgrens in de Waalse provincie Henegouwen. De akkers en weilanden zijn geclusterd in de ruime omgeving van het distributiecentrum in Lessen dat Colruyt gebruikt voor producten met een snelle rotatie.
De gronden liggen vooral ten zuiden van Ronse in Frasnes-les-Anvaing en Leuze-en-Hainaut, maar vooral in Aat. Daarnaast bezit Colim ook percelen in Silly en Brugelette en nog een grotere partij landbouwgronden in Ecaussines.
Grenzend aan de distributiecentra van Lessen en Halle bezit Colruyt Groep ruim dertig hectare grond in landbouwgebruik, maar wellicht zijn die gronden (deels) met het oog op uitbreiding aangekocht. Verder van zijn distributiecentrum in Halle bezit Colruyt wel nog gronden in landbouwgebied.
Voorts groeide in Alveringem de biologische boerderij Het Zilverleen met ruim acht hectare en ook in het aangrenzende Wulpen, deelgemeente van Koksijde, heeft de vastgoedpoot van de supermarktreus een groot stuk akkerland in landbouwgebied gekocht. Tot slot kocht Colim recent ruim zes hectare grond in de Limburgse gemeente Gingelom, op de grens met Vlaams-Brabant.
Colruyt ging niet in op onze vraag om de aankooppolitiek van vastgoeddochter Colim toe te lichten. De aankopen passen alleszins in de manier waarop Colruyt zich profileert als een bedrijf dat kiest voor lokale voedselproductie. Dat blijkt uit eerdere persverklaringen en informatie op de eigen mediakanalen.
In 2020 lichtte directeur Stefaan Goethaert (Colruyt Fine Food) een tipje van de sluier. Hij verduidelijkte dat Colruyt de teelten van de eigen landbouwgronden voortaan in eigen winkels wil verkopen. Daarnaast past de aankoop van nieuwe landbouwgronden in een strategie “om gronden te vrijwaren voor landbouw” net omdat het bedrijf meer producten van Belgische bodem wil verkopen.
Goethaert verklaarde toen dat Colruyt de gronden niet zelf wil bewerken, maar samenwerkingsverbanden met lokale landbouwers wil afsluiten die vraaggericht telen voor de winkels. Colruyt wil de gronden ook gebruiken om innovaties uit te proberen.
Druk op grondprijzen
In een gezamenlijke tekst veroordelen landbouwfederaties Fugea (Fédération Unie de Groupements d’Éleveurs en d’Agricultureurs), MAP (Mouvement d'Action Paysanne) en de Vlaamse agro-ecologische beweging Boerenforum de aankoopstrategie van Colruyt en de invulling van de partnerschappen met boeren. De organisaties zijn bezorgd over de druk op grondprijzen.
“Deze verouderde praktijken doen ons bijna denken aan het feodale lijfeigenschap”, zegt Fugea in een mededeling. “De Belgische landbouw wordt gekenmerkt door een toenemende druk op de grond, waardoor de vestiging van jongeren wordt geblokkeerd en de overname van landbouwbedrijven wordt belemmerd. De intrede op de landbouwgrondmarkt van machtige spelers als Colruyt dreigt dit fenomeen nog te versterken.”
Volgens FWA zijn er in België "genoeg gemotiveerde landbouwers die de wettelijke normen respecteren en evenwichtige partnerschappen willen aangaan, om niet te eindigen met een landbouwmodel dat het beginsel van zelfstandigheid en beslissingsautonomie ondermijnt waarop elke zelfstandige, en in dit geval elke landbouwer, aanspraak moet kunnen maken”.
Landbouwgrond wordt steeds duurder in België, blijkt uit cijfers van de Federatie van het Notariaat (Fednot). Sinds 2018 brengt Fednot de evolutie van de prijzen van landbouwgronden in beeld via de jaarlijkse landbouwbarometer. In tegenstelling tot Wallonië is er in Vlaanderen geen systematische overheidsmonotoring.
De jongste notarisbarometer leerde dat de prijs van landbouwgrond in de eerste jaarhelft van 2021 de grootste stijging van de afgelopen vijf jaar kende. De gemiddelde prijs per hectare steeg in Henegouwen procentueel het meest.
Toch bleef de gemiddelde prijs per hectare in Henegouwen de op een na laagste in vergelijking met de andere Belgische provincies. Gemiddeld kost een hectare landbouwgrond in Henegouwen 34.828 euro. In West-Vlaanderen en Antwerpen is dat meer dan dubbel zoveel.
Daarnaast merkte Fednot op dat een perceel landbouwgrond in Henegouwen gemiddeld 1,6 hectare groot is. Dat is in geen enkele andere provincie het geval, maar is voor investeerders wel interessant.
Verticale integratie
In verschillende studies van middenveldorganisaties zoals RESAP en ook FIAN België, Voedsel Anders en De Landgenoten, of onderzoeksinstellingen zoals het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), worden de mechanismen uitgelegd. België is een dichtbevolkt en verstedelijkt land met ‘schaarse’ landbouwgrond en veel concurrentie met andere vormen van gebruik, zoals verpaarding of vertuining. Ook het aspect ‘hectaresteun’ in het landbouwbeleid heeft een prijsopdrijvend effect en leidt tot concentratie van grond.
“De komst van een sterke financiële agro-industriegroep zoals Colruyt op de Belgische grondenmarkt zal de situatie nog verergeren. Elk stuk dat Colruyt aankoopt om er landarbeiders te installeren, is grond die van de Belgische familiale landbouwbedrijven weggenomen zal worden”, zeggen de actievoerende organisaties.
Door landbouwgronden te kopen eigent Colruyt zich productiemiddelen toe. Zo gaat de retailer nog een stap verder in de verticale integratie van de voedselproductie, merken de organisaties op. Deze 'verticalisering' is een diversificatiestrategie waarbij zoveel mogelijk schakels in de productieketen bij één speler komen. In tegenstelling tot pachtgronden, waar boeren zelf beslissen wat ze telen, zal Colruyt beslissen wat boeren op hun gronden moeten telen of waarmee geëxperimenteerd wordt.
Verticale integratie betekent ook dat de retailer zelf producent wordt. Zo verkoopt Colruyt sinds 2019 zelfgekweekte basilicum in zijn Bio-Planet-winkels. Daarvoor kreeg de retailer steun van VLAIO, het Vlaamse agentschap voor innoveren en ondernemen.
Colruyt onderzoekt ook of het ook andere producten kan kweken. Voor een van de twaalf werven in de duurzaamheidsstrategie van Colruyt dienen “eigen landbouwgronden en bedrijven” om tegen 2024 het Belgische assortiment verse aardappelen, groenten en fruit te doen stijgen.
Biologisch speerpunt
De vrees van boerenorganisaties uit de agro-ecologische sector wordt nog eens versterkt door het feit dat Colruyt zich actief mengt in de niche van biologische landbouw. Bij de voorstelling van de ‘voedsel-veranderaars’ binnen het Go4Food-project van de Vlaamse overheid duikt Bio-Planet trouwens in 14 van de 25 projecten op. Of Colruyt hierbij naar eigen gronden kijkt, is niet meteen duidelijk, maar het is wel op zoek naar biologische akkerbouwers om een keten op te zetten voor biologische baktarwe van eigen bodem.
Gronden zijn alleszins belangrijk om innovaties in de verf te zetten, die dan bijvoorbeeld de consument overtuigen via de Eco Score, een kleurcode om inzicht krijgen in de ecologische voetafdruk van een product. Zo zegt Colruyt te focussen op duurzaam waterbeheer en het verminderen van de klimaatimpact, door onder meer in te zetten op groene energie, koolstoflandbouw (waarbij landbouwers koolstof uit de lucht halen en in de bodem vasthouden) en minder uitstoot van broeikasgassen.
Colruyt kijkt ook naar de zee. De keten wil innovator worden op vlak van aquacultuur in Vlaanderen. Colruyt werkt daarom aan de ontwikkeling van een zeeboerderij waar tegen de lente van 2023 de eerste Belgische mosselen gekweekt moeten worden en op termijn ook oesters en zeewier. De supermarktgroep kadert die ambities binnen de uitdaging om nieuwe lokale eiwitbronnen aan te boren.
De supermarktgroep ziet ook een synergie tussen landbouw en zijn windenergiebedrijven die sinds 2020 gebundeld zijn in de energieholding Virya Energy. In Henegouwen staan bijvoorbeeld al molens op stukken landbouwgrond, maar de groep zegt ook groene energie te willen opwekken bij zijn landbouwproducenten.
Groter plaatje
In het kader van verticale integratie kochten agro-industriëlen zoals Socfin grote partijen land op in het Zuiden, of in Oost-Europa. Supermarktketens sluiten ook allerhande samenwerkingsverbanden af met boeren verderaf.
“Wat op het spel staat, is het verlies aan onafhankelijkheid, autonomie en weerbaarheid van landbouwers”, kaderen de organisaties het internationale karakter van het fenomeen. “Hun lot is een onevenwichtige machtsverhouding die in handen ligt van de bedrijven die hen inhuren.”
Boeren-, milieu-, en klimaatorganisaties roepen Colruyt op om niet langer landbouwgronden aan te kopen. “Om duurzame voedselsystemen te ontwikkelen moeten we vertrouwen hebben in onze boeren en boerinnen en hebben we geen behoefte aan bemoeienis van de groothandel en warenhuizen op onze akkers”, zeggen ze.
De organisaties waarschuwen consumenten dat de duurzaamheidsstrategie kenmerken vertoont van greenwashing en local washing. “De kwestie van de arbeidsomstandigheden, de autonomie, de mogelijkheid om zich te organiseren om eerlijke prijzen te verkrijgen en de mogelijkheid om een stuk grond te verwerven zijn criteria die even belangrijk zijn als het aantal kilometers tussen veld en supermarkt.”
Tot slot roepen de organisaties de gewestelijke en federale beleidsmakers op om maatregelen te nemen die de toegang tot landbouwgrond en een kleinschalig, sociaal en milieuvriendelijk landbouwmodel in stand houden.
Update 13/4: FWA (Fédération wallonne de l’agriculture) tekende de platformtekst niet maar wel MAP (Mouvement d’Action Paysanne)
De schuld van deze uit de hand lopende landbouwcrisis ligt overigens vooral bij de boerenbond. Veel macht en geld en jonge landbouwers naar plat commerciële banken drijven om hun droom te verwezenlijken, daar help je ze niet mee.
Als je dit dan combineert met jaren van ruimtelijke wanorde, verbouwgronden en verpaardeweien van landbouwgrond, kon dit enkel uitmonden in een scheve situatie: de oogst van de " CVP-staat"