Piloten zouden een chemisch sproeimiddel de lucht in hebben verstoven waardoor coronabesmettingen de pan uit rijzen. Hierop zouden Polen, Zweden en Noorwegen een rechtszaak aanspannen tegen de Wereldgezondheidsorganisatie. En nog een ander stevig staaltje broodje aap: in Polen zouden gevaccineerden in een mum van tijd het aidsvirus oplopen. Dit zijn met stip de opvallendste nepberichten die het Europees Digitale Media Observatorium (EDMO) begin dit jaar detecteerde. "Desinformatie over Covid kent nog een sterke circulatie, maar lijkt zijn momentum te verliezen", stelt het EDMO vast.
De piek in misleidende informatie is nu gericht op een andere crisis van jewelste, namelijk de oorlog in Oekraïne. En zo gaat dat met desinformatie, het virale tentakelige beest is tuk op grootschalige problematieken. Bij het EDMO wordt de migratiestroom aan de grenzen van de Europese Unie genoemd als recent voorbeeld, alsook de terugtrekking van westerse troepen uit Afghanistan in de zomer van 2021. Hoe complexer de problematiek, hoe groter het aanzuigeffect voor gemanipuleerd nieuws.
De hoeveelheid aan valse informatie neemt toe, evenwel niet lukraak. Ondanks het globale karakter mikt nepnieuws maar al te graag op lokale ontwikkelingen. "Het eerste wat ons opviel, was dat desinformatie meestal de geografische ontwikkelingen van de pandemie en de beperkende maatregelen van lokale autoriteiten volgt", stelt een rapport van EDMO. "In de zomer, en vooral in juli, hebben desinformatieverspreiders in Europa video’s van oude evenementen en vieringen aangepast."
Een voorbeeld? Berichten van enorme protesten tegen de toen net goedgekeurde coronapas in Frankrijk gingen als een vuurtje rond. Het ondersteunende beeldmateriaal dat de protestberichten rijk moest stofferen, kwam evenwel uit een heel andere koker, namelijk de parade voor de finale van het wereldkampioenschap voetbal uit 2018. Beelden uit een andere context gebruiken blijkt ondertussen een van de basisingrediënten voor desinformatiecampagnes.
Nieuwe heks
Desinformatie lijkt overigens in deze digitale tijden een nieuwe heks maar dan een met oude trucs, oude hoaxen en inmiddels oude bekenden. Bij de oude getrouwen in antivax-narratieven noemt het EDMO namen zoals de door Twitter verbannen Amerikaanse wetenschapper Robert Malone, die de theorie massformation psychosis gemunt heeft. In deze theorie beweert Malone dat een deel van de bevolking gehypnotiseerd wordt door de mainstream media.
Ook een habitué op de markt der misleidende info is de Duitse advocaat Reimer Füllmich die fantaseert over een ‘internationaal coronatribunaal’, waar overheden en instanties worden aangeklaagd voor misdaden tegen de mensheid. Tot slot is er de gerenommeerde Franse professor Christian Perronne die meent dat de pandemie een gefabriceerde noodsituatie is ten voordele van farmaceutische bedrijven.
Daarnaast stelt het EDMO ook "parallellisme tussen realiteit en desinformatie" vast. Beide lopen evenwijdig naast elkaar, al hinkt desinformatie steevast achter de feiten aan, zo blijkt uit de gegevens van het observatorium.
"De vergelijking van de aantallen berichten met desinformatie rond Covid-19 en de trend van infecties in de Europese Unie levert een onthullende overeenkomst tussen de twee factoren op, zij het met een vertraging van ongeveer een maand. Met andere woorden: ongeveer een maand na de stijging van het aantal Covid-19-gevallen in de EU begon ook de desinformatie over Covid-19 te groeien."
Gecoördineerde campagne
Geldt dit ook voor de desinformatie over de oorlog in Oekraïne? Het lijkt erop dat nepnieuws over Oekraïne net een kleine voorsprong nam op de feiten. "Factcheckers constateerden een toename in desinformatie in de eerste helft van februari, al waren de kwaliteit en kwantiteit niet alarmerend hoog. Nadat de militaire acties tegen Oekraïne in de ochtend van 24 februari waren begonnen, zagen factcheckers echter dat de desinformatie rond de gebeurtenissen in dat conflict bijzonder sterk toenam."
Out of context video's, aangepaste afbeeldingen, vervormde verklaringen: de hoaxes zijn talrijk en hebben zich zeer snel verspreid. De hoeveelheid desinformatie die is geïdentificeerd en ontkracht door nationale factcheckers werd door EDMO in kaart gebracht. Hierbij zien we een hoge notering van nepnieuws in Spanje. Het meest opvallende nepbericht is een foto van de Oekraïense president Volodimir Zelenski die een tweekleurige banier vasthoudt waarop prominent een swastikasymbool te zien is.
De snelle en vroegtijdige verspreiding van desinformatie over de oorlog in Oekraïne in vergelijking met de pandemie onthult in feite een verschil van strategisch belang. "In de desinformatiecampagnes over Covid-19 gingen bepaalde groepen structureel te werk, met de bedoeling om te polariseren. De inhoud deed er niet toe, zolang de boodschap maar bijdroeg aan de verdeling van de maatschappij", zegt socioloog Ben Caudron. ,,Andere, minder gestructureerde groepen werden dan weer door emotie gedreven, niet noodzakelijk met kwade bedoelingen of verborgen agenda, hoe klinkklaar hun onzin ook was."
De desinformatie over de oorlog in Oekraïne blijkt van een heel andere orde. Waarnemers zoals EUvsDisinfo spreken van een "aanhoudende en gecoördineerde campagne van desinformatie" gecontroleerd door het Kremlin en gericht op de Russische bevolking, haar buurlanden, de Europese Unie en de Verenigde Staten met als doel de publieke opinie te beïnvloeden. "Ze maakt deel uit van een militaire strategie", stelt Caudron.
"De oorlog in Oekraïne is ook een informatieoorlog. Dit is uiteraard eigen aan oorlogen. Het grote verschil is dat we nu beschikken over heel wat meer mogelijkheden om zeer gericht informatie te verspreiden. De mogelijkheden zijn legio, de performantie is een pak groter."
Fictie wordt waarheid
Bewust verkeerd voorgesteld of onvolledig nieuws overspoelt de Russische media en sociale platformen met hier en daar een uitschuiver in traditionele media. Maar desinformatie heeft vele gezichten. Zoals Caudron stelt: desinformatie wordt zelf geframed.
"Desinformatie wordt te vaak voorgesteld als een probleem van sociale media, waardoor de andere nieuwsmedia uit de wind worden gezet. Het volstaat om de eerste Golfoorlog in herinnering te brengen om te begrijpen hoe handig dit is. Toen waren het niet de ‘vermaledijde’ sociale media maar de grote mediabedrijven die vrij kritiekloos de fictie van hun overheden voor waar de wereld instuurden."
Caudron wijst ook op een andere vorm van desinformatie, die inspeelt op gevoel. "Nogal wat berichtgeving over de oorlog in Oekraïne is zo emotioneel gedreven dat het nauwelijks nog journalistieke inhoud bevat."
Macht over gevoelens
Het uitoefenen van macht over gevoelens is een niet onbelangrijk wapen bij het verspreiden van desinformatie. Wie wil overtuigen, viseert het hart, bij voorkeur met berichten over kinderen. Zo ging deze week nog een video viraal met een Oekraïens jongetje dat huilend en schijnbaar alleen de grens met Polen overstak.
Al snel ging rond dat de jongen moederziel alleen was. "Little boy crossed border alone. Super sad", twitterde de Bosnische nationale basketbalspeler Jusuf Nurdic wiens bericht meer dan 700 keer werd gedeeld. De huilende jongen bleek gelukkig niet moederziel alleen te zijn. Zo werd duidelijk uit een factcheck van de Poolse mediawatcher Demagog die ook deel uitmaakt van het EDMO.
Initiatieven zoals EDMO en mediakanalen over de hele wereld proberen desinformatie te detecteren en te monitoren. Debunking disinformation, zo heet de missie. Maar er komen nu kapers op de kust. Fake factcheckers.
"Als je een factcheck ziet die afkomstig is van een Russische ambassade of een Kremlin-blogster, deel die dan niet. Rusland zet namelijk actief in op fake factchecks om verder verwarring te zaaien in deze informatieoorlog. Trap er niet in", waarschuwt Rien Emmery van Knack op Twitter. Als voorbeeld gaf hij het Kremlin-verhaal dat twee zwangere vrouwen, gefotografeerd bij de gebombardeerde materniteitskliniek in Marioepol, zouden "gespeeld zijn door een model".
Desinformatie bestrijden door desinformatie te lanceren, het is een relatief nieuwe tactiek in de Russische propagandastrijd. Het ultieme wapen in desinformatie is evenwel de technologie van deepfake. Met behulp van kunstmatige intelligentie wordt op realistische wijze het gezicht van de ene persoon op een andere persoon toegepast. Hiermee worden beelden gecreëerd waarin mensen dingen lijken te zeggen of doen die ze in werkelijkheid niet hebben gezegd of gedaan.
Van factcheck over fake factcheck tot deepfake: is de toekomst infocalyptisch?
En wat te denken over de think tanks gesponsord door USA regering zoals "RAND cooperation" met een budget van 150 milj Dollar met zijn 1500 werknemers en zijn bureaus verspreid over de wereld. De staats NGO niet niet aan liefdadigheid doen maar aan manipulatie . Ook in ons land verschijnen vertegenwoordigers van think tanks op TV plateaus en verschijnen artikels in de zogezegde objectieve pers.
Zelfs Vredesbewegingen doen het zeer selectief.
Vandaag roepen ze tegen de oorlog maar in 2014 werd er niet gemanifesteerd tegen de burgeroorlog in Oekraïne (Donbass) waar de toenmalige Oekraïense président Porosjenko in 2014 publiek verklaarde :" onze kinderen zullen naar de crèche en de school kunnen gaan, hun kinderen zullen in de schuilkelders blijven " daar zal ik voor zorgen !
Besluit desinformatie hoort bij het machtspel en de mainstream moet daarin niet onderdoen voor één of ander verdachte website of facebook of tiktok. Het is verduiveld moeilijk om niet te worden gemanipuleerd !
Kan ik even goed Knack lezen.
Het is dan een redelijke hypothese dat de scenes in het moederhuis Mariupol opgezet spel zijn. Ze kan mis zijn maar ze hoort binnen het Overton venster te vallen. Men zou zeggen dat er toch ruim voldoende leed aanwezig is om niets te moeten verzinnen maar propaganda werkt met leed dat bij mensen op de juiste emotionele knoppen drukt, niet met statistieken.
Het is veelzeggend dat de hypothese absoluut ondenkbaar is in onze mainstream en dat zij die het niet geloven "meedoen aan desinformatie" en absoluut het zwijgen moeten opgelegd worden.
Die factchecker maakt deel uit van ons propagandasysteem. Hij focust op een perifeer detail en debunkt dat. Het is waar, de fotovergelijking met dat model en de is speculatief en de bewijskracht daarvan minimaal. De Russen hebben dat argument overgenomen hebben van online discussies, waarschijnlijk omdat ze het geloven.
Toch hebben we in vorige conflicten heel andere ervaringen opgedaan. Wat met de massa vernietigingswapens van Irak? De couveuses in de klinieken van Koeweit?
Wat met de massale moordpartij in Timisoara?
Nu de mainstream media emotionele mobilisatie instrumenten voor een verwrongen vijandbeeld geworden zijn, serveert een medium als Apache ons dit soort analyse van desinformatie.
De
- wat de betrouwbare bronnen zeggen is waar tot het tegendeel bewezen is, en de mainstream is als het ware gedefinieerd door wie ze vertrouwen
- factcheckers dienen in hoofdzaak om te waarschuwen dat het gevaarlijk is daarbuiten en dat we beter binnen de omheining blijven.
Kijken we naar een paar verhalen over Marioepol, dan begint het als 'de Russen hebben het gedaan' , ze halen de 'betrouwbare bronnen' erbij en zij die betwijfelen maken deel uit van Russische desinformatie. Bij het theater krabbelen ze nu terug , maar niet genoeg natuurlijk. Bij het ziekenhuis is er niet genoeg informatie dus blijft het een feit dat de Russen het gedaan hebben. Bij de neergeschoten journalist stond onmiddelijk vast dat de Russen schoten terwijl de beste fit is dat het Oekrainse checkpoint waar ze net voorbij waren ze beschoot.
Het is de job van de journalisten om onze 'bronnen van de minste weerstand' te betwijfelen, precies wat men de russische desinformatie verwijt, niet om ze systematisch te verdedigen.
En tenslotte is er tot nu toe maar een land dat effectief atoombommen gebruikte.
Hou de wind in de gaten. Poetin gebruikt ze niet bij westenwind of zuidenwind.
Maar dat neemt niet weg dat Poetin zonder aarzelen ook zijn eigen volk elimineert als het erop aan komt.