Thomas Goorden: ‘In het PFAS-dossier zet politiek zichzelf in haar hemd’

Tom Cochez
De Kat (alias Thomas Goorden)
'Een onderzoekscommissie moet aan waarheidsvinding doen. Simpel. Ze moet geen politieke compromissen maken', stelt klokkenluider Thomas Goorden. (Apache)

Een jaar geleden had in Vlaanderen nauwelijks iemand van PFAS gehoord. Intussen zijn we een resem onrustwekkende onthullingen en een parlementaire onderzoekscommissie verder. Dat is in niet geringe mate de verdienste van Thomas Goorden die, samen met mede-activist Frank Vanhoutte, het belangrijkste milieudossier aan de oppervlakte bracht.

Auteur Jeroen Olyslaegers doopte Goorden op Facebook De Kat, naar de hoofdfiguur die in de gelijknamige BRT-serie onversaagd ten strijde trekt tegen milieuonrecht. Daarna ging het snel. Niet enkel de omvang van het milieuschandaal werd duidelijk, ook de rol van Lantis, bouwheer van de Oosterweelverbinding kwam boven water.

Zo belandden voormalig Vlaams milieuminster Joke Schauvliege (CD&V) en toenmalig bevoegd minister van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) in het oog van de storm. En met hen het hele politiek stuurcomité van Lantis. Dat werd en wordt gedomineerd door voornamelijk Antwerpse N-VA coryfeeën, burgemeester Bart De Wever voorop.

Hoewel de parlementaire onderzoekscommissie PFOS-PFAS in haar rapport manifeste fouten aantoont en er ook lessen uit trekt, weigeren de meerderheidspartijen de politieke verantwoordelijkheden daarvoor te benoemen. Dat leidt tot de voor een democratie die haar eigen hygiëne ernstig neemt bizarre en in se onhoudbare conclusie dat het grootste Vlaamse milieuschandaal van het voorbij decennium gewoon niemands schuld blijkt te zijn.

Het probleem kwam open en bloot op tafel, maar de politieke wereld wast de handen in onschuld. Blijft De Kat achter met een kater?

Thomas Goorden: 'Het PFAS-dossier is symbolisch: het toont hoe politiek in Vlaanderen werkt'

Thomas Goorden: “Ik heb vooral geleerd dat ik blijkbaar cynischer moet worden (grijnst). Veel zaken zijn het afgelopen jaar min of meer gelopen zoals ik had verwacht. Ik hoopte en dacht dat er een onderzoekscommissie zou komen, maar ik had niet verwacht dat het politiek op deze manier zou worden gespeeld. Je voelde aan alles dat de politieke wereld het probleem niet kon ontwijken, maar ik heb me verkeken op de kracht van het systeem als het er om gaat zichzelf te beschermen en te verdedigen.”

De tijd dat er nog politieke verantwoordelijkheid werd opgenomen, zeker na afloop van een onderzoekscommissie, ligt toch al een tijdje achter ons?

“Federaal klopt dat, maar in Vlaanderen zijn er nauwelijks onderzoekscommissies geweest. We mochten dus hopen. Kijk naar de toeslagenaffaire in Nederland. Daar heeft finaal het volledige kabinet zijn ontslag aangeboden. Daar kan blijkbaar wel wat hier ondenkbaar is.”

De onderzoekscommissie PFOS-PFAS heeft wel een aantal systeemfouten blootgelegd.

“De conclusies op zich zijn inderdaad soms hard. Daar heb ik zeker vrede mee. Tegelijkertijd stoort het me dat de politieke wereld de eigen rol wegwuift. Daar staat dan weer tegenover dat mensen daar los doorheen kijken. De mening van politieke partijen over wat er nu eigenlijk aan de hand is met PFOS en met Lantis, weerspiegelt echt niet wat de mensen erover denken. Ook de editorialen in de kranten zijn redelijk eenduidig. Voor mij is de conclusie duidelijk: de politiek zet in de eerste plaats zichzelf in haar hemd. Het dossier is bovendien symbolisch. Het toont hoe politiek in Vlaanderen werkt. De wonde ligt bloot.”

Tegelijk levert het rapport materiaal om dingen te veranderen.

'De politiek gebruikte 3M aanvankelijk met succes om de blik van haar eigen rol af te wenden, maar die fase zijn we voorbij'

“De aanbevelingen moeten nog geïmplementeerd worden, maar over dat deel ben ik positief. Ik merk hoe ngo’s met stomme verbazing zien hoe dit dossier als een breekijzer heeft gewerkt. De deur om dingen te veranderen staat open. Die krijgen ze niet opnieuw dicht. Als milieuactivist kan je na zo’n dossier in principe met pensioen (lacht). Meer impact kan je niet hebben.”

“Dat ligt, voor de duidelijkheid, echt niet alleen aan mij. Veel mensen hebben er mee hun schouders onder gezet. Anderen zijn onderweg ook van positie veranderd. Dat is voor mij het grootste verschil met vorig jaar: toen voelde ik me alleen staan. Vandaag staan er veel mensen naast mij. Ik moet niet meer iedereen overtuigen.”

Aan wie denk je concreet?

“Aan mensen als milieuadvocate Isabelle Larmuseau bijvoorbeeld. In het begin lag haar focus begrijpelijk bij chemiebedrijf 3M. Over Lantis werd toen nauwelijks gesproken. Maar na verloop van tijd vroeg ze zich luidop af of 3M wel de grootste schurk is in dit verhaal.”

“Je zag iets gelijkaardigs in kranten. Opiniemakers veroordelen nu quasi eensgezind het feit dat in dit dossier geen politieke verantwoordelijkheden werden opgenomen. Dat is anders geweest. Dat zijn positiewijzigingen. 3M verdient zonder meer een eigen focus, maar zeker in het begin leidde dat af van het bredere verhaal. De politiek gebruikte 3M met succes om de blik van haar eigen rol af te wenden. Die fase zijn we voorbij.”

'Ik blijf het onbegrijpelijk vinden dat Bart De Wever in heel dit verhaal nauwelijks genoemd werd'

Wie heeft boter op het hoofd?

“Het is duidelijk dat Ben Weyts en Joke Schauvliege afspraken hebben gemaakt om elkaar af te dekken. Zij zijn de twee hoofdverantwoordelijken, maar in het politiek stuurcomité van Lantis zaten ze natuurlijk niet alleen. Dergelijke afspraken worden in de Belgische particratie op partijniveau gemaakt. In het geval van Weyts zat zijn partijvoorzitter ook nog eens mee in het stuurcomité. Ik blijf het onbegrijpelijk vinden dat Bart De Wever in heel dit verhaal nauwelijks genoemd werd.”

Je zou kunnen zeggen dat Joke Schauvliege evenzeer door haar partij werd afgeschermd.

“Hoe de deal rond Schauvliege precies in elkaar zit, daar kan mijn verstand echt niet bij. Het is toch onbegrijpelijk dat je jezelf zo als boksbal laat gebruiken. Ik kan me niemand voor de geest halen die zo’n schaamtevolle politieke erfenis nalaat.”

De aanbevelingen van de onderzoekscommissie kan je lezen als een lange desavouering van haar beleid de voorbije legislaturen.

“Inderdaad. De hele Vlaamse Regering mag zich aangesproken voelen, maar zowat alle hiaten die het eindrapport opsomt, situeren zich onder voogdij van Schauvliege. En dan maar blijven herhalen dat niemand daar politiek verantwoordelijk voor is.”

N-VA en CD&V stonden vooraan in dit dossier. Heeft de oppositie haar werk goed gedaan?

“De oppositie blijkt Groen en PVDA te zijn. Het is met ups en downs verlopen, maar aan het einde van de rit kan ik alleen maar dankbaar zijn voor wat ze hebben gedaan. De amendementen op het rapport die ze hebben ingediend, vatten goed samen wat iedereen kan vaststellen. Het zorgt er ook voor dat die bedenkingen mee in de parlementaire archieven zitten. Dat is symbolisch belangrijk.”

Open Vld en Vooruit stemden in met het rapport.

'Vooruit zit in Vlaanderen in de oppositie, maar gedraagt zich in dit dossier net zoals Open Vld, louter gestuurd door politiek opportunisme'

“Ik schaam me in de plaats van Willem-Frederik Schiltz (Open Vld). In de commissie stelde hij misschien af en toe nog een goede vraag, maar zijn partijgenoot Lydia Peeters is de huidige voogdijminister van Lantis. Als het erop aankwam, stond dat gegeven zijn kritische zin in de weg. Maar misschien nog bedenkelijker is de positie van Vooruit. Dat is een oppositiepartij in Vlaanderen, maar ze gedraagt zich in dit dossier net zoals Open Vld, louter gestuurd door politiek opportunisme.”

Je zou kunnen zeggen dat commissievoorzitter Hannes Anaf (Vooruit), in ruil voor vrij forse conclusies en aanbevelingen, heeft ingebonden op het vlak van het aanduiden van politieke verantwoordelijkheden.

“Misschien verklaren ze het zo voor zichzelf, maar dat is morele onzin. We gaan de ene misdaad zwaar aanpakken, maar om dat te doen laten we een andere misdaad passeren. Zo werkt het toch niet? Een onderzoekscommissie moet aan waarheidsvinding doen. Simpel. Ze moet geen politieke compromissen maken. Zelfs als het gevolg daarvan was geweest dat er geen eindverslag en geen conclusies zouden zijn. Dat zou eerlijker zijn geweest.”

Laat ons ook over de rol van andere maatschappelijke actoren en machten in dit dossier bekijken. Over de rol van de burgerbewegingen die, samen met Lantis het Toekomstverbond afsloten, was je eerder al bijzonder kritisch.

“Eigenlijk bestaat stRaten-generaal niet meer. Inhoudelijk toch niet. Ze hebben hun eigen maatschappelijke relevantie opgeblazen. Ademloos stond aan de zijkant, wat al even dramatisch is. Maar Ringland zit in de meest lastige positie. Zij moeten verder werken aan de overkapping. Hun achterban is razend. Zeker nu het Rekenhof heeft aangetoond dat er 4 tot 5 miljard euro te weinig is om de gemaakte beloftes in het Toekomstverbond ook effectief uit te voeren.”

“Het is bijzonder pijnlijk dat Ringland nu, net als stRaten-generaal, probeert te ageren tegen het Rekenhof. De burgerbewegingen zijn van in het begin gewaarschuwd geweest: dit komt eraan, zorg dat je aan de juiste kant staat. Het enige wat ze hebben gedaan is in de weg gaan staan.”

Justitie wordt een andere belangrijke speler.

“Dit soort dossiers zet zodanig veel druk op het systeem dat de ware aard van een instituut naar bovenkomt. Zal het gerecht durven gaan voor de bescherming van het algemeen belang of loopt het aan de hand van de politiek? Dat weten we nog niet. Het onderzoek loopt. De Raad van State heeft zich alleszins al moedig opgesteld, maar je ziet hoe de vleugels van die instelling politiek worden geknipt. Voor mij geeft het aan dat die instelling binnen het Belgische justitieel apparaat het minst corruptiegevoelig is.”

Corruptiegevoelig of netwerkgevoelig?

“Je moet dat corruptiegevoelig durven noemen. In de nasleep van de klimaatzaak merkte advocaat Roger Cox op dat de klimaatzaak in verschillende landen is gewonnen, maar dat België het enige land is dat het vonnis gewoon naast zich heeft neergelegd. In Nederland en Duitsland gebeurde dat niet. Dat toont hoe hier een fatsoensnorm ontbreekt die in die andere landen wel nog bestaat.”

'Gaat het gerecht in dit dossier niet tot op het bot of gebeurt er niets met de bevindingen, dan is voor mij de enige resterende conclusie dat we in een schurkenstaat van het type Polen of Hongarije leven'

“Het probleem is dubbel: ik vrees dat sommige rechtbanken schrik hebben van het politieke apparaat, maar zelfs als je wint, kan de politiek het nog altijd naast zich neerleggen. Gaat het gerecht in dit dossier niet tot op het bot of gebeurt er niets met de bevindingen, dan is voor mij de enige resterende conclusie dat we in een schurkenstaat van het type Polen of Hongarije leven.”

De academische wereld dan. Het viel op hoe de meest kritische stemmen in dit verhaal uit Nederland kwamen.

“Ik mag natuurlijk niet voor hen spreken, maar ik heb bij Nederlandse wetenschappers meermaals groot ongeloof en verbijstering gezien over de Vlaamse aanpak. Ze kwamen terecht in een cultuur waar haalbaarheid en pragmatisme dominant zijn. Die cultuur is hen vreemd en eigenlijk zou die elke academicus vreemd moeten zijn. Veel Vlaamse academici zijn direct of indirect verbonden met het VITO. Dat onderzoeksinstituut speelt een heel kwalijke rol. Ze schrijven rapporten op maat en ze schrijven bodemnormen op maat. Het ergste is nog dat ze dat ook normaal vinden.”

De pers tot slot. Heeft de vierde macht zich in dit dossier van haar taak gekweten?

“Ik heb het moeilijk met de grote redacties in Vlaanderen. Van meet af aan heb ik hen gewezen op het probleem met de bodemnormen. Daarmee begint alles. Lantis is op die verkeerde normen gaan leunen. Met als belangrijkste argument dat het allemaal te technisch is, heeft in de reguliere pers niemand daarover geschreven. De documenten lagen nochtans voor het oprapen."

"Dit dossier heeft me doen inzien hoe de twee grote resterende mediaspelers – DPG Media en Mediahuis – echte monsters zijn geworden. Het is niet zo dat ze niet hebben geschreven over PFAS, maar ze hebben er hapjes en brokjes uitgesneden. Om de zaken die echt grote politieke impact kunnen hebben, wordt heen gefietst.”

Geldt dat voor alle spelers?

“Bij VRT was het zo mogelijk nog erger. In de kranten mochten mensen zoals ik af en toe nog iets zeggen. Bij VRT mocht dat niet. Je vraagt je dan toch af waarom. Zeker als je ziet wie er allemaal wel om de haverklap wordt opgevoerd (lacht).”

'Met als belangrijkste argument dat het allemaal te technisch is, heeft in de reguliere pers niemand over het gebruik van verkeerde bodemnormen geschreven'

“Ik heb met verschillende journalisten gesproken en gediscussieerd, onder andere bij VRT, waarbij vlakaf werd toegegeven dat er politieke druk is op de redacties en bepaalde managers worden aangesteld om keuzes te sturen. Het gebeurt vaak heel subtiel: een duwtje in de goede richting hier, iets anders uit de aandacht houden, … Het gebeurt net op of net over het randje. Maar het verraadt druk van bovenuit. Ik zei het al, maar waarom heeft in de reguliere pers niemand ooit de rol van Bart De Wever in dit verhaal bevraagd? Echt deftig bevraagd bedoel ik, gewapend met de juiste documenten en de juiste argumenten?”

Omdat hij niet antwoordt op vragen daarover. De Wever wil enkel nog onder zijn eigen condities geïnterviewd worden.

“Als dat zo is, dan hebben we echt een heel groot probleem. Iemand op dat politieke niveau die zich onttrekt aan een legitieme bevraging, dat mag een democratie niet accepteren. Je kan als redactie natuurlijk ook altijd zeggen: we aanvaarden geen interview onder jouw condities. We spreken onder onze eigen condities. En als er geen interview komt, dan kan je nog altijd je bevindingen presenteren aan je lezers.”

“Een van de zaken die ik geleerd heb het voorbije jaar is dat het belangrijk is om de dingen te benoemen. De eerste keer dat ik het woord corruptie gebruikte, kreeg ik veel reacties. Het zou de zaak geen goed doen. Maar het punt is: het is gewoon corruptie. Dan zeg je dat toch? Dan plooi je toch niet? Ik kan dat aantonen en mensen zien het heus wel.”

'Als het corruptie is, dan is het corruptie. Dan moeten we daar geen omfloerste woorden voor gebruiken'

“Kijk naar jullie dossier over Land Invest. Denk je echt dat mensen niet weten wat daar is misgelopen gewoon omdat Bart De Wever alles ontkent? Hetzelfde geldt voor het PFOS-dossier. Het duurt gewoon zijn tijd voordat iedereen doorheeft welke nieuwe kleren de keizer draagt. Als het corruptie is, dan is het corruptie. Dan moeten we daar geen omfloerste woorden voor gebruiken.”

Afsluitend nog even terug naar de onderzoekscommissie. Jijzelf bent nooit gehoord in de commissie. Enig idee waarom?

“Ik heb er niet alle internationale onderzoekscommissies op nagekeken, maar het lijkt erg zeldzaam dat een primaire klokkenluider niet gehoord wordt. Ik heb begrepen dat de vraag een paar keer op tafel werd gelegd, maar dat het voorstel om mij te horen, meerderheid tegen oppositie, niet is weerhouden.

Zou het verschil hebben gemaakt?

“Wat ik had kunnen doen, is de zaken zo duidelijk benoemen dat ze er niet meer naast konden kijken. Ik had in een presentatie talloze documenten en feiten kunnen tonen zodat die onder het publieke oog kwamen. Ik zou de commissieleden een paar uur lang door de drek hebben getrokken (lacht). Misschien zou dat het hen nog moeilijker hebben gemaakt om te doen wat nu is gebeurd: het zonlicht ontkennen.”

LEES OOK
Steven Vanden Bussche / 17-03-2023

Overheid mag interne potjes gedekt houden

'Interne communicatie' mag achter slot en grendel blijven, bevestigt het Grondwettelijk Hof.
Vlaamse overheid anna bijns
Tom Cochez / 09-02-2023

Troebele studie over PFAS in zeewater kijkt naast het probleem

Het Belgische onderzoek hanteert bijna 1.500 keer hogere grenswaarden dan de Nederlandse.
De vloedlijn bij Kijkduin
Tom Cochez / 26-12-2022

3M zal ultrakorte PFAS blijven uitstoten

3M stopt met productie van PFAS, maar daarom niet met uitstoot van ultrakorte-keten PFAS.
Chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht
1 REACTIE
Mark Bollen31-03-2022 13:10:15
Hey Apache,
Bedankt voor dit interview. Er worden echter uitspraken gedaan, die wij niet altijd kunnen snappen als je zelf het hele dossier hebt doorspit; zouden jullie daarbij wat duiding kunnen geven? Waarom is Joke Schauvliege de dupe? "Om de zaken die echt grote politieke impact kunnen hebben, wordt heen gefietst.” Welke zaken zijn dat dan? Ik ben geïnteresseerd!