Apache schiet met scherp op desinformatie

Als internetgebruikers krijgen we dagelijks een flinke portie nieuws voorgeschoteld, op maat van ons surfgedrag. Verkeersinfo, leessuggesties, vakantietips of de laatste politieke ontwikkelingen in het Witte Huis of in de Wetstraat…

Veel van die informatie wordt gefilterd door algoritmes die menen te weten wat ons interesseert en wie onze vrienden zijn. Nieuws wordt zo gepersonaliseerd, op maat gesneden op basis van ons surf- en klikgedrag en van de informatie die we vergaren en weggeven op (sociale) mediaplatformen.

We liken, delen, becommentariëren, interageren op pagina’s en personen en dreigen daarmee te belanden in een digitale luchtbel. Of beter, een echokamer. Alleen wat we willen weten, sijpelt de eigenste bubbel binnen. Poortwachter speel je zelf. En hoe behaaglijk is het niet om te toeven onder gelijkgestemden terwijl andere perspectieven worden weggefilterd of al dan niet opzettelijk volstrekt verkeerd worden weergeven?

Enter desinformatie, oftewel een golf aan misleidende, onjuiste, valse berichten die in de volksmond nepnieuws of fake news wordt genoemd. Al is nepnieuws een eng begrip, want niet elke vorm van misleidende informatie valt onder de noemer nepnieuws.

"Fake news of nepnieuws is elke vorm van valse informatie, bedoeld om mensen te misleiden om politieke of commerciële redenen. Wetenschappers en beleidsmakers gebruiken liever de bredere term desinformatie’’, zegt professor Ike Picone op de website van Mediawijs, het Vlaamse kenniscentrum dat digitale en mediawijsheid stimuleert.

Die wijsheid deelt Apache. En ook dit weetje: desinformatiecampagnes en hun aanstokers ontmaskeren is geen klusje om alleen te klaren. Halve en hele waarheden doorprikken doen we bij uitstek samen.

We, dat is in ons geval het Europese project CrossOver, een project dat algoritmes van sociale media analyseert op zoek naar desinformatie. Apache slaat hiervoor de handen in elkaar met EU DisinfoLab, de Franse vereniging voor mediawijsheid Savoir Devenir en de Finse start-up Check First. We werken over de grenzen heen, zoals ook desinformatie doet. CrossOver is een project dat algoritmes van sociale media analyseert op zoek naar desinformatie.

Maar waarom precies die vermaledijde sociale media? Onze nieuwshonger is eraan verknocht. Steeds meer Vlamingen zeggen namelijk dat ze het nieuws bij voorkeur via digitale weg raadplegen, volgens het Digital News Report. Voor een op de drie jongeren tussen 18 en 24 jaar zijn sociale media zelfs de belangrijkste bron van nieuws.

Digitale Wilde Westen

Klik, scroll, swipe. Tussen waakzaamheid en wantrouwen is onderzoeksjournalistiek meer dan een must, want desinformatie ontwricht de samenleving door alles onderhevig te maken aan twijfel, argwaan en ongeloof.

De gevolgen zijn gekend: cyberpesten, hatespeech, trolgedrag, beledigende memes. Een kloofvorming tussen wij-zij. Pro en anti, met zondebokken als speelbal. In een haatklimaat, zo leert de geschiedenis in affreuze lelijkheid, steken samenzweringen gretig de kop op. Covid-19 bleek een uitstekend kraambed voor allerhande complottheorieën. In geen tijd deden de wildste berichten de ronde over het virus.

Daar waar de pandemie een infodemie aan nepnieuws baarde, toont de Russische invasie van Oekraïne zich als de vroedvrouw van een heuse informatieoorlog. Apache maakte onlangs de balans op tussen twee grootschalige crisissen die in dienst gesteld worden van techno-polarisatie.

Indianenverhalen van diverse pluimage vinden met veel gemak gehoor in wat het Europees Parlement het digitale Wilde Westen noemt, doelend op de amper gereguleerde platformen op internet.

"Hoewel grote delen van de handel in persoonlijke gegevens legaal zijn, functioneren we in een digitaal Wilde Westen, waar verschillende duizenden losjes gereguleerde privébedrijven in bezit zijn van duizenden gegevens van personen,” zegt het Letse Europarlementslid Sandra Kalniete, auteur van het desinformatieverslag van de Bijzondere Commissie voor Buitenlandse Inmenging.

In dat eindrapport, dat te midden van de Russische aanval tegen Oekraïne werd goedgekeurd, laat het Europees Parlement weten "ernstig bezorgd te zijn over de verspreiding van buitenlandse staatspropaganda, voornamelijk vanuit Moskou, Peking en Ankara, die in lokale talen wordt vertaald – bijvoorbeeld in door Russia Today, Sputnik, Andadolu, CCTV, Global Times, Xinhua en de Chinese communistische partij gesponsorde media-inhoud die onder het mom van journalistiek wordt verspreid.’’

Het is een hachelijke paradox dat velen net dit "digitale Wilde Westen" als een baken aanzien in de zoektocht naar nieuws. Wat een vuurtoren zou moeten zijn, blijkt niet meer dan een dwaallicht.

In online vrijstaten valt het nieuws veelal gratis te rapen, evenwel niet zonder deze ontnuchterende bijgedachte. Namelijk dat commerciële nieuwssites zich niet zelden als onderaannemer van clickfarms gedragen, data hamsterend die overgeleverd worden aan de advertentiewereld.

Is deze verzamelwoede een handeltje in hellende vlakken? (Her)lees de nieuwsjaarsbrief van Apache-hoofdredacteur Karl Van den Broeck; net nu de media een streep in het zand moeten trekken, kiezen mediareuzen ervoor het toxisch businessmodel van Facebook te kopiëren en zo bij te dragen aan het ondermijnen van de geloofwaardigheid van de Vierde Macht.

Zonder drama: het is erg gesteld. In het rapport van het Europees Parlement staat ook de bezorgdheid dat desinformatieve narratieven in journalistieke producten doorsijpelen met als doel de democratische waarden aan te vechten en de Europese Unie te verdelen. En waar verdeling is, neemt wantrouwen toe, niet op z’n minst tegen de Vierde Macht.

Al ligt het vertrouwen in nieuwsmedia in Vlaanderen nog vrij hoog: met 51% staan we op de zesde plaats van alle 40 landen en regio’s waar het Digital News Report peilde naar het nieuwsgebruik. Toch neemt dit niet weg dat in Vlaanderen het vertrouwen in het nieuws de voorbije vijf jaar gedaald is.

Verder is er een opvallend verschil met Wallonië, waar slechts 36% van de deelnemers vertrouwen heeft in het nieuws. De mismatch tussen onze landsdelen en in het bijzonder de inmenging vanuit onze buurlanden blijkt pertinent. Dat toonde ook ons onderzoek waarmee we CrossOver aftrapten. 

En er komt meer, recht uit het hart van onze dashboards. Die bieden een overzicht van geautomatiseerde contentverspreiding op sociale media. Dit unieke instrument, ontworpen door onze partner Check First, monitort en observeert welke content aanbevolen wordt aan mediagebruikers. Met die ruwe info gaat Apache aan de slag om desinformatie te doorprikken.

Wie stookt aan, wie vertelt verder en welke doelwitten worden geviseerd? We delen dit alles in een blog, een aparte nieuwsbrief en natuurlijk onze onderzoeken en analyses. Wil je jouw kijk op desinformatie met ons delen? Sluit dan aan bij onze groeiende groep gastbijdragers.