In onderzoeksdossier De Russische connectie toont Apache de komende dagen hoe ook de Belgische politieke wereld jarenlang de rode loper uitrolde voor Vladimir Poetin en zijn oligarchen.
De vzw stond centraal in een witwasonderzoek naar Oleg Deripaska's miljoeneninvesteringen in vastgoed en kunst. De snelle seponering van het onderzoek door het Brusselse parket was voor de oligarch noodzakelijk om een ‘gouden' Cypriotisch paspoort te kunnen kopen dat hem toegang tot de Europese Unie garandeerde.
De andere vzw werd gefinancierd door de corrupte clan rond de voormalige pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovitsj. Via de vzw werden vanuit Brussel jarenlang ongestoord miljoenen versluisd. Paul Manafort, de voormalige campagneleider van Donald Trump, gebruikte de vzw bovendien om lobbywerk te verrichten voor Janoekovitsj.
Een New Yorkse meeting over Donbas
2 augustus 2016. Paul Manafort, op dat moment campagneleider van Donald Trump, heeft in New York afgesproken in de Grand Havana Club voor een diner met zijn nauwe medewerker Konstantin Kilimnik. Kilimnik is een Russisch-Oekraïens politiek consultant die volgens de FBI werkt voor de Russische inlichtingendiensten.
Op tafel ligt een plan dat vandaag vertrouwd in de oren klinkt: de oostelijke Oekraïense regio Donbas moet een autonome republiek worden onder leiding van de Russische marionet Viktor Janoekovitsj. De Russen hopen, via Kilimnik en Manafort, op de presidentiële steun van Donald Trump voor hun plan.
De vergadering staat minutieus beschreven in het rapport dat speciale aanklager Robert Mueller drie jaar geleden afwerkte over Russische inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016.
Het Mueller-rapport vermeldt ook hoe Manafort de resultaten van geheime interne peilingen uit het Trump-kamp doorspeelde aan Kilimnik. Die bezorgde de resultaten op zijn beurt aan een oud zakencontact van Manafort: Oleg Deripaska.
Deripaska is een steenrijke Russische oligarch die zeer dicht bij de Russische president Vladimir Poetin staat. Hij verwierf de voorbije decennia een gigantisch fortuin, vooral met aluminium. Samen met Roman Abramovitsj, tot voor kort de sterke man van voetbalclub Chelsea FC, lag Deripaska aan de basis van RUSAL, de grootste Russische aluminiumproducent.
SK Lierse
Manafort en Kilimnik werkten jarenlang in dienst van Deripaska, maar ook voor Janoekovitsj en diens pro-Russische Partij van de Regio’s. Manafort verdiende daarbij volgens Mueller “tientallen miljoenen dollars”. De Russische oligarch zou hen volgens het Mueller-rapport vooral hebben ingeschakeld voor “politieke risicoanalyse” en “om de juiste pionnen te installeren in landen waar Deripaska zakelijke belangen had”.
Manafort werkte niet enkel voor Deripaska en Janoekovitsj. Via Deripaska werd de voormalige campagneleider van Trump ook geïntroduceerd bij een andere oligarch, Rinat Akhmetov. Die staat bekend als de belangrijkste financier van Janoekovitsj.
Net als Deripaska schakelde Akhmetov Manafort in als politiek consultant in dienst van de zogenaamde ‘clan van Donetsk’. Deze gecorrumpeerde pro-Russische elite met machtsbasis in Donbas had tot de Maidan-revolutie in 2014 de macht in Oekraïne.
In België kwam Akhmetov even in beeld toen hij in 2006 voetbalclub SK Lierse zou redden middels een samenwerking met Sjachtar Donetsk, de Oekraïense voetbalclub waarvan hij voorzitter is. De deal ging uiteindelijk niet door. De oligarch werd kort voor de geplande persconferentie in Belgische media als maffieus omschreven.
Vriendenkring
Vooral de naam Oleg Deripaska doet in België een belletje rinkelen. Op 14 juni 2016 seponeerde het Brusselse parket een onderzoek naar witwaspraktijken waarbij Deripaska voor tientallen miljoenen euro kunst en vastgoed kocht in België. Dat onderzoek kwam er op voorzet van de Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI). Deze 'antiwitwascel' brengt verdachte geldstromen in kaart.
Centraal in de vermeende witwasoperatie staat de vzw Bruno Lussato et Marina Fedier, gevestigd in Villa Clairval aan de Denneboslaan in Ukkel. De grote art-decowoning is omgebouwd tot een museum waar voornamelijk Japanse mingei-kunst te bezichtigen valt. Er is ook ruimte voor lezingen en symposia.
De vzw kan rekenen op een ‘vriendenkring’ die het initiatief mee ondersteunt en in ruil een aantal privileges geniet wanneer er nieuwe tentoonstellingen of lezingen doorgaan. Het meest prominente lid van de vriendenkring is ongetwijfeld huidig Eurocommissaris Didier Reynders (MR).
Voormalig inspecteur van de Staatsveiligheid Nicolas Ullens merkte eerder al op dat Reynders en diens rechterhand Jean-Claude Fontinoy – tegen wie een aantal gerechtelijke onderzoeken loopt – nauw luisteren naar de Russische geheime diensten.
Deripaska zelf trad op 15 juni 2018 af als voorzitter van de vzw. Mede-oprichtster Tatjana Monaghan, secretaris-generaal van de Russische Kamer van Koophandel in België, is wel nog steeds bestuurder, samen met de Fransman Abraham Daniel Danino.
Enkele maanden na het vertrek van Deripaska als voorzitter, richtte Danino op hetzelfde adres het Multipolar World Institute op. Deze vzw heeft als maatschappelijk doel “de wereldvrede bevorderen, specifiek door toenadering te faciliteren tussen de oude vijanden van tijdens de Koude Oorlog, post-Sovjet Rusland en de westerse wereld”.
Mede-oprichter van het Multipolar World Institute Marc D’Anna – beter bekend onder zijn pseudoniem Alexandre Del Valle – staat nochtans niet meteen bekend als pleitbezorger van dat hogere doel. Del Valle is een extreemrechtse publicist die nauwe banden onderhoudt met de identitaire beweging en de Nouvelle Droite. Die bieden ook in Vlaanderen de intellectuele onderbouw voor samenwerking tussen extreemrechts en het Russische regime van Vladimir Poetin.
Bonus van snelle seponering
Didier Reynders blijkt dus lid te zijn van de ‘vriendenkring’ van een vzw die de antiwitwascel centraal plaatst in een mogelijke witwasoperatie van tientallen miljoenen euro door een Russische oligarch die zeer dicht staat bij Poetin. Het helpt niet meteen om het beeld dat Nicolas Ullens eerder schetste tegen te spreken. Dat een van Reynders’ voormalige kabinetsadviseurs door de vzw werd aangesteld als directeur, helpt evenmin.
Nauwelijks een jaar nadat zakenkrant De Tijd er voor het eerst melding van maakte, seponeerde het Brusselse parket het onderzoek naar het witwassen van tientallen miljoenen euro. Volgens het CFI was dat geld minstens gedeeltelijk afkomstig uit illegale activiteiten die gelieerd zijn aan de georganiseerde misdaad.
Aan die snelle seponering hing voor Deripaska een opvallende bonus. Het opende voor hem namelijk de deur naar een 'gouden' Cypriotisch paspoort. Dit gegeerde document gaf hem de mogelijkheid om vrij te reizen binnen de Europese Unie.
Begin maart 2018 legden het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) en The Guardian de bewijzen op tafel dat Deripaska’s eerste aanvraag voor dit paspoort werd afgewezen omdat ... in België een onderzoek liep naar het witwassen van “tientallen miljoenen via de aankoop van woningen en kunst”.
Pas toen Deripaska de Cypriotische overheid het bewijs overhandigde dat het onderzoek in België intussen was geseponeerd, stemde Cyprus eind maart 2017 in met de (hernieuwde) aanvraag.
Het probleem met de Cypriotische (en in mindere mate ook Maltese en Bulgaarse) paspoorten is al langer bekend. De Cypriotische regering verkoopt het staatsburgerschap aan steenrijke zakenlui in ruil voor veel geld en forse investeringen in Cyprus. Dat levert de Cypriotische schatkist miljarden euro’s op. Bovendien, en niet onbelangrijk, garandeert het de voornamelijk Russische oligarchen die gebruik maken van het systeem ook een vrije doortocht binnen de Europese Unie.
Eind 2019 meldden Russische media dat Cyprus het staatsburgerschap van Deripaska en enkele van zijn familieleden opnieuw zou hebben ingetrokken, naar aanleiding van het bijschrijven van Deripaska op de Amerikaanse sanctielijst voor oligarchen in 2018. Of dat klopt is onduidelijk.
Pittig detail: de miljoenen die Deripaska in België investeerde in kunst en vastgoed passeerden via bankrekeningen in Cyprus (en Liechtenstein). Dat blijkt uit het door het Brusselse parket geseponeerde dossier.
Zwarte kaviaar voor Manafort
We keren even terug naar de New Yorkse meeting tussen Paul Manafort en Konstantin Kilimnik in augustus 2016. Die vergadering kwam er op vraag van Kilimnik, zo vermeldt het Mueller-rapport. Klimnik wilde “persoonlijk een vredesplan voor Oekraïne” bespreken met Manafort. Dat “vredesplan” bestond erin om Janoekovitsj op de troon te hijsen in de onafhankelijke staat Donbas.
Het plan kwam vanzelfsprekend niet van Kilimnik zelf. Hij speelde loopjongen voor Deripaska en Janoekovitsj. Dat blijkt uit de codetaal in de mailcorrespondentie voorafgaand aan de ontmoeting tussen Manafort en Kilimnik. Ook die correspondentie staat in het Mueller-rapport:
In een email met als titel Zwarte Kaviaar schreef Kilimnik: ‘Ik had vandaag een ontmoeting met de man die je enkele jaren terug de grootste doos zwarte kaviaar ooit gaf. Vijf uur lang spraken we over zijn verhaal en ik heb verschillende belangrijke boodschappen van hem voor jou. Hij vroeg me om je te spreken en te briefen over ons gesprek (…) Het heeft te maken met de toekomst van zijn land en is zeer interessant.'
De “man die je de grootste doos kaviaar ooit gaf” is een verwijzing naar Janoekovitsj. Die bedacht in 2010, na zijn verkiezingsoverwinning, zijn toenmalige adviseur Manafort met een gigantische doos zwarte kaviaar. De waarde ervan werd geschat op 27.000 à 35.000 euro. Een gigantisch bedrag voor een presentje, maar een peulschil in verhouding tot de vele tientallen miljoenen euro die werden versluisd tussen de Russisch-Oekraïense oligarchen en Manafort.
Brusselse draaischijf
Een reeks aanklachten die Mueller op 23 februari 2018 tegen Manafort indiende, maakt duidelijk dat Manafort tientallen miljoenen euro, afkomstig uit de entourage van Janoekovitsj, uitgaf en verduisterde voor de Amerikaanse fiscus. Hij deed dat via een kluwen aan Cypriotische vennootschappen en rekeningen en via schimmige leningen.
Dit financiële netwerk gebruikte Manafort niet enkel om de extreem luxueuze levensstijl van zijn entourage te financieren. Het werd ook gebruikt voor politieke lobbying in de Verenigde Staten en in Europa ten voordele van Janoekovitsj en zijn door corrupte oligarchen gesteunde partij.
Een belangrijke rol daarin, zo tonen de aanklachten van Mueller, is weggelegd voor een Brusselse vzw die jarenlang ongestoord kon werken vanuit ons land.
Al op 14 maart 2014 publiceerde Apache een artikel over die schimmige vzw: Brusselse vzw draaischijf tussen Janoekovitsj en VS. Daarin werd uit de doeken gedaan hoe toppolitici uit de directe omgeving van Janoekovitsj de vzw European Centre for a Modern Ukraine (ECFMU) oprichtten. Vanuit die vzw vonden onverklaarbare financiële transacties plaats tussen het regime van Janoekovitsj en toplobbyisten in Washington.
Vier jaar na publicatie van dat artikel, maakten de aanklachten van Mueller duidelijk wat er precies gebeurde: Manafort gebruikte de Brusselse vzw als vehikel om lobbycampagnes in het voordeel van Janoekovitsj op poten te zetten bij westerse mogendheden. De campagnes werden besteld door het ECFMU, maar betaald via de Cypriotische rekeningen van Manafort die werden gespijsd door de Oekraïense kleptocratische kliek rond Janoekovitsj.
Door een ogenschijnlijk onschuldige vzw lobbycampagnes te laten bestellen, maar ze te laten betalen via de Cypriotische rekeningen, omzeilde de clan het Amerikaanse verbod op lobbying door en voor vreemde mogendheden en politieke partijen. Ook al blijven de betrokken personen achter de vzw de aantijgingen ontkennen: Mueller legde overtuigende bewijzen neer van het tegendeel. Op 1 januari 2016 werd de vzw ontbonden.
Ook Oleg Deripaska zelf draaide mee in de financiële carrousel tussen enerzijds Manafort en anderzijds Janoekovitsj, die als stroman van Poetin en de Oekraïense pro-Russische oligarchen fungeerde. Dat blijkt uit documenten die aantonen dat Manafort, via een van zijn buitenlandse vennootschappen, van Deripaska een lening van 10 miljoen euro kreeg toen hij als consulent aan de slag ging voor Janoekovitsj en zijn partij.
Goodwill
Hoewel de bewijslast de voorbije jaren enkel groter werd, bleef er, zeker op het Europese continent, veel goodwill bestaan tegenover (de roebels van) Deripaska. De Russische inval in Oekraïne brengt daarin verandering.
In Londen kraakten tegenstanders eerder deze week een van Deripaska's woningen. Zijn gigantische jachten – de Queen E en de Sputnik – en zijn privéjets zijn niet langer overal welkom. De sancties die westerse mogendheden de voorbije weken afkondigden, schaden zijn financieel imperium aan een hoog tempo.
Het contrast met de westerse welwillendheid van de voorbije decennia is groot. Die was er duidelijk ook in België: het Brusselse parket seponeerde een witwasonderzoek op een moment dat Deripaska een Cypriotisch paspoort nodig had, de Belgische Eurocommissaris behoort tot de ‘vriendenkring’ van de vzw die centraal stond in dat onderzoek, en een schimmige vzw, gefinancierd door de corrupte clan rond Janoekovitsj, kon jarenlang ongestoord giftig lobbywerk verrichten.
We vroegen Eurocommissaris Didier Reynders om een reactie, maar hij reageerde voorlopig niet.
Dit onderzoeksartikel kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.
