PFOS-onderzoekscommissie schuift politieke verantwoordelijkheid onder de mat

Steven Vanden Bussche
Onderzoekscommissie PFOS-PFAS
Negen maanden na de start stelde de parlementaire onderzoekscommissie PFOS-PFAS haar eindverslag voor. (© Hatim Kaghat (Belga))

Negen maanden na de start van de onderzoekscommissie PFOS-PFAS in het Vlaams Parlement, stemden de leden het eindverslag. De nota van 63 pagina’s wordt woensdag (30/3) besproken in de plenaire zitting.

Voorop in de conclusie wordt een open deur ingetrapt: chemiebedrijf 3M is verantwoordelijk voor de PFOS-verontreiniging in de ruime omgeving van de productiesite in Zwijndrecht. De onderzoekscommissie vult daarbij aan dat het bedrijf zijn milieuplicht "meermaals en gedurende lange tijd heeft geschonden".

Daarbij wordt expliciet verwezen naar de enorme hoeveelheden PFAS die zonder vergunningen de lucht werden ingeblazen, en naar de lozingen die zonder melding of vergunning werden gaan. De commissieleden spreken ook hun "verbolgenheid uit over de deloyale en maatschappelijk onverantwoorde manier waarop 3M gehandeld heeft".

Volgens de onderzoekscommissie PFOS-PFAS 'ligt de waarheid in de praktijk ingewikkelder dan louter in het aanwijzen van deze of gene politieke verantwoordelijke'

Dat politici van de meerderheidspartijen al jaren weet hadden van de vervuiling, en er ook voor kozen om die niet onder het daglicht te brengen, wordt vakkundig onder de mat geveegd. "De onderzoekscommissie erkent dat de waarheid in de praktijk ingewikkelder ligt dan louter in het aanwijzen van deze of gene politieke verantwoordelijke", klinkt het. "De overheid wordt gevormd door de administratie en de politieke beleidsverantwoordelijken."

In plaats van individuele verantwoordelijken aan te duiden, kiest de onderzoekscommissie er voor om iedereen in het bad te trekken. "Als de overheid onvoldoende in staat is gebleken om de inwoners rond de 3M-site op een doeltreffende manier te beschermen, dan valt dat onder de collectieve politieke beleidsverantwoordelijkheid", klinkt het.

Verder merkt de commissie op dat er "geen enkele aanwijzing is dat de overheid de graad van vervuiling bewust voor de bevolking hebben verzwegen". Hoogstens stelde de commissie vast dat bij het doorgeven van informatie en adviezen over het toxicologische risico van de PFAS-vervuiling voor de mens ‘onzekerheid’ bij beleidsmakers voorbarig werd verschoven naar ‘zekerheid’.

Dat laatste verdient een woordje uitleg.

Die bewuste passage leidde tijdens de zittingen tot een forse rel met de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM). Die concludeerde namelijk niet dat de PFAS-verontreiniging in de omgeving van 3M geen risico zou inhouden voor de volksgezondheid. Dat was nochtans de kern van de verdediging van zowel Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA), toenmalig minister van Openbare Werken Ben Weyts (N-VA) als toenmalig minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) in de commissie verklaarden.

Zij baseerden zich onder meer op een al dan niet bewust verdraaid citaat uit een nota van het politiek stuurcomité van Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding. Het resultaat is gekend: er werd in 2017 beslist om niet te communiceren over de risico’s en er werden ook geen bijkomende metingen uitgevoerd. "Dat heeft verhinderd dat op een vroeger moment werd overwogen om no-regretmaatregelen te nemen", zo klinkt het.

Oppositiepartijen hekelen paraplu

Groen en PVDA staan achter de aanbeveling voor meer transparantie en eenduidige verantwoordelijkheden, maar vinden dat dat die ook doorgetrokken moet worden als het gaat om politieke verantwoordelijkheid.

Groen en PVDA probeerden tevergeefs met een amendement op het eindverslag de betrokken politici op vier punten verantwoordelijk te houden

Met een amendement probeerden de Vlaamse oppositiepartijen dan ook - tevergeefs - het verslag in die richting aan te passen. "Toen in 2017 bleek dat de PFOS-vervuiling rond 3M verder reikte dan aanvankelijk gedacht, was alle wetenschappelijke kennis beschikbaar om de ernst hiervan in te zien, de vervuiling in kaart te brengen en de maatregelen te nemen om de impact op de mens en het milieu te beperken", klinkt het in de gezamenlijke tekst.

Mieke Schauvliege en Imade Annouri (Groen) en Jos D’Haese (PVDA) probeerden de betrokken politici op vier punten verantwoordelijk te houden. Ze benoemen onder meer de aanhoudende besparingen waardoor de overheid haar kerntaak niet kon vervullen om de bevolking en het leefmilieu te beschermen. Daarnaast stippen ze ook de grote politieke druk op de administraties om zowel de werken voor de Oosterweelverbinding tijdig te doen starten als de kosten beheersbaar te houden.

Daarnaast wilden Groen en PVDA dat er verantwoordelijkheid wordt opgenomen voor de dading tussen BAM/Lantis en 3M, met het stort dat als misleidende term ‘veiligheidsberm’ meekreeg. Die dading werd met medeweten van minister Weyts en zonder maatschappelijk debat (overigens ook niet binnen de regering) afgesloten. Tot slot wilden de partijen dat politici erkennen dat door hun beslissing om niet te communiceren in 2017, mensen uit Zwijndrecht vier jaar langer blootgesteld werden aan vervuiling.

Aanbevelingen

Toch raakten oppositie en meerderheid het eens over de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van de onderzoekscommissie.

Vooreerst moet de Vlaamse overheid 3M verantwoordelijk stellen “om zo de volledige factuur van de aangerichte vervuiling, inclusief de sanering en de afgeleide milieu-, economische en gezondheidsschade door 3M te laten vergoeden”. De commissie eist dat het bedrijf alle relevante data vanaf 1976 overmaakt aan de overheid.

De onderzoekscommissie doet aanbevelingen om niet-essentiële PFAS uit te faseren

Verder staan in het eindverslag ook aanbevelingen om niet-essentiële PFAS uit te faseren. De commissie beveelt de federale overheid aan om de aanwezigheid van PFAS op het etiket van alle consumentengoederen te vermelden. Voor nieuwe chemische stoffen stelt de onderzoekscommissie voor dat Vlaanderen kiest voor de ‘omgekeerde bewijslast’, waarbij bedrijven moeten aantonen dat hun chemische producten niet gevaarlijk zijn voor mens en milieu.

Op vlak van overheidsadministratie wordt opgeroepen om in te zetten op voldoende mensen, expertise en kennisdeling. Om zogenoemde 'verkokering' van de administratie tegen te gaan, wordt gepleit voor een cultuur van meer grensoverschrijdende samenwerking en meer controlesystemen. Om meer zicht te krijgen op het bestaande wetenschappelijk onderzoek, of om dat onderzoek te coördineren, wordt voorgesteld om een beleidsoverschrijdende kennishub Omgeving en Gezondheid uit te bouwen.

Ook handhavingsdiensten moeten meer beleidsoverschrijdend samenwerken. Een kruispuntbank moet alle milieu-informatie van bedrijven bundelen.

LEES OOK
Esmeralda Borgo / 05-07-2023

Departement Zorg stremt bloedonderzoek naar PFAS

Het bloedonderzoek zal volgens het departement niet leiden tot een betere gezondheidszorg.
Een buisje met bloed in waarop PFAS staat geschreven.
Tom Cochez / 26-12-2022

3M zal ultrakorte PFAS blijven uitstoten

3M stopt met productie van PFAS, maar daarom niet met uitstoot van ultrakorte-keten PFAS.
Chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht
Tom Cochez / 13-10-2022

Voor Oosterweel moet alles wijken

De Vlaamse Regering zet economie altijd boven volksgezondheid.
Demir Peeters
2 REACTIES
Mark Bollen28-03-2022 20:21:57
Ik weiger om cynisch te worden, maar deze schijnvertoning test mijn vastberadenheid...
Patrick Everix29-03-2022 16:09:35
Ondertussen in "Eten met PFAS":
https://edition.cnn.com/2022/03/25/health/pfas-chemicals-fast-food-groceries-wellness/index.html